Giáo án và PPT Ngữ văn 7 cánh diều Bài 7: Mẹ và quả (Nguyễn Khoa Điềm)

VĂN BẢN 3: MẸ VÀ QUẢ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em hãy kể tên những sự vật xuất hiện trong văn bản chuẩn bị học?

Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với bạn bên cạnh.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Đọc và tìm hiểu chung

Nhiệm vụ 1: Đọc văn bản

GV đưa ra câu hỏi: 

• Phân chia bố cục và đặt tên cho từng phần trong văn bản.

Sản phẩm dự kiến:

- Bố cục: 2 phần

+ Phần 1: 2 khổ thơ đầu: Lòng mong mỏi đợi chờ và công phu khó nhọc của người mẹ khi chăm sóc cây trái trong vườn.

+ Phần 2: Khổ thơ cuối: Sự băn khoăn lo lắng khi mẹ đã già mà mình còn chưa trưởng thành. 

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm

GV đưa ra câu hỏi: Em hãy nêu vài nét về tác giả, tác phẩm mà em biết.

Sản phẩm dự kiến:

a) Tác giả

- Tên đầy đủ: Nguyễn Khoa Điềm.

- Quê quán: Thừa Thiên Huế.

- Năm sinh: 1943.

- Thể loại sáng tác: Thơ ca 

- Phong cách sáng tác: Thơ ca mang đậm màu sắc trữ tình về tình yêu quê hương, đất nước và tinh thần chiến đấu của người chiến sĩ Việt Nam.

- Tác phẩm thơ tiêu biểu: Đất nước (1974), Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ (1971), Có một ngày (1982), Lời chào (1974),… 

b) Tác phẩm

- Xuất xứ: In trong “Thơ Nguyễn Khoa Điềm, tuyển tập 40 năm do tác giả chọn”, NXB Văn học, Hà Nội, 2012.

Hoạt động 2: Đọc hiểu văn bản

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu đặc điểm hình thức của bài thơ

GV đưa ra câu hỏi: Em hãy nhận xét đặc điểm của hình thức bài thơ thông qua việc nêu tác dụng của những yếu tố nghệ thuật đó trong Phiếu học tập số 1:

Phiếu học tập số 1

Họ tên:........................................

1. Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua các yếu tố:

2. Nêu tác dụng của những yếu tố đó.

.....................................................................................................................................

Sản phẩm dự kiến:

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu lòng mong mỏi đợi chờ và công phu khó nhọc của người mẹ khi chăm sóc cây trái trong vườn

GV đưa ra câu hỏi:

+ Bài thơ là lời của ai nói, nói với ai và điều gì?

+ Tâm trạng và thái độc của người nói như thế nào?

- GV yêu cầu HS đọc khổ thơ đầu tiên, thảo luận trong nhóm: giải thích ý nghĩa của từ “lặn” và “mọc” trong khổ thơ. 

- GV yêu cầu HS đọc khổ thơ thứ hai, tiếp tục thảo luận trong nhóm: nêu cách hiểu của từ “lớn lên” và “lớn xuống” ở các dòng thơ số 5, 6 trong bài thơ. 

- GV dẫn dắt và đặt vấn đề cho HS thảo luận: Có thể thấy, người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua các dòng thơ ở khổ 1 và 2. Qua đó, nhà thơ cho thấy những phẩm chất tốt đẹp nào của người mẹ?

Sản phẩm dự kiến:

- Bài thơ là lời nói của tác giả trong vai một người con, nói với mình, cũng là nói với mẹ và với mọi người về công lao của người mẹ.

- Tác giả thể hiện sự thấu hiểu những vất vả, nhọc nhằn mà người mẹ đã trải qua, ca ngợi công lao của mẹ, day dứt khi chưa đền đáp được công lao to lớn ấy.

* Khổ thơ đầu tiên:

Từ “lặn” và “mọc” được sử dụng có ý nghĩa mùa qua hết rồi mùa quả lại tới, là sự đều đặn, tuần hoàn cũng giống như cái lặn và mọc tuần hoàn của Mặt Trời và Mặt Trăng.

* Khổ thơ thứ hai:

- Hình ảnh trong tranh minh họa cho nội dung người mẹ trồng bí, bầu và đã đến lúc được thu hoạch.

- Hình ảnh trong câu thơ: Còn những bí và bầu lớn xuống / Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn: Tác giả dựa vào hình dáng quả bí, quả bầu khi lớn lên, đồng thời liên hệ đến giọt mồ hôi của mẹ, thể hiện sự hy sinh, vất vả, khó nhọc của mẹ. Biết bao giọt mồ hôi mặn của mẹ đã nhỏ xuống âm thầm, lặng lẽ “kết nên” những quả bí, quả bầu.

=> Những phẩm chất tốt đẹp của người mẹ được thể hiện trong hai khổ thơ đầu:

- Trông chờ mọi thành quả vào đôi bàn tay lao động của mình.

- Lao động chăm chỉ, cần cù.

- Yêu thương, nuôi nấng, dạy dỗ các con.

- Lặng thầm chịu đựng những gian truân, vất vả. 

………………………………………………….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Bài thơ Mẹ và quả do ai sáng tác?

A. Xuân Quỳnh

B. Nguyễn Trung Thành

C. Nguyễn Khoa Điềm

D. R. Ta-go

Câu 2. Văn bản Mẹ và quả là lời của ai nói về ai?

A. Người con nói về người cha

B. Người con nói về người mẹ

C. Người cháu nói về người ông

D. Người cháu nói về người bà

Câu 3. Từ "lặn" và "mọc" ở đây nghĩa là gì?

A. Mùa trái chín tới

B. Mùa qua hết rồi mùa lại tới

C. Sự tuần hoàn trái chín

D. B và C đúng

Câu 4. Bài thơ Mẹ và quả nói về nội dung gì?

A. Nỗi xót xa về sự vất vả của mẹ

B. Công lao trời bể của mẹ hiền

C. Sự hi sinh của mẹ trong kháng chiến

D. Tất cả đáp án trên

Câu 5. Tác giả sử dụng hình ảnh trái bầu, trái bí để nói tới điều gì?

A. Nói về những đứa con

B. Nói tới công ơn của cha mẹ

C. Nói về tình cảm của con cái với cha mẹ

D. Cả 3 đáp án trên đều đúng

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất trong bài thơ? Vì sao?

Câu 2. Thông qua tình cảm của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm dành cho mẹ trong bài thơ Mẹ và quả, em hãy viết đoạn văn ngắn (khoảng 7-10 câu) trình bày suy nghĩ của bản thân về tình cảm dành cho cha mẹ.