Giáo án Sinh học 11 chân trời bài 13: Bài tiết và cân bằng nội môi

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS đọc nội dung sgk nêu khái niệm và vai trò của hệ bài tiết.

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi trả lời câu hỏi 1 sgk trang 81:

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi, đọc thông tin trong sgk, thảo luận nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm.

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

I. Bài tiết

1. Khái niệm và vai trò của bài tiết

- Bài tiết là quá trình đào thải ra khỏi cơ thể các chất thừa và chất độc hại (CO₂, bilrunin, urea, creatinnine,…)

- Vai trò: tránh sự tích tụ của các chất thải, đảm bảo duy trì nồng độ các chất trong cơ thể ở mức ổn định.

- Diễn ra ở da, phổi, ruột và thận. Trong đó thận là cơ quan chính

- Đáp án câu hỏi 1 sgk trang 81:

Kết luận: Bài tiết là hoạt động của cơ thể nhằm loại bỏ các chất dư thừa và độc ra khỏi cơ thể, giúp duy trì cân bằng nội môi.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS đọc nội dung trong sgk và nêu các giai đoạn hình thành và bài tiết nước tiểu.

- GV yêu cầu HS hoạt động nhóm 4, trả lời câu hỏi 2, câu luyện tập sgk trang 8.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi hình ảnh, đọc thông tin trong sgk, thảo luận nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm.

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

2. Thận và vai trò của thận

- Các giai đoạn hình thành và bài tiết nước tiểu:

+ Lọc máu ở cầu thận để tạo thành nước tiểu đầu

+ Tái hấp thu các chất cần thiết cho cơ thể

+ Tiết các ion thừa, chất độc hại vào dịch lọc hình thành nước tiểu chính thức.

+ Nước tiểu theo ống dẫn nước tiểu xuống bàng quang để thải ra ngoài.

- Đáp án câu hỏi 2 sgk trang 82:

Thận có chức năng hình thành và bài tiết nước tiểu qua bốn giai đoạn: lọc máu ở cầu thận để tạo thành nước tiểu đầu, tái hấp thu các chất cần thiết từ dịch lọc trả về máu, tiết các chất độc vào dịch lọc và dẫn nước tiểu đến bàng quang trước khi thải ra ngoài.

- Đáp án câu hỏi luyện tập sgk trang 82:

Nếu thận không hoạt động sẽ dẫn đến sự tích tụ của các chất thải (là chất có thể làm biến đổi tính chất của môi trường trong cơ thể hoặc biến thành chất độc) → gây mất cân bằng nội môi, mệt mỏi, đau đầu, thậm chí có thể gây tử vong.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi, nêu khái niệm nội môi và cân bằng nội môi, trả lời câu hỏi 3 sgk trang 53.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi hình ảnh, đọc thông tin trong sgk, thảo luận nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm.

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

II. Cân bằng nội môi

1. Khái niệm nội môi và cân bằng nội môi

- Nội môi là phần dịch ngoại bào của cơ thể.

- Cân bằng nội môi là sự cân bằng hàm lượng nước; nồng độ các chất như glucose, muối khoáng; … trong cơ thể. Qua đó duy trì áp suất thẩm thấu, độ pH, huyết áp của cơ thể.

- Đáp án câu 3 sgk trang 82:

Cân bằng nội môi giúp duy trì ổn định môi trường bên trong cơ thể như: duy trì áp suất thẩm thấu, độ pH, huyết áp; đảm bảo cho sự tồn tại và thực hiện được chức năng sinh lí của các tế bào.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV y

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS theo dõi hình ảnh, đọc thông tin trong sgk, thảo luận nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- Đại diện nhóm HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày.

- Một số HS nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc của các HS trong nhóm.

- GV tổng quát lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

2. Cơ chế điều hòa cân bằng nội môi.

- Đáp án câu hỏi 4 sgk trang 83:

Bảng đính dưới hoạt động 4

Kết luận: Các bộ phận tham gia vèo điều hòa và cân bằng nội môi là

+ Bộ phận tiếp nhận kích thích

+ Bộ phận điều khiển

+ Bộ phận kích thích.

Bộ phận

Cơ quan

Vai trò

Bộ phận tiếp nhận kích thích

Thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm

Tiếp nhận kích thích từ môi trường trong hay ngoài cơ thể. Sau đó truyền thông tin về bộ phận điều khiển.

Bộ phận điều khiển

Trung ương thần kinh, tuyến nội tiết

Xử lí thông tin được truyền đến từ bộ phận tiếp nhận kích thích, Sau đó, gửi các tín hiệu đến bộ phận đáp ứng kích thích.

Bộ phận đáp ứng kích thích

Các cơ quan như thận, tim, gan, phổi, mạch máu,…

Điều chỉnh hoạt động dựa trên các tín hiệu được truyền đến từ bộ phận điều khiển.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành 3 nhóm, mỗi nhóm thực hiện một nhiệm vụ độc lập:

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về điều hòa áp suất thẩm thấu và trả lời câu hỏi 5 sgk trang 83.

+ Nhóm 2: Tìm hiểu về điều hòa hàm lượng đường và trả lời câu hỏi 6 sgk trang 84.

+ Nhóm 3: Tìm hiểu về điều hòa pH nội môi và trả lời câu hỏi: “ Cho biết vai trò của hệ đệm trong quá trình điều hòa pH nội môi”

Nhiệm vụ chung: trả lời câu hỏi luyện tập sgk trang 84.

3. Điều hòa cân bằng nội môi

a) Điều hòa áp suất thẩm thấu

- Đáp án câu hỏi 5 sgk trang 83:

a) Khi làm lượng nước trong cơ thể giảm → áp suất thẩm thấu tăng → kích thước trung khu điều hòa trao đổi nước ở vùng dưới đồi gây cảm giác khát → uống nước để bổ sung nước; đồng thời kích thích thùy sau tuyến yên tiết hormone chống lợi tiểu ADH → ADH kích thích ống lượn xa và ống góp tăng tính thấm đối với nước → tăng tái hấp thu nước → tăng hàm lượng nước trong cơ thể.

b) Khi hàm lượng nước trong cơ thể tăng → áp suất thẩm thấu giảm → giảm tiết ADH → ống lượn xa và ống góp giảm tính thấm đối với nước → cơ thể thải nhiều nước.

c) Nhờ chức năng bài tiết nước tiểu, thận đào thải đến 90% các sản phẩm bài tiết hòa tan trông máu (trừ CO₂), do đó, thận có vai trò quan trọng trong việc duy trì ổn định thể tích và thành phần của dịch ngoại bào (duy trì cân bằng nội môi).

b) Điều hòa hàm lượng đường

- Đáp án câu hỏi 6 sgk trang 84:

Khi hàm lượng đường trong máu tăng → tuyến tụy tiết hormone insulin kích thích các tế bào gan biến đổi glucose thành glycogen dự trữ trong gan và cơ, đồng thời kích thích tế bào hấp thu glucose → lượng đường trong máu trở về mức ổn định.

Khi hàm lượng đường trong máu giảm → tuyến tụy tiết hormone glucagon kích thích các tế bào gan chuyển hóa glycogen dự trữ thành glucose. Bên cạnh đó, gan còn sử dụng các chất hữu cơ (lactic acid được giải phóng từ cơ, glycerol từ quá trình phân giải lipid,…) để tạo thêm glucose cho cơ thể.

Như vậy, gan đóng vai trò là trung tâm chuyển hóa giữa glucose và glycogen cũng như một số chất khác để duy trì ổn định hàm lượng đường trong máu.

c) Điều hòa pH nội môi