Giáo án điện tử Ngữ văn 12 bài: Thực hành về hàm ý (tiếp theo)

Chào mừng thầy cô và các bạn

Thực hành về hàm ý

- Tiếp theo -

Bài 1

Bác Phô gái, dịu dàng, đặt cành cau lên bàn, ngồi xổm ở xó cửa, gãi tai, nói với ông lý:

- Lạy thầy, nhà con thì chưa cắt cơn, mấy lại sợ thầy mắng chửi nên không dám đến kêu. Lạy thầy, quyền phép trong tay thầy, thầy tha cho nhà con, đừng bắt nhà con đi xem đá bóng vội.
- Ồ, việc quan không phải thứ đàn bà của các chị

Nguyễn Công Hoan, Tinh thần thể dục

1. Lời bác Phô gái thực hiện hành động van xin, cầu khẩn ông lí và đáp lại bằng hành động nói như thế nào?

- Trong lượt lời mở đầu cuộc thoại, bác Phô gái van xin: “Thầy tha cho nhà con, đừng bắt nhà con đi xem đá bóng nữa”.

- Lời đáp của ông lí mang sắc thái mỉa mai, giễu cợt (ồ, việc quan không phải thứ chuyện đàn bà của các chị). Nếu là cách đáp tường minh phù hợp thì phải là lời chấp nhận sự van xin hoặc từ chối, phủ định sự van xin.

1. Lời đáp của ông Lý có hàm ý gì. Chọn đáp án đúng và đầy đủ.
2. Bộc lộ uy quyền của mình
3. Thể hiện sự từ chối quyết liệt
4. Biểu lộ thái độ mỉa mai, giễu cợt cách suy nghĩ của đàn bà
5. Tất cả các phương án trên

Lời của ông Lí không đáp ứng trực tiếp hành động van xin của bác Phô mà từ chối một cách gián tiếp. Đồng thời mang sắc thái biểu cảm: bộc lộ quyền uy, thể hiện sự từ chối lời van xin, biểu lộ thái độ mỉa mai, giễu cợt cách suy nghĩ kiểu đàn bà.

Bài 2

Khi hắn ngừng nói đã được một lúc khá lâu, Từ mới làm như chợt nhớ:
- Có lẽ hôm nay đã là mồng hai, mồng ba tây rồi, mình nhỉ?
- À phải! Hôm nay mồng ba… Giá mình không hỏi tôi thì tôi quên… Tôi phải đi xuống phố.
Từ nhắc khéo:
- Hèn nào mà em thấy người thu tiền nhà sáng nay đã đến…
Hộ sầm mặt lại:
- Tiền nhà… tiền thuốc… tiền nước mắm… còn chịu tất! Tháng vừa rồi tiêu tốn quá, mới tháng mười đã hết tiền. May mà còn đất mua chịu được.

Nam Cao, Đời thừa

1. a) Câu hỏi đầu tiên của Từ là hỏi về thời gian hay còn có hàm ý gì khác?

Câu hỏi đầu tiên của Từ: “Có lẽ hôm nay đã là mồng hai, mồng ba đây rồi mình nhỉ?”. Không phải chỉ hỏi về thời gian mà thực chất, thông qua đó Từ muốn nhắc khéo chồng nhớ đến ngày đi nhận tiền. (Hàng tháng cứ vào kì đầu tháng thì chồng Từ đều đi nhận tiền nhuận bút ).

1. b) Câu nhắc khéo ở lượt lời thứ hai của Từ thực chất có hàm ý nói với Hộ điều gì?

Câu “nhắc khéo” thứ hai: “Hèn nào mà em thấy người thu tiền nhà sáng nay đã đến...”. Từ không nói trực tiếp đến việc trả tiền nhà. Từ muốn nhắc Hộ đi nhận tiền về để trả các khoản nợ (Chủ ý vi phạm phương châm cách thức)

1. c) Ở cả 2 lượt lời Từ tránh những lời nói về “cơm áo gạo tiền”. Phân tích tác dụng cách nói trên.

Từ thể hiện ý muốn của mình thông qua câu hỏi bóng gió về ngày tháng, nhắc khéo đến một sự việc khác có liên quan (người thu tiền nhà)... Cách nói nhẹ nhàng, xa xôi những vẫn đạt được mục đích. Nó tránh được ấn tượng nặng nề, làm dịu đi không khí căng thẳng trong quan hệ vợ chồng khi lâm vào hoàn cảnh khó khăn.

Bài 3: Cho biết lớp nghĩa tường minh và nghĩa hàm ý của bài thơ Sóng (Xuân Quỳnh). Phương tiện ngôn ngữ thể hiện hàm ý? Tác dụng và hiệu quả nghệ thuật

Nghĩa tường mình: Nói về sóng và biển

Nghĩa hàm ý: Nói về tình yêu của người con gái khi yêu

Phương tiện thể hiện: Sóng là tín hiệu thẩm mĩ, từ ngữ nói về sóng có lớp nghĩa thứ hai nói về tình yêu lứa đôi

Hiệu quả nghệ thuật:

Các lớp nghĩa hòa quyện với nhau trong suốt bài thơ, tác phẩm văn học dùng cách thể hiện hàm ý thì sẽ nổi bật đặc trưng tính hình tượng, giàu hàm súc, ý nghĩa

Bài 4: Tác dụng của hàm ý trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ là gì?

1. Có hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc hơn cách nói trực tiếp, tường minh
2. Thể hiện được sự tế nhị, khéo léo và tính lịch sử trong giao tiếp ngôn ngữ; giữ được thể diện của các nhân vật trong giao tiếp.
3. Tạo ra những lời nói hàm súc, nói được nhiều hơn những điều mà từ ngữ thể hiện; hơn nữa người nói không phải chịu trách nhiệm về hàm ý, hàm ý do người nghe suy ra
4. Tùy từng ngữ cảnh mà hàm ý có 1 hay một số tác dụng đó

Bài 5: Chọn cách trả lời có hàm ý cho câu: Cậu có thích truyện Chí Phèo của Nam Cao Không?

• Rất thích Trực tiếp
• Ai mà chẳng thích?
• Hàng chất lượng cao đấy!
• Thích nhất trong các truyện ngắn Việt Nam Trực tiếp
• Xưa cũ như trái đất rồi!
• Ví đem vào tập đoạn trường

Thì đem giải nhất chi nhường cho ai?

Tổng kết

Tác dụng và hiệu quả của cách nói có hàm ý:

Tuỳ thuộc vào hoàn cảnh giao tiếp, hàm ý có thể mang lại:

+ Tính hàm súc cho lời nói: lời nói ngắn gọn mà chất chứa  nhiều nội dung, ý nghĩa

+ Hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc với người nghe

+ Sự vô can, không phải chịu trách nhiệm của người nói về hàm ý (vì hàm ý là do người nghe suy ra)
+ Tính lịch sự và thể diện tốt đẹp trong giao tiếp bằng ngôn ngữ

Trong đoạn trích dưới đây, hai câu cuối có hàm ý không? Nếu có thì hàm ý đó là gì?

Đã nhiều lần Từ muốn ẵm con đi, Đã nhiều lần Từ muốn bỏ liều con để đi làm, Từ muốn hi sinh. Nhưng lòng Từ mềm yếu biết bao!Từ là vợ!Từ là mẹ! ( Nam Cao)

a/ Không có hàm ý gì

b/Có. Hàm ý trong 2 câu đó là: Từ là vợ thì không được bỏ chồng; là mẹ không được bỏ con;

c/ Có. Hàm ý của 2 câu đó là: Từ là vợ, là mẹ thì phải thương yêu chăm sóc chồng con, không được bỏ mặc chồng con, nhất là trong những lúc khó khăn;

d/ Không có hàm ý gì cả, vì đã quá rõ. Từ là người vợ, vừa là người mẹ.

BÀI VỀ NHÀ

1. Xem lại các bài tập và phần lí thuyết.
   2. Chuẩn bị bài mới: Thuốc - Lỗ Tấn

Chúc các bạn học tốt!