Giáo án và PPT Ngữ văn 9 kết nối Bài 3: Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga (trích Truyện Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu)

TIẾT    : VĂN BẢN 2: LỤC VÂN TIÊN ĐÁNH CƯỚP, CỨU KIỀU NGUYỆT NGA

A. KHỞI ĐỘNG

GV hướng dẫn HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair – Share chia sẻ về nhân vật anh hùng mà em yêu thích 

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. Tìm hiểu chung

1. Đọc

Cách đọc trực tiếp văn bản, kĩ năng suy luận khi đọc văn bản 

Sản phẩm dự kiến:

Cần thể hiện được sự mạnh mẽ, giọng đanh thép của Lục Vân Tiên khi đối mặt với toán cướp, sự nhẹ nhàng, dịu dàng của Kiều Nguyệt Nga khi trò chuyện.

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Nguyễn Đình Chiểu 

Sản phẩm dự kiến:

Nguyễn Đình Chiểu (1822-1888) quê gốc ở tỉnh Thừa Thiên nhưng được sinh ra ở quê mẹ là phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định. Nguyễn Đình Chiểu để lại một di sản văn chương quý giá, gồm các tác phẩm truyện thơ Nôm; một số bài văn tế và thơ Đường luật. Năm 2021, Nguyễn Đình Chiểu được UNESCO ra nghị quyết vinh danh và kỉ niệm 200 năm ngày sinh của ông.

b. Tác phẩm

Trình bày những hiểu biết chung về tác phẩm

Sản phẩm dự kiến:

Truyện Lục Vân Tiên là một tác phẩm truyện thơ Nôm của Nguyễn Đình Chiểu được sáng tác theo thể lục bát vào đầu những năm 50 của thế kỷ 19. Truyện Lục Vân Tiên ngợi ca những con người hiếu thảo, nhân hậu, thuỷ chung, nghĩa khí; lên án những kẻ phi nghĩa, bất nhân; thể hiện khát vọng công lí và ước mơ của nhân dân về mẫu người anh hùng “cứu khốn, phò nguy”. 

c. Đoạn trích Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga

Trình bày những hiểu biết chung về xuất xứ đoạn trích “Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga”.

Sản phẩm dự kiến:

Nằm ở phần đầu của tác phẩm Truyện Lục Vân Tiên, từ câu 123 đến câu 180, kể lại sự việc Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu được Kiều Nguyệt Nga.

II. Khám phá văn bản

1. Bố cục, hệ thống nhân vật và lời thoại trong đoạn trích Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga

a. Bố cục

Xác định bố cục của bài thơ và nêu nội dung chính của từng phần 

Sản phẩm dự kiến:

- Mười bốn dòng thơ đầu (từ Vân Tiên ghé lại bên đàng đến Bị Tiên một gậy thác rày thân vong): Lục Vân Tiên ra tay trừng trị bọn cướp, cứu người gặp nạn.

- Hai mươi tư dòng thơ tiếp (từ Dẹp rồi lũ kiến chòm ong đến Lấy chỉ cho phỉ tấm lòng cùng ngươi): Lục Vân Tiên hỏi han, an ủi Kiểu Nguyệt Nga.

- Sáu dòng thơ cuối: Lục Vân Tiên bày tỏ quan niệm sống và quan niệm về người anh hùng.

b. Lời thoại

Hãy chỉ ra đâu là lời người kể chuyện, đâu là lời đối thoại của các nhân vật trong đoạn trích.

Sản phẩm dự kiến:

- Lời người kể chuyện: “Vân Tiên ghé lại bên đàng/ Bẻ cây làm gậy nhắm làng xông vô”; “Kêu rằng”; “Phong Lai mặt đỏ phừng phừng”; “Vân Tiên tả đột hữu xung/…chòm ong”; “Hỏi”, “Thưa rằng”; “Vân Tiên nghe nói liền cười”.

- Lời đối thoại: Lục vân Tiên nói với Phong Lai: ““Bớ đảng hung đồ/ Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân”; Phong Lai nói: “Thằng nào dám tới lẫy lừng vào đây?/ Trước gây việc dữ tại mầy,/ Truyền quân bốn phía phủ vây bị bùng”; Lục Vân Tiên nói với Kiều Nguyệt Nga: “Ai than khóc trong xe này?, “Làm ơn há dễ trông người trả ơn/…Làm người thế ấy cũng phi anh hùng”; Kiều Nguyệt Nga nói với Lục Vân Tiên: “Tôi Kiều Nguyệt Nga,/…Lấy chi cho phỉ tấm lòng cùng ngươi”

c. Sự việc được kể và hệ thống nhân vật trong đoạn trích.

Xác định sự việc được kể và hệ thống nhân vật trong đoạn trích.

Sản phẩm dự kiến:

- Hệ thống nhân vật: Lục Vân Tiên: người anh hùng đánh cướp; Phong Lai và bè lũ: bọn cướp; Kiều Nguyệt Nga, thị nữ Kim Liên: người gặp nạn, được Lục Vân Tiên cứu giúp =>  Đoạn trích tái hiện mô-típ anh hùng tiêu diệt kẻ cướp cứu mĩ nhân.

- Sự việc được kể: Lục Vân Tiên trừng trị bọn cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga.

2. Hình tượng nhân vật Lục Vân Tiên

a. Giới thiệu về nhân vật Lục Vân Tiên

Em đã biết gì về lai lịch của nhân vật Lục Vân Tiên?

Sản phẩm dự kiến:

Là con trai của một gia đình nông dân ở huyện Đông Thành, khôi ngô tuấn tú, tài kiêm văn võ. Nghe tin triều đình mở khoa thi, Vân Tiên từ giã thầy xuống núi đua tài, giữa đường chàng đã đánh tan bọn cướp Phong Lai, cứu được Kiều Nguyệt Nga.

b. Lục Vân Tiên khi đánh cướp cứu người

Hình tượng nhân vật Lục Vân Tiên khi đánh cướp cứu người trong mười bốn câu đầu.

Sản phẩm dự kiến:

- Lí do khiến Lục Vân Tiên quyết định ra tay trừng trị bọn cướp được thể hiện rõ qua lời nhân vật: Kêu rằng: “Bớ đảng hung đồ/ Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân”. 

=> Đó là sự phẫn nộ trước hành động ngang ngược, bất lương của bọn cướp, nỗi xót thương cho những người dân lành bị ức hiếp. Đó còn là tinh thần nghĩa hiệp, không thể thờ ơ trước sự bất công, ngang trái.

- Từ ngữ, hình ảnh biểu hiện tính cách nhân vật: Khi Lục Vân Tiên quyết định trừng trị bọn cướp: cử chỉ dứt khoát, hành động mạnh mẽ, quyết đoán, không chút ngập ngừng mặc dù chỉ là việc “giữa đường” và biết rõ bọn cướp đông đúc, hung hãn, tàn ác như thế nào. Khi Lục Vân Tiên tung hoành giữa vòng vây, đánh tan bọn cướp: tả đột hữu xông, bị Tiên một gậy.... : thể hiện lòng quả cảm và võ nghệ cao cường.

- Thái độ, tình cảm của người kể chuyện được thể hiện qua cách kể, cách miêu tả sự việc và nhân vật. Ta thấy được tình cảm yêu mến, trân trọng của người kể chuyện. Qua lời kể, Lục Vân Tiên hiện lên với vẻ đẹp của người anh hùng quả cảm, nghĩa hiệp, sẵn sàng cứu giúp, bảo vệ dân lành.

c. Lục Vân Tiên ứng xử với Kiều Nguyệt Nga

Phân tích hình tượng nhân vật Lục Vân Tiên trong cách ứng xử với Kiều Nguyệt Nga.

Sản phẩm dự kiến:

- Sau khi đánh cướp, Lục Vân Tiên ân cần hỏi han người gặp nạn: Hỏi: “Ai than khóc ở trong xe nấy?” => Tính cách tận tâm, chu đáo.

- Trước lời tri ân và mong muốn báo đáp ơn nghĩa của Kiều Nguyệt Nga, Lục Vân Tiên chỉ cười và từ chối: “Làm ơn há dễ trông người trả ơn”. Với chàng, làm việc nghĩa là bổn phận, trách nhiệm của người anh hùng: “Nhớ câu kiến nghĩa bất vi/ Làm người thế ấy cũng phi anh hùng” => Tính cách hào hiệp, không vụ lợi.

d. Quan niệm về người anh hùng

Câu nói nào của Lục Vân Tiên đã thể hiện quan niệm của nhân vật về người anh hùng? 

Sản phẩm dự kiến:

+ Cứu giúp, làm ơn cho người khác mà không màng tới sự báo đáp (Làm ơn há dễ trông người trả ơn,/ Nào ai tính thiệt so hơn làm gì).

+ Coi việc nghĩa là bồn phận, trách nhiệm của người anh hùng (Nhớ câu kiến nghĩa bất vi/ Làm người thế ấy cũng phi anh hùng).

3. Hình tượng nhân vật Kiều Nguyệt Nga

a. Hoàn cảnh xuất hiện

Nêu hoàn cảnh xuất hiện của Kiều Nguyệt Nga

 Sản phẩm dự kiến:

Cha nàng vì muốn con được sống trong giàu sang phú quý nên đã ép nàng lấy một người mà nàng chưa hề biết mặt. Vâng mệnh đấng sinh thành, Nguyệt Nga cùng cô hầu đến nơi cha làm việc. Giữa đường, nàng gặp toán cướp Phong Lai uy hiếp. May thay, Lục Vân Tiên vừa đi tới đã ra tay cứu giúp. Nàng đem lòng mến thương chàng từ đó.

b. Từ ngữ, hình ảnh khắc họa

Nêu những từ ngữ, hình ảnh khắc họa của Kiều Nguyệt Nga

 Sản phẩm dự kiến:

- Nhân vật Kiểu Nguyệt Nga được xây dựng trong sự sóng đôi với Lục Vân Tiên: trai anh hùng – gái thuyền quyên.

- Nhân vật xuất hiện chủ yếu qua ngôn ngữ đối thoại. Kiểu Nguyệt Nga không lộ diện trực tiếp, chỉ dùng lời nói để bày tỏ suy nghĩ, tình cảm, quan niệm của mình.

- Lối xưng hô (quân tử, chàng – thiếp) và lời nói khiêm nhường, lễ phép, thể hiện thái độ trân trọng ân nhân: Thưa rằng... Xin cho tiện thiếp... Xin theo cùng thiếp...

- Chi tiết xin được lạy tạ ơn cứu mạng và thiết tha mời Lục Vân Tiên đến nơi cha mình đang làm quan để báo đến ân nghĩa.

c. Phẩm chất, tính cách

Nêu phẩm chất, tính cách của Kiều Nguyệt Nga

 Sản phẩm dự kiến:

Nhân vật Kiểu Nguyệt Nga thể hiện quan niệm của Nguyễn Đình Chiểu về mẫu hình người phụ nữ lí tưởng: hiền hậu, nết na, khiêm nhường, trọng tình nghĩa.

III. Tổng kết

Tổng kết nội dung và nghệ thuật của văn bản “Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga”                                                                                         

Sản phẩm dự kiến:

Nội dung: Ca ngợi người anh hùng trí dũng song toàn, diệt bạo trừ gian, bảo vệ cuộc sống yên bình cho nhân dân. Ca ngợi lối sống trọng ân nghĩa. Thể hiện khát vọng công lí, ước mơ về mẫu anh hùng “cứu khốn, phò nguy".

Nghệ thuật: Nghệ thuật xây dựng nhân vật: tập trung khắc hoạ con người ngoại hiện, quan tâm đến ngôn ngữ đối thoại của nhân vật. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ: đậm chất Nam Bộ (đàng, xông vô, bức thơ, hay vây,...), mộc mạc, bình dị, gần gũi; sử dụng từ Hán Việt và điển tích, điển cố khá nhuần nhuyễn.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 

Câu 1: Đâu là thông tin đúng về tác giả Nguyễn Đình Chiểu?

A. Quê gốc tại làng Quỳnh Côi, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình.

B. Trên đường lên kinh thành tham dự kì thi tú tài, ông ốm nặng, bị mù cả hai mắt.

C. Là tấm gương mẫu mực của nghị lực sống phi thường, khí tiết thanh cao và lòng yêu nước tha thiết, mãnh liệt.

D. Tác phẩm duy nhất trong sự nghiệp sáng tác của ông là Truyện Lục Vân Tiên.

Câu 2: Truyện Lục Vân Tiên có giá trị nhân đạo là gì?

A. Ngợi ca những con người hiếu thảo, nhân hậu, thủy chung, nghĩa khí.

B. Lên án những kẻ bất nhân, phi nghĩa, tráo trở.

C. Ngợi ca tình yêu lứa đôi mặn nồng, thủy chung.

D. Lên án chế độ phong kiến hà khắc.

Câu 3: Truyện Lục Vân Tiên có giá trị hiện thực là gì?

A. Lên án chế độ phong kiến hà khắc.

B. Ngợi ca tình bạn cao quý, tình yêu thủy chung.

C. Lên án những kẻ bất nhân, phi nghĩa, tráo trở.

D. Thể hiện ước mơ của nhân dân về người anh hùng “cứu khốn, phò nguy” và khát vọng công lí.

Câu 4: Đâu không phải sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu?

A. Truyện Lục Vân Tiên.

B. Dương Từ - Hà Mậu.

C. Ngư Tiều y thuật vấn đáp.

D. Độc Tiểu Thanh kí.

Câu 5: Truyện Lục Vân Tiên thuộc thể loại gì?

A. Truyền kì.

B. Truyện thơ Nôm.

C. Tiểu thuyết.

D. Thơ Nôm.

Đáp án gợi ý:

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG 

GV yêu cầu HS lập nhóm (8 HS/ nhóm) diễn lại tình huống trong văn bản Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga