Giáo án và PPT Ngữ văn 8 chân trời Bài 10: Thực hành tiếng Việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: 

SẮC THÁI NGHĨA CỦA TỪ VÀ VIỆC LỰA CHỌN TỪ NGỮ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV dùng bảng phụ hoặc máy chiếu, thể hiện 2 ví dụ, đặt câu hỏi:

a. Chú mèo

b. Con hổ

? Tại sao cùng là con vật nhưng cách gọi khác nhau?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Khái niệm

GV lần lượt đặt câu hỏi:

• Sắc thái nghĩa của từ là gì? Có những sắc thái nghĩa chủ yếu của từ ngữ nào?

Sản phẩm dự kiến:

Sắc thái nghĩa là nét nghĩa bổ sung cho nghĩa cơ bản của từ ngữ. Các sắc thái nghĩa chủ yếu của từ ngữ gồm:

- Sắc thái miêu tả, ví dụ: các từ ghép như trắng tinh, trắng xóa đều chỉ mang màu trắng nhưng được phân biệt với nhau nhờ các yếu tố phụ (trắng tinh: rất trắng, thuần một màu, gây cảm giác rất sạch; trắng xóa; trắng đều khắp trên diện rộng)

- Sắc thái biểu cảm, ví dụ: các từ thuần Việt như cha, mẹ, vợ,…thường có sắc thái thân mật, còn các từ Hán Việt đồng nghĩa như thân phụ, thân mẫu, phu nhân,…thường có sắc thái trang trọng.

Trong nói (viết), cần lựa chọn các từ ngữ có sắc thái nghĩa phù hợp để nâng cao hiệu quả giao tiếp.

Hoạt động 2. Phân biệt sắc thái nghĩa của từ và từ đồng nghĩa

GV đặt câu hỏi: Phân biệt sắc thái nghĩa của những từ đồng nghĩa trong các câu sau:

a) Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao

b) Tháng tám trời thu xanh thắm

c) Một vùng cỏ mọc xanh rì

d) Nhớ từ sóng Hạ Long xanh biếc

e) Suối dài xanh mướt nương ngô

Sản phẩm dự kiến:

a) Xanh một màu xanh trên diện rộng

b) Xanh tươi đằm thắm.

c) Xanh đậm và đều màu của cây cỏ rậm rạp.

d) Xanh lam đậm và tươi ánh lên.

e) Xanh tươi mỡ màng.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Sắc thái nghĩa của từ ngữ là gì?

A. Nét nghĩa chính của từ

B. Nét nghĩa phụ bổ sung cho nghĩa cơ bản của từ

C. Nghĩa đối lập của từ

D. Nghĩa tượng trưng của từ

Câu 2: Từ "trắng tinh" và "trắng xóa" có cùng nghĩa cơ bản là gì?

A. Rất trắng và sạch

B. Trắng nhưng không đồng đều

C. Chỉ có màu trắng

D. Cả hai từ đều miêu tả màu trắng nhưng được phân biệt nhờ các yếu tố phụ

Câu 3: Từ "cha" trong tiếng Việt có sắc thái biểu cảm như thế nào?

A. Sắc thái thân mật

B. Sắc thái trang trọng

C. Sắc thái miêu tả

D. Sắc thái trung lập

Câu 4: Từ "phu nhân" trong tiếng Việt có sắc thái biểu cảm như thế nào?

A. Sắc thái thân mật

B. Sắc thái trang trọng

C. Sắc thái miêu tả

D. Sắc thái trung lập

Câu 5: Tại sao cần lựa chọn từ ngữ có sắc thái nghĩa phù hợp trong giao tiếp?

A. Để tránh gây hiểu lầm

B. Để nâng cao hiệu quả giao tiếp

C. Để thể hiện sự chính xác trong ngôn ngữ

D. Để tránh lặp từ ngữ trong câu

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tìm các từ trong khổ thơ dưới đây đồng nghĩa với từ đỏ. Sắc thái nghĩa của các từ ấy khác nhau thế nào? Vì sao đó là những từ phù hợp nhất để miêu tả sự vật?

Thúng cắp bên hông, nón đội đầu,

Khuyên vàng, yếm thắm, áo the nâu,

Trông u chẳng khác thời con gái

Mắt sáng, môi hồng, má đỏ au.

(Đoàn Văn Cừ, Đường về quê mẹ)

Câu 2: Tìm một từ đồng nghĩa với từ ngút ngát trong khổ thơ dưới đây và cho biết vì sao từ ngút ngát phù hợp hơn trong văn cảnh này.

Sông Gâm đôi bờ trắng cát

Đá ngồi dưới bến trông nhau

Non Thần hình như trẻ lại

Xanh lên ngút ngát một màu.

(Mai Liễu, Mai em về Chiêm Hóa)