Giáo án và PPT Ngữ văn 10 chân trời Bài 9: Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn)

VĂN BẢN 1: HỊCH TƯỚNG SĨ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em đã từng đọc hay tìm hiểu về anh hùng dân tộc Trần Quốc Tuấn và chiến thắng 3 lần quân Nguyên Mông của quân dân nhà Trần chưa? Hãy chia sẻ một số điều em biết cho cả lớp cùng nghe?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

+ Trình bày hiểu biết của em về tác giả Trần Quốc Tuấn?

+ Bài Hịch ra đời trong hoàn cảnh nào?

+ Bài Hịch có mấy phần? Ý nghĩa từng phần?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

- Trần Quốc Tuấn hay còn gọi là Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn (1231 – 1300) là một danh tiếng đời Trần có công lớn trong ba cuộc kháng chiến chống quân Nguyên- Mông.

- Trần Quốc Tuấn là một trong 14 vị anh hùng tiêu biểu của dân tộc Việt Nam. Sau khi lui về Vạn Kiếp ông mất năm 1300. 

- Ông được dân gian phong Thánh và lập đền thờ ở rất nhiều nơi

- Một số tác phẩm tiêu biểu của ông có thể kể đến như: Binh thư yếu lược,  Vạn kiếp tông bí truyền thư.

2. Tác phẩm

- Hịch tướng sĩ hay còn có tên gọi khác là Dụ chư tì tướng hịch văn được ông viết vào năm 1285 trước cuộc kháng chiến chống quân Nguyên – Mông lần 2.

- Bố cục : 4 phần

+ Phần 1: Từ đầu cho đến còn lưu tiếng tốt: Nếu những tấm gương trung thần nghĩa sĩ trong sử sách để khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì nước.

+ Phần 2: Tiếp theo đến ta cũng vui lòng:  Lột tả sự ngang ngược và tội ác của kẻ thù đồng thời nói lên lòng căm thù giặc.

+ Phần 3: tiếp đến không muốn vui vẻ phỏng có được không?: Phân tích phải trái làm rõ đúng sai

+ Phần 4: Còn lại: Nêu nhiệm vụ cấp bách, khích lệ tinh thần chiến đấu.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu về khái niệm đặc điểm của Hịch

GV đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu:

+ Hãy trình bày khái niệm về thể loại Hịch

+ Hịch có đặc điểm gì?

+ So sánh sự giống và khác nhau giữa Hịch và Cáo?

Sản phẩm dự kiến:

3. Hịch

a. Khái niệm

- Hịch là một thể loại văn thư cổ mà các tướng lĩnh, vua chúa hoặc người thủ lĩnh của một tổ chức, một phong trào dùng để kêu gọi cổ vũ mọi người hăng hái chiến đấu tiêu diệt kẻ thù.

- Hịch thường được viết theo lối văn tứ lục, cũng có khi viết bằng văn xuôi, hay thơ lục bát. 

- So sánh điểm giống và khác nhau giữa Hịch và Cáo:

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

Nhiệm vụ 1: Nêu gương sáng trong sách sử

+ Ngay phần mở đầu, tác giả đã liệt kê những cái tên nào trong lịch sử về trung quân ái quốc.

+ Việc nêu hàng loạt tên này có tác dụng gì?

Sản phẩm dự kiến:

1. Nêu gương sáng trong sách sử

- Ngay phần mở đầu, tác giả đã kể tên một loạt các tấm gương sáng trong sử sách trung quân.

+ Tướng: Kỉ Tín, Do Vũ, Cảo Khanh, Kính Đức, Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang...

+ Quan nhỏ: Thân Khoái

+ Gia thần: Dự Nhượng

=> Bất kể thời đại nào, bất kể ai từ những viên quan nhỏ cho đến tướng lớn đều được kể tên. Lòng trung quân ái quốc như một luận cứ để làm cơ sở cho các lập luận phía sau.

Nhiệm vụ 2: Tố cáo sự ngang ngược của kẻ thù và lòng căm thù giặc

GV đưa ra câu hỏi:

+ Trong phần này, tác giả đã tố cáo tội ác của giặc ra sao?

+ Biện pháp nào được sử dụng và có tác dụng gì?

+ Nỗi lòng của người chủ tướng được thể hiện ra sao?

Sản phẩm dự kiến:

2. Tố cáo sự ngang ngược của giặc và lòng căm thù giặc sâu sắc

- Tác giả đã phanh phui tội ác dã man của kẻ thù thông qua các hình ảnh:

+ Sứ giặc đi lại nghênh ngang

+ Uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình

+ Đem thân dê chó bắt nạt

+ Đòi ngọc lụa, thỏa lòng tham

+ Thu bạc vàng, để vét của kho

+ Đem thịt mà nuôi hổ đói

+ Sao cho khỏi tai vạ về sau

....

=> Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật ẩn dụ, nhân hóa đẻ vạch trần tội ác, bản chất tham lam, tàn bạo hống hách của giặc.

=> Những tội ác man rợ nó càng nhen nhóm nên lòng quyết tâm của quân dân nhà Trần. Khích lệ lòng căm thù giặc và khơi gợi nỗi nhục mất nước.

- Tâm sự của vị chủ tướng

+ Trước những đau khổ lầm than cùng cực mà nhân dân phải gánh chịu người làm tướng cảm thấy vô cùng day dứt.

• Ta thường tới bữa quên ăn

• Nửa đêm vỗ gối

• Ruột đau như cắt

• Nước mắt đầm đìa

•  ....

=> Nhịp văn dồn dập, ngắn gọn, ngôn ngữ ước lệ giàu hình ảnh có giá trị biểu cảm lớn. Thể hiện sự sôi sục của vị tướng lĩnh.

=> Hàng loạt các thành ngữ mạnh được sử dụng “ Xả thịt lột da”, “nuốt gan uống máu”, “trăm thân này phơi ngoài nội cỏ, nghìn xác này gói trong da ngựa”.... Nghệ thuật phóng đại dùng điển cố thể hiện lòng yêu nước, sự căm thù giặc và tinh thần sẵn sàng hi sinh vì nghĩa lớn.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Người ta thường viết hịch khi nào?

A. Khi đất nước có giặc ngoại xâm

B. Khi đất nước thanh bình

C. Khi đất nước phồn vinh

D. Khi đất nước vừa hết chiến tranh

Câu 2: Hịch tướng sĩ được viết theo kiểu văn gì?

A. Văn xuôi

B. Văn vần

C. Văn biền ngẫu

D. Cả A, B, C đều sai

Câu 3: Trần Quốc Tuấn sáng tác Hịch tướng sĩ khi nào?

A. Trước khi quân Mông – Nguyên xâm lược nước ta lần thứ nhất (1257)

B. Trước khi quân Mông – Nguyên xâm lược nước ta lần thứ hai (1285)

C. Trước khi quân Mông – Nguyên xâm lược nước ta lần thứ ba (1287)

D. Sau chiến thắng quân Mông- Nguyên lần thứ hai

Câu 4: Tác giả đã sử dụng biện pháp gì khi nêu gương các bậc trung thần nghĩa sĩ ở phần mở đầu?

A. So sánh.

B. Liệt kê.

C. Cường điệu.

D. Nhân hoá.

Câu 5: Dụng ý của tác giả thể hiện qua câu : "Huống chi ta cùng các ngươi sinh phải thời loạn lạc, lớn gặp buổi gian nan”?

A. Thể hiện sự thông cảm với các tướng sĩ.

B. Kêu gọi tinh thần đấu tranh của các tướng sĩ.

C. Miêu tả hoàn cảnh sinh sống của mình cũng như của các tướng sĩ.

D. Khẳng định mình và các tướng sĩ là những người cùng cảnh ngộ.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Dựa vào các văn bản "Chiếu dời đô", "Hịch tướng sĩ", hãy nêu suy nghĩ của em về vai trò của những người lãnh đạo anh minh như Lí Công Uẩn và Trần Quốc Tuấn đối với vận mệnh đất nước.

Câu 2. Viết đoạn văn ngắn khoảng 10 dòng để phát biểu cảm nhận về lòng yêu  nước của Trần Quốc Tuấn được thể hiện trong tác phẩm Hịch tướng sĩ.