Giáo án sinh học 11 cánh diều

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành 4 nhóm dạy học theo kỹ thuật mảnh ghép:

*GĐ1: Hình thành nhóm chuyên gia

+ Nhóm 1 & 2 đọc thông tin sgk mục I.1, quan sát hình 21.1a và tìm hiểu về hình thức sinh sản vô tính (sinh sản sinh dưỡng).

+ Nhóm 3 & 4 đọc thông tin sgk mục I.1, quan sát hình 21.1b và tìm hiểu về hình thức sinh sản bằng bào tử.

*GĐ2: Hình thành nhóm mảnh ghép

- GV tiến hành ghép nhóm 1 với nhóm 3; nhóm 2 với nhóm 4 để các nhóm chia sẻ thông tin cho nhau.

- Các nhóm mảnh ghép thảo luận trả lời câu hỏi trong hộp sgk trang 136:

(1) Quan sát hình 21.1a, cho biết cây con được hình thành như thế nào?

(2) Quan sát hình 21.1b, mô tả quá trình biến đổi bào tử thành thể giao tử ở rêu.

- Đồng thời các nhóm mảnh ghép hoàn thành phiếu học tập sau:

- GV yêu cầu HS hoạt động nhóm 4, thảo luận trả lời câu hỏi trong hộp sgk trang 137:

(1) Quan sát hình 21.1, phân biệt một số hình thức nhân giống vô tính ở thực vật.

(2) Nhân giống vô tính ở thực vật dựa trên cơ sở sinh học nào?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm, nghiên cứu nội dung bài học và trả lời câu hỏi, hoàn thành phiếu học tập.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

I. Sinh sản vô tính

1. Hình thức sinh sản vô tính

- Đáp án câu hỏi  trong hộp sgk trang 136:

(1) Cây con được hình thành từ biih phận hoặc cơ quan sinh dưỡng của cá thể mẹ, phổ biến như thân bò, thân rễ, thân củ, thân hành, chồi bên, lá, rễ,…

(2) Quá trình biến đổi bào tử thành thể giao tử: Bào tử (n) gặp điều kiện thuận lợi nguyên phân phát triển thành thể giao tử trưởng thành (n).

- Đáp án phiếu học tập:

⇨       Kết luận:

- Sinh sản vô tính ở thực vật là hình thức sinh sản mà cây con được tạo ra từ các bộ phận sinh dưỡng khác nhau của cây mẹ như củ, thân ,rễ, lá…

- Sinh sản bằng bào tử là hình thức sinh sản mà cơ thể mới được phát triển từ bào tử (n).

2. Các phương pháp nhân giống vô tính và ứng dụng trong thực tiễn

Đáp án câu hỏi trong hộp sgk trang 137

(1)

a) Giâm cành

 Là kỹ thuật nhân giống sử dụng các đoạn cành bánh tẻ và các kỹ thuật nông học để tạo cây hoàn chỉnh

b) Chiết cành

Là phương pháp nhân giống mà cây con tạo được bằng cách thúc đẩy quá trình hình thành rễ từ vết khoanh vỏ một cành bánh tẻ trên cây mẹ.

c) Ghép

Là phương pháp nhân giống sử dụng đoạn thân, cành (cành ghép) hoặc chồi (mắt ghép) của cây này ghép lên thân hay gốc của cây khác (gốc ghép) cùng loài hoặc quan hệ gần gũi, giúp tổ hợp các đặc tính tốt của cành ghép/mắt ghép và gốc ghép và cùng một cây.

d, Tách củ

Là phương pháp nhân giống sử dụng thân củ con tách ra từ thân củ mẹ. Thân củ con sẽ phát triển thành các cây con.

e) Nuôi cấy mô

Là phương pháp được thực hiện dựa trên công nghệ nuôi cấy mô, tế bào thực vật.

(2) Cơ sở của sinh sản vô tính là quá trình nguyên phân nên cây con có thể giữ được các đặc tính giống như cây mẹ ( năng suất, phẩm chất). Ngoài ra có thể rút ngắn thời gian ra hoa. Nuôi cấy mô còn cho ra giống sạch bệnh, cây đơn bội, sản xuất nhanh sinh khối thực vật.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV yêu cầu HS đọc thông tin trong sgk trả lời yêu cầu trong hộp sgk trang 138:

“Quan sát hình 21.3, kể tên các bộ phận của hoa”

- Hoạt động nhóm đôi thảo luận thực hiện yêu cầu trong hộp sgk trang 138:

“Kể tên một số loài có hoa đơn tính hoa lưỡng tính”

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi sgk, chú ý lắng nghe, tiếp nhận và trả lời câu hỏi.

- HS hoạt động nhóm đôi trả lời yêu cầu trong hộp.

Bước 3: Thảo luận và báo cáo

- HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Nhận xét và đánh giá

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

II. Sinh sản hữu tính ở thực vật có hoa

1. Cấu tạo chung của hoa

Đáp án yêu cầu trong hộp sgk trang 138:

Hoa là chồi sinh sản, cấu tạo gồm bộ phận bất thụ (không sinh sản) và bộ phận hữu thụ (sinh sản), hoa đính vào phần thân cây qua cấu trúc đế hoa.

- Bộ phận bất thụ: lá đài và các cánh hoa.

- Bộ phân hữu thụ: nhị hoa và lá noãn (nhụy).

Một số loài hoa lưỡng tính và đơn tính là:

a) Hoa lưỡng tính

Hoa ly

Hoa bưởi

Hoa ổi

b) Hoa đơn tính

Hoa bí ngô

Hoa mướp

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV giới thiệu cho HS về quá trình sinh sản hữu tính ở thực vật gồm 3 giai đoạn.

- GV yêu cầu HS hoạt động nhóm bốn, đọc thông tin trong sgk trả lời yêu cầu trong hộp sgk trang 138:

“Quan sát hình 21.4, mô tả quá trình hình thành hạt phấn, túi phôi”

- GV yêu cầu HS quan sát video kết hợp đọc thông tin, hình ảnh trong sgk, trình bày quá trình thụ phấn, thụ tinh và trả lời yêu cầu trong hộp sgk trang 139:

“ Quan sát hình 21.5, mô tả lại sự phát tán của hạt phấn đến đầu nhụy”

https://youtu.be/KOm_JNfJ_QE (từ 1:10 đến 2:18)

- GV chia lớp thành 2 nhóm:

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về quá trình hình thành hạt qua thông tin gsk và các mẫu vật thật về các loại hạt.

Các mẫu hạt:

Hạt đậu

Hạt ngô

+ Nhóm 2: Nghiên cứu tài liệu, quan sát các loại quả thật được chuẩn bị để trình bày sự hình thành quả và quá trình chín của quả. 

Các mẫu quả:

Quả ổi xanh

Quả ổi chín

- GV yêu cầu HS hoạt động nhóm đôi trình bày ứng dụng sinh sản hữu tính ở thực vật và thực hiện yêu cầu trong hộp sgk trang 140:

“Tìm hiểu các giống cây trồng ở địa phương được nhân giống bằng hình thức vô tính và hữu tính.”

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi sgk, chú ý lắng nghe, tiếp nhận và trả lời câu hỏi.

- HS hoạt động nhóm hoàn thành nhiệm vụ được giao.

Bước 3: Thảo luận và báo cáo

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Nhận xét và đánh giá

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

Quá trình sinh hữu tính ở thực vật với 3 giai đoạn hình thành hạt phấn và túi phôi; thụ phấn và thụ tinh; hình thành quả và hạt.

2. Sự hình thành hạt phấn và túi phôi

- Hình thành hạt phấn:

Tế bào mẹ hạt phấn (2n) giảm phân tạo thành 4 tiểu bào tử (n). Mỗi tiểu bào tử nguyên phân một lần tạo thành tế bào sinh dưỡng (tế bào lớn) và tế bào sinh sản (tế bào nhỏ). Tế bào sinh dưỡng phát triển thành ống phấn, tế bào sinh sản sẽ nguyên phân tạo thành hai tinh tử (giao tử đực)

⇨        Cấu trúc 2 tế bào có vách chung này gọi là hạt phấn

- Hình thành túi phôi:

Bầu nhụy có noãn chứa tế bào trung tâm lớn (2n) giảm phân cho ra 4 tế bào đơn bôi không cân đối. Ba tế bào tiêu biến, 1 tế bào lớn ( đại bào tử) nguyên phân liên tiếp 3 lần tạo thành 8 nhân.

⇨        Cấu trúc có chứa tế bào trứng (n) và hai tế bào kèm, nhân lưỡng cực và 3 tế bài đối cực, gọi là túi phôi.

3. Thụ phấn và thụ tinh

- Quá trình thụ phấn:

+ Là quá trình hạt phấn phát tán và rơi trên núm ngụy phù hợp. Tác nhân sinh học: ong, bướm, dơi,… ; tác nhân phi sinh học: gió và nước. Số ít loài còn lại tự thụ phấn.

+ Có 2 hình thức thụ phấn: tự thụ phấn và thụ phấn chéo.

- Quá trình thụ tinh:

+ Là sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái hình thành nên hợp tử. Sau khi ống phấn sinh trưởng kéo dài theo vòi nhụy chạm tới túi phôi, xuyên qua lỗ noãn, sẽ giải phóng hai tinh tử, một tinh tử kết hợp với trứng tạo nên hợp tử 2n, một tinh tử còn lại hợp nhất với tế bào lớn chứa 2 nhân ở trung tâm túi phôi hình thành nhân tam bội 3n.

4. Sự hình thành hạt và quả.

- Quá trình hình thành hạt:

+ Sau khi thụ tinh, noãn chứa hợp tử 2n và nhân tam bội 3n phát triển thành hạt. Hợp tử phân chia liên tiếp nhiều lần rồi phân hóa hình thành nên cấu trúc của phôi lá mầm, thân mầm và rễ mầm. Nhân tam bội phân chia tạo nội nhũ chứa chất dinh dưỡng.

+ Hạt chia ra làm hai loại: Hạt có nội nhũ và hạt không có nội nhũ.

- Quá trình hình thành quả:

+ Bầu nhụy dày lên, phát triển thành quả, chứa hạt giúp bảo vệ và phát tán hạt.

+ Quả già và chín: diễn ra các quá trình chuyển hóa hóa sinh, sinh lí làm thay đổi màu sắc, sắc độ, độ cứng, vị và xuất hiện hương thơm.

VD: Quả ổi xanh rất cứng có vị chát nhưng khi chín có màu vàng bắt mắt, thơm và ngọt.

+ Quả có vai trò bảo vệ và phát tán hạt.

5. Ứng dụng sinh sản hữu tính ở thực vật.

- Sinh sản hữu tính được ứng dụng trong chọn, tạo giống cây trồng nhằm chọn được các tính trạng quý.

VD:

Giống lúa ST25

Giống đậu tương ĐT34

Trả lời yêu cầu trong hộp sgk trang 140:

+ Nhân giống vô tính:

Chiết ổi

Ghép bưởi

Giâm rau ngót

+ Nhân giống hữu tính:

Nuôi ong trong vườn cây

Thụ phấn cho ngô

Thụ phấn cho bí

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành 2 nhóm và giao nhiệm vụ:

+ Nhóm 1: Nghiên cứu cơ sở lý thuyết, các bước tiến hành nhân giống cây bằng sinh sản sinh dưỡng (giâm, chiết, ghép và tách củ).

+ Nhóm 2: Nghiên cứu cơ sở lý thuyết, các bước tiến hành thụ phấn cho cây trồng.

Tham khảo cách thụ phấn cho cây ngô:

https://youtu.be/dcOmqI2aSGY

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc nhóm, nghiên cứu nội dung bài học và trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

III. Thực hành nhân giống cây bằng sinh sản sinh dưỡng, thụ phấn cho cây.

1. Thực hành nhân giống bằng sinh sản sinh dưỡng (giâm, chiết, ghép và tách củ)

*Cơ sở lý thuyết

Tế bào thực vật có tính toàn năng, trong điều kiện thích hợp, từ một tế bào, cơ quan hay bộ phận có thể phát triển thành cơ thể mới hoàn chỉnh.

*Các bước tiến hành

*BẢN ĐÍNH KÈM DƯỚI HĐ3

2. Thực hành thụ phấn cho cây trồng

*Cơ sở lý thuyết

Hạt phấn tiếp xúc với đầu nhụy của hoa cùng loại, gặp điều kiện thuận lợi có thể phát triển. Sự thụ phấn có thể thực hiện nhờ: gió, côn trùng hoặc do con người thực hiện.

*Các bước tiến hành

- Chuẩn bị:

+ Vật liệu: que tăm bông, kéo, túi giấy, dụng cụ dập ghim.

+ Mẫu vật: Cây ngô, cây bầu bí, cây hoa ly, cây phong lan đang ra hoa.

- Tiến hành:

+ Chọn bắp (ngô) đang phun tơ, dùng kéo cắt ngắn các tơ, bọc bằng túi giấy hoặc bao phấn chứa hạt phấn đã thành thục.

+ Dùng tay lắc mạnh bông cờ để hạt phấn rơi vào túi giấy hoặc dùng tăm bông chạm nhẹ lên bao phấn để lấy hạt phấn. Bỏ túi giấy bọc bắp có tơ ngô, đổ hạt phấn từ túi giấy lên tơ ngô hoặc chạm tăm bông chứa hạt phấn lên đầu nhụy.

+ Chụp túi giấy chứa hạt phấn lên bắp cừa thụ phấn, dập ghim giữ túi giấy hoặc dùng kéo sắc cắt bao phấn của hoa nhận hạt phấn.

+ Theo dõi sự phồng lên của bầu nhụy.

Công việc

Chuẩn bị

Tiến hành

Giâm cành

-Vật liệu: cát sạch, dao cắt, bình xịt nước

- Mẫu vật: đoạn hoa mười giờ, rau ngót, cúc,… lá cây thu hải đường, thuốc bỏng,…

- Dùng dao sắc cắt một đoạn thân hoặc cành, dài khoảng 5-8cm, loại bỏ bớt lá (chỉ để 2-3 lá).

- Cắt lá cây thu hải đường hoặc lá cây thuốc bỏng.

- Cắt 10 đoạn cành (hoặc lá)/ loại cây trồng

- Cầm đoạn cành giâm vào cát sạch, xịt nước ẩm, đặt nơi ẩm mát.

- Quan sát sự xuất hiện rễ sau 5-7 ngày

Chiết cành

- Vật liệu: Đất, xơ dừa, dao cắt, màng nylon sinh học, dây buộc.

- Mẫu vật: cây ăn quả, cây hoa hồng.

Dùng dao sắc cắt khoanh vỏ trên cành, khoanh một đoạn dài 2-5 cm, bóc vỏ cành, dùng dao để cạo sạch vỏ. Để khô nhựa.

- Dùng xơ ẩm. xơ dừa bọc đoạn cành đã được loại bỏ vỏ. Dùng màng nylon sinh học bọc bên ngoài để tạo bầu chiết. Buộc chặt hai bầu chiết. Sử dụng 10 cành chiết/ loại cây trồng.

- Quan sát sự xuất hiện của rễ sau 30-60 ngày.

Ghép cành

- Vật liệu: dao cắt, màng nylon sinh học.

- Mẫu vật: cây ăn quả, cây hoa hồng,…

- Dùng dao sắc cắt lấy mắt ngủ của cây cho mắt. Sử dụng 10 mắt ghép/ loại cây.

- Dùng dao rạch vỏ của cành ghép, có thể rạch vỉ dạng chữ T hoặc dạng cửa sổ. Chú ý vết rạch mở vỏ phải đủ lớn để bao bọc mắt ghép.

- Đặt mắt ghép vào vị trí đã mở vỏ, dùng màng nilon sinh học buộc chặt làm kín vết ghép. Bỏ màng nylon sau 7- 10 ngày.

- Quan sát sự phát triển của chồi ghép.

Tách củ

- Vật liệu: Dao cắt, bột xi măng hoặc vôi bột, cát sạch

- Mẫu vật: củ khoai tây, củ khoai lang,…

- Dùng dao sắc cắt củ khoai thành nhiều mảnh sao cho mỗi mảnh có chứa ít nhật một mầm.

- Sử dụng 10 mảnh củ khoai.

- Dùng bột xi măng hoặc vôi bột bịt kín vết cắt, đặt các mảnh củ thoáng khí để các vết cắt khô.

- Đặt các mảnh củ vào cát sạch ẩm, đặt nơi ẩm, mát.

- Quan sát sự phát triển của chồi sau 5 – 20 ngày.

Câu hỏi

1

2

3

4

5

Đáp án

A

B

D

D

C

PHIẾU BÀI TẬP

Câu 1: So sánh hình thức sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở thực vật.

Câu 2: Bằng kiến thức quan sát thực tế, em hãy hoàn thành bảng dưới đây và rút ra nhận xét chung về điều kiện sinh thái (môi trường) đảm bảo cho quá trình sinh sản vô tính ở thực vật diễn ra thuận lợi trong tự nhiên.

Câu 3: Vườn nhà Bác Minh có một cây bưởi cho quả rất ngon, bác muốn nhân giống thêm vài cây nữa ở góc vườn, em hãy gợi ý cho bác Minh phương pháp nhân giống phù hợp và thuyết phục bác thực hiện theo lời khuyên của em.

………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………

Đặc điểm

Sinh sản vô tính

Sinh sản hữu tính

Hình thức tạo cây con

Cây con được hình thành từ các cơ quan, bộ phận sinh dưỡng của cây mẹ (lá, thân, rễ)

Cây con được hình thành từ quá trình nảy mầm của hạt, trong đó hạt là kết quả của quá trình thụ tinh.

Cơ sở tế bào học

Nguyên phân.

Nguyên phân, giảm phân, thụ tinh.

Ưu điểm

- Không cần có quá trình thụ tinh, cây con tạo ra mang đầy đủ đặc điểm của cây mẹ, đảm bảo cho cây phát thích nghi tốt với môi trường sống ổn định.

- Là hình thức sinh sản phù hợp khi mật độ cá thể thấp

Tạo ra sự đa dạng di truyền đảm bảo cho cây con có thể sống sót trước sự thay đổi của môi trường.

Hạn chế

Cây con mang bộ gene và đặc điểm giống hệt cây mẹ, không có sự đa dạng di truyền, nên khả năng thích nghi bị hạn chế khi môi trường sống thay đổi.

Khả năng gặp gỡ của giao tử đực và cái bị hạn chế trong trường hợp mật độ cá thể thấp dẫn đến sự suy giảm số lượng cá thể.

Thực vật

Cây chuối

Cây riềng

Cỏ gấu

Sen đá

Trầu không

Cơ quan, bộ phận tạo cây con

Rễ củ

Thân rễ

Thân  rễ

Lá

Thân bò