Giáo án và PPT Ngữ văn 9 kết nối Bài 4: Ngày xưa (Vũ Cao)

                                  TIẾT    : VĂN BẢN 3: NGÀY XƯA

A. KHỞI ĐỘNG

GV hướng dẫn HS thảo luận nhóm đôi chia sẻ hiểu biết về sức sống của Truyện Kiều trong đời sống hôm nay 

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. Tìm hiểu chung

1. Đọc

Cách đọc trực tiếp văn bản, kĩ năng suy luận khi đọc văn bản 

Sản phẩm dự kiến:

Cách đọc: giọng đọc giàu cảm xúc, tha thiết, ngắt nhịp đúng với thể lục bát.

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Bồ Tùng Linh

Sản phẩm dự kiến:

Vũ Cao (1922 2007) quê ở Nam Định, từng tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Thơ ông thường viết về đề tài kháng chiến và những tình cảm cách mạng, ngôn ngữ và hình ảnh thơ trẻ trung, tươi mới và giàu cảm xúc. Tác phẩm tiêu biểu: Núi đôi (thơ, 1956), Đèo trúc (thơ, 1973),...

b. Tác phẩm

Trình bày những hiểu biết chung về tác phẩm

Sản phẩm dự kiến:

Ngày xưa in trong tập Thơ với tuổi thơ, NXB Kim Đồng, Hà Nội, 2001 

II. Khám phá văn bản

1. Mục đích bà hát ru cháu bằng những câu Kiều

Bà ru cháu bằng những câu Kiều, mặc dù cháu còn rất nhỏ, chưa thể hiểu được. Điều đó gợi cho em suy nghĩ gì?

Sản phẩm dự kiến:

Cháu không hiểu những câu Kiều nhưng bà vẫn ru, và kết quả là “Con tôi…chiều chiều”. Như vậy, bà ru cháu bằng Truyện Kiều không phải vì nghĩ là cháu có thể hiểu được lời ru, mà chỉ là để đưa cháu vào giấc ngủ => Phát huy giá trị về mặt giai điệu, nhạc tính. Ngoài việc ru cháu ngủ, đó còn là cách bà thưởng thức Truyện Kiều, đồng cảm với những điều được nói đến trong tác phẩm, giãi bày một nét tâm trạng nào đó của mình. Có thể thấy, trong cùng một hành động hát ru, người bà vừa có thể cảm nhận được ý nghĩa, thưởng thức cả nhạc tính của Truyện Kiều, vừa có thể ru cháu ngủ, từ đó, em bé cảm nhận được phần nhạc của Truyện Kiều. Tất nhiên, những yếu tố nội dung có thể thấm dần vào trong em một cách vô thức.

2. Cách tiếp cận Truyện Kiều

Những cách tiếp cận “Truyện Kiều” được để cập đến trong bài thơ.

Sản phẩm dự kiến:

Đối với “mẹ tôi”, Truyện Kiều khơi gợi niềm đồng cảm, xót thương: “Nghĩ mà thương phận cô Kiều ngày xưa”. Trước lời nói của người con, tuy bà “chẳng trả lời”, nhưng qua việc hát ru, có thể thấy với bà, Truyện Kiều có thể đưa em bé vào giấc ngủ; Đối với “tôi”, Truyện Kiều vô cùng sâu sắc. Những câu thơ trong Truyện Kiều đã có từ xưa, có một khoảng cách rất xa so với đứa trẻ, nên trẻ con không thể hiểu được; Đối với em bé, qua lời ru của bà, em bé đã tiếp nhận một cách vô thức giai điệu của Truyện Kiều => Điều thú vị trong bài thơ này là có ba người tiếp nhận, ba thế hệ với những trải nghiệm khác nhau về Truyện Kiều

3. Sức sống của Truyện Kiều trong lòng người dân Việt Nam

Bài thơ gợi cho em những suy nghĩ gì về sức sống của “Truyện Kiều” trong lòng người dân Việt Nam?

Sản phẩm dự kiến:

Truyện Kiều đã đi vào đời sống của người dân Việt Nam thông qua nhiều hoạt động phong phú, trong đó có việc hát ru. Việc trở thành những câu hát ru khiến Truyện Kiều có một đời sống khác so với những tác phẩm văn học thông thường: vừa mang lại cho trẻ những giai điệu êm đềm, vừa giúp trẻ thẩm thấu được ngôn từ một cách tự nhiên. Đặc biệt, người bà ru cháu bằng Truyện Kiều với tất cả nỗi niềm yêu thương, đồng cảm với thân phận của nàng Kiều cho thấy tác phẩm của đại thi hào Nguyễn Du đã trở thành một phần máu thịt trong đời sống tinh thần của bà – một người có nhiều trải nghiệm về cuộc sống. Việc Truyện Kiều được tiếp nhận từ thế hệ này qua thế hệ khác, từ mẹ sang con, từ con đến cháu chứng tỏ sức sống của tác phẩm mãi trường tồn theo thời gian.

III. Tổng kết

Tổng kết giá trị nội dung văn bản “Ngày xưa”. Em có nhận xét gì về hình thức nghệ thuật của bài thơ (thể thơ, ngôn ngữ, hình ảnh…)?

Sản phẩm dự kiến:

Nội dung: Bài thơ nói về lời ru của người bà dành cho đứa cháu bé bỏng của mình, qua đó thể hiện tình cảm, sự yêu thương, bà đã truyền cho cháu tình yêu với Truyện Kiều – áng văn bất hủ, là niềm tự hào của văn hóa dân tộc Việt Nam

Nghệ thuật: Bài thơ sử dụng thể thơ lục bát, cũng là thể thơ có yếu tố tự sự, cho nên ít nhiều có sự đồng vọng, bắt nối với Truyện Kiều về mặt âm hưởng. Điều thú vị trong cách tổ chức của bài thơ là sự đan xen những câu “kể”, “dẫn dắt” của người con và những câu Kiều được trích nguyên vẹn cùng với câu trả lời của người mẹ, đồng thời còn xuất hiện một đối tượng khác, một người tiếp nhận lặng lẽ – đứa cháu. Cách tổ chức này khiến bài thơ trở nên sinh động, nhiều giọng điệu, nhiều cái nhìn, giàu sức gợi.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP 

Câu 1: Bài thơ Ngày xưa được viết theo thể thơ nào?

A. Lục bát.

B. Song thất lục bát.

C. Thất ngôn bát cú.

D. Thất ngôn tứ tuyệt.

Câu 2: Người bà ru cháu vào khoảng thời gian nào?

A. Vào buổi tối khuya.

B. Vào sáng sớm.

C. Vào chiều chiều.

D. Vào buổi trưa.

Câu 3: Đâu là hai câu Kiều xuất hiện trong bài thơ Ngày xưa?

A. Mây Tần khóa kín song the

B. Trăm năm trong cõi người ta

C. Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu

D. Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh

Câu 4: Người mẹ trong bài thơ lo lắng điều gì?

A. Lo lắng bà ru cháu sẽ bị mệt.

B. Lo lắng con còn non dại không hiểu được Truyện Kiều trong lời bà ru.

C. Lo lắng con khó ngủ.

D. Lo lắng trời oi bức, bà cháu sẽ bị nóng.

Câu 5: Người con được miêu tả như thế nào?

A. Đôi mắt sáng long lanh.

B. Đôi môi chúm chím.

C. Đôi má tròn đầy.

D. Đôi tay nhỏ xinh.

Đáp án gợi ý:

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG 

GV yêu cầu HS làm bài tập sau:Theo em, có những cách nào để bảo tồn, phát huy bản sắc, giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam?