Trình bày được quá trình các nước thực dân phương Tây xâm lược và thiết lập nền thống trị ở Đông Nam Á (Đông Nam Á hải đảo và Đông Nam Á lục địa).
Trình bày được công cuộc cải cách ở Xiêm.
Giải thích được vì sao Xiêm là nước duy nhất ở Đông Nam Á không trở thành thuộc địa của thực dân phương Tây.

Năng lực

Năng lực chung:

Tự chủ và tự học: Tìm hiểu được các vấn đề về quá trình xâm lược và thiết lập nền thống trị ở Đông Nam Á.
Giao tiếp và hợp tác: Phối hợp cùng nhóm hoạt động tìm hiểu vấn đề, hoàn thành nhiệm vụ thầy cô giao; Trình bày được ý kiến của bản thân về các vấn đề sinh hoạt nhóm, cá nhân.
Giải quyết vấn đề và sáng tạo: Thu thập được thông tin liên quan đến vấn đề; biết đề xuất và phân tích được các giải pháp; lựa chọn được giải pháp phù hợp nhất để giải quyết vấn đề do GV yêu cầu.

Năng lực riêng:

Tìm hiểu lịch sử: Trình bày được quá trình các nước thực dân phương Tây xâm lược và thiết lập nền thống trị ở Đông Nam Á (Đông Nam Á hải đảo và Đông Nam Á lục địa); Trình bày được công cuộc cải cách ở Xiêm.
Nhận thức và tư duy lịch sử: Phân tích được nét chính các chính sách cai trị của chủ nghĩa thực dân; Giải thích được vì sao Xiêm là nước duy nhất ở Đông Nam Á không trở thành thuộc địa của thực dân phương Tây.
Vận dụng kiến thức, kĩ năng: Phát triển năng lực tìm tòi, khám phá lịch sử (đọc hiểu văn bản lịch sử, tái hiện và mô tả lịch sử); Phát triển năng lực nhận thức và tư duy lịch sử (giải thích đánh giá, lịch sử); Phát triển năng lực vận dụng bài học lịch sử vào thực tiễn.

Phẩm chất

Chăm chỉ: Tích cực tìm tòi và sáng tạo trong học tập; có ý chí vượt qua khó khăn để đạt kết quả tốt trong học tập.

THIẾT BỊ DẠY HỌC
Đối với giáo viên

Máy tính, máy chiếu, micro, bảng hoạt động nhóm, phấn.
Tài liệu tham khảo, tranh ảnh, lược đồ liên quan đến nội dung bài học Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á.

Đối với học sinh

SHS Lịch sử 11.
Đọc trước thông tin Bài 5 SHS để tìm hiểu bài học.
Tranh ảnh, tư liệu sưu tầm có liên quan đến nội dung bài học và dụng cụ học tập theo yêu cầu của GV.

III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG
Mục tiêu: Khơi dậy hứng thú học tập cho HS, tạo không khí vui vẻ khám phá bài học mới và chuyển giao nhiệm vụ học tập.
Nội dung:

- GV trình chiếu, hướng dẫn HS quan sát Hình 5.1 SGK tr.31, thảo luận nhóm đôi và trả lời câu hỏi:

+ Xác định vị trí địa lí của Đông Nam Á.

+ Đông Nam Á hảo đảo gồm những quốc gia nào?

+ Đông Nam Á lục địa bao gồm những quốc gia nào?

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Mảnh ghép lịch sử”, tìm hiểu một trong những nguyên nhân Đông Nam Á trở thành đối tượng xâm lược của chủ nghĩa thực dân ở phương Tây.

Sản phẩm: Câu trả lời phần Khởi động của HS và chuẩn kiến thức của GV
Tổ chức thực hiện:

Nhiệm vụ 1: Quan sát Hình 5.1 và trả lời câu hỏi

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV trình chiếu và hướng dẫn HS khai thác Hình 5.1:

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi và trả lời câu hỏi:

+ Xác định vị trí địa lí của Đông Nam Á.

+ Đông Nam Á hảo đảo gồm những quốc gia nào?

+ Đông Nam Á lục địa bao gồm những quốc gia nào?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS quan sát hình ảnh, thảo luận và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 HS trả lời câu hỏi.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, học tập

- GV nhận xét, đánh giá và chốt đáp án:

+ Vị trí địa lí của Đông Nam Á:

Là giao điểm của hai trong số những tuyến đường hàng hải nhộn nhịp nhất thế giới, kết nối lục địa châu Á với châu Đại Dương theo hướng Bắc – Nam và Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương theo hướng Đông – Tây.
Là cửa ngõ để các cường quốc châu Á vươn mình ra thế giới; là vùng đệm quan trọng để thiết lập ảnh hưởng và triển khai các chiến lược lớn tại khu vực.

+ Đông Nam Á hải đảo bao gồm: In-đô-nê-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Bru-nây, Đông-ti-mo.

→ Là những quốc gia án ngữ trực tiếp trên tuyến đường nối hai châu lục và hai đại dương. Có cảng biển, nắm giữ vị trí chiến lược đối với an ninh hàng hải, thương mại trên biển của nhiều khu quốc gia, khu vực trên thế giới.

+ Đông Nam Á lục địa bao gồm: Việt Nam, Thái Lan, Cam-pu-chia, Lào,. Mi-an-ma.

→ Là địa bàn “tiền tiêu” của Đông Nam Á, có vị trí chiến lược, nối liền Đông và Tây, chi phối cục diện chung toàn khu vực.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

Nhiệm vụ 2: Chơi trò chơi “Mảnh ghép lịch sử”

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi Mảnh ghép lịch sử.

- GV phổ biến luật chơi cho HS:

+ Có 5 mảnh ghép, để mở mảnh ghép HS trả lời đúng câu hỏi gợi ý hình ảnh mảnh ghép, thời gian trả lời mảnh ghép là 30 giây.

+ HS trả lời đúng, lật mảnh ghép nhận được một tràng pháo tay của cả lớp, trả lời sai nhường quyền trả lời cho HS khác.

+ Sau 3 mảnh ghép HS có thể trả lời hình ảnh ẩn sau mảnh ghép.

- GV bắt đầu trò chơi:

+ Hình ảnh ẩn sau mảnh ghép: Ông là ai?

+ Mảnh ghép 1: Là một trong những quốc gia đầu tiên ở châu Âu tiến hành các cuộc phát kiến địa lí thế kỉ XV – XVI?

+ Mảnh ghép 2: Các cuộc phát kiến địa lý thế kỉ XV – XVI tiến hành chủ yếu bằng đường gì?

+ Mảnh ghép 3: Cuộc đụng độ giữa đoàn thám hiểm Tây Ban Nha năm 1521 ở khu vực Đông Nam Á diễn ra trên đảo nào?

+ Mảnh ghép 4: Tên thủ lĩnh đảo Mác-tan lãnh đạo nhân dân chiến đấu chống lại sự xâm lược của đoàn thám hiểm Tây Ban Nha năm 1521?

+ Mảnh ghép 5: Quốc gia nào ở Đông Nam Á được đặt tên theo vị vua Tây Ban Nha?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS vận dụng kiến thức đã học, hiểu biết thực tế, lần lượt lật mở các mảnh ghép trong trò chơi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện các HS xung phong trả lời câu hỏi, lật mở từng mảnh ghép.

- GV yêu cầu các HS khác trả lời (nếu bạn trả lời sai).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và chốt đáp án:

+ Mảnh ghép 1: Tây Ban Nha.

+ Mảnh ghép 2: Đường biển.

+ Mảnh ghép 3: Mác-tan,

+ Mảnh ghép 4: La-pu-la-pu.

+ Mảnh ghép 5: Phi-lip-pin.

→ Mảnh ghép lịch sử: Nhà thám hiểm hàng hải người Bồ Đào Nha Ferdinand Magellan.

- GV kết luận, dẫn dắt HS vào bài: Vào ngày này năm 1519, nhà thám hiểm hàng hải người Bồ Đào Nha Ferdinand Magellan đã căng buồm ra khơi từ Tây Ban Nha trong một nỗ lực nhằm tìm kiếm tuyến đường biển phía Tây dẫn tới Quần đảo Gia vị (Spice Islands, tên tiếng Anh theo cách gọi “Hương liệu Quần đảo” của người Trung Hoa, nay là Quần đảo Maluku) trù phú của Indonesia. Đoàn thám hiểu của ông đã đến Đông Nam Á, đây cũng là khoảng thời gian các nước thực dân phương Tây đã đẩy mạnh xâm chiếm thuộc địa và thiết lập nền cai trị của chủ nghĩa thực dân ở các nước Đông Nam Á. Quá trình thực dân hóa ấy đã diễn ra như thế nào và nền cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á được thiết lập ra sao? Tại sao trong quá trình xâm lược đó sim không trở thành thuộc địa của chủ nghĩa thực dân phương Tây? Chúng ta sẽ tìm hiểu nội dung này trong bài học hôm nay – Bài 5: Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây

Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS:

- Nhận thức và giải thích được vì sao các nước thực dân phương Tây xâm lược các nước Đông Nam Á.

- Trình bày được quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á cuối thế kỉ XIX.

Nội dung:

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, quan sát lược đồ Hình 5.1 và trả lời câu hỏi: Vì sao Đông Nam Á trở thành đối tượng xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây?

- GV yêu cầu HS thảo luận theo 4 nhóm, khai thác Hình 5.1, 5.2 SGK tr.31, 32 và hoàn thành Phiếu học tập số 1: Trình bày quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á hải đảo cuối thế kì XIX.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo 4 nhóm, khai thác Hình 5.1, 5.3 SGK.32 và hoàn thành Phiếu học tập số 2: Trình bày quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á lục địa cuối thế kì XIX.

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi và cho biết: Vì sao Xiêm giữ được độc lập trước sự xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây?

Sản phẩm: Câu trả lời của HS về quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây và chuẩn kiến thức của GV.
Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Đông Nam Á hải đảo

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, quan sát lược đồ Hình 5.1, kết hợp kiến thức đã học (Lịch sử 10 – Quá trình phát triển văn minh Đông Nam Á cuối thế kỉ XIX và Lịch sử 11 – Chủ đề 1 về Quá trình mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản) và trả lời câu hỏi: Vì sao Đông Nam Á trở thành đối tượng xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây?

Gợi ý câu trả lời:

- Nguyên nhân khách quan: các nước tư bản thực dântrong quá trình phát triển chủ nghĩa đế quốc mạnh mẽ, cần nguyên liệu, thị trường, thuộc địa,... nên tích cực đẩy mạnh xâm lược thuộc địa.

- Nguyên nhân chủ quan:

+ Vị trí địa lí: các nước Đông Nam Á có vị trí địa lí vô cùng quan trọng.

· Nằm trên đường hàng hải từ Tây sang Đông, nối liền Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương.

· Là cửa ngõ để đi vào lục địa châu Á rộng lớn.

+ Tài nguyên, thiên nhiên: giàu tài nguyên như lúa gạo, cây hương liệu, động vật, khoáng sản,…

+ Dân cư: đông dân cư, nguồn nhân công, thị trường tiêu thụ rộng lớn.

+Chính trị - xã hội: chế độ phong kiến ở các nước Đông Nam Á đang suy yếu, xã hội khủng hoảng.

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm.

- GV yêu cầu các nhóm thảo luận, khai thác 5.2 SGK tr.31, 32 và hoàn thành Phiếu học tập số 1: Trình bày quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á hải đảo cuối thế kỉ XIX.

Hình 5.2. Cung điện It-ta-ra (Bru-nây)

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

(Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 1)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, tư liệu trong mục và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 2 nhóm nêu quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á hải đảo cuối thế kỉ XIX theo Phiếu học tập số 1.

- GV yêu cầu các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có) cho nhóm bạn.

Bước 4: Đánh giá kết qua thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

1. Quá trình xâm lược và cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây

Đính kèm kết quả Phiếu học tập số 1 phía dưới Nhiệm vụ 1.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Khu vực	Quốc gia Đông Nam Á	Thời gian xâm lược/đô hộ	Thực dân phương Tây/ Quá trình xâm lược	Chính sách cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây và hậu quả
Đông Nam Á hải đảo

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

	Quốc gia Đông Nam Á	Thời gian bị CNTD xâm lược	Thực dân phương Tây/ Quá trình xâm lược	Chính sách cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây và hậu quả
Đông Nam Á hải đảo	In – đô – nê – xi - a	Thế kỉ XV - XVI	Các thế lực thực dân Bồ Đào Nha và Hà Lan cạnh tranh ảnh hưởng.	- Chính sách cai trị: + Thực thi chính sách hà khắc. + Đàn áp phong trào đấu tranh của nhân dân. + Vơ vét, bóc lột cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên… - Hâu quả: Lạc hậu, phụ thuộc vào nền kinh tế các nước thực dân phương Tây.
	In – đô – nê – xi - a	Thế kỉ XIX	Hà Lan hoàn thành việc xâm chiếm và thiết lập ách thống trị thực dân.
	Phi – lip - pin	Thế kỉ XVI	Thực dân Tây Ban Nha thống trị.
	Phi – lip - pin	1898	Tây Ban Nha nhượng quyền quản lí thuộc địa cho Mỹ.
	Mã Lai	1826 - 1895	- Thực dân Anh đẩy mạnh xâm chiếm các tiểu quốc như Kê-đa, Pê-nang. - Thành lập Mã Lai thuộc Anh năm 1895.

Nhiệm vụ 2: Đông Nam Á lục địa

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS tiếp tục thảo luận theo 4 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm: Khai thác Hình 5.3, hình ảnh do GV cung cấp, thông tin trong mục 1b SGK.32 và hoàn thành Phiếu học tập số 2: Trình bày quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á lục địa cuối thế kì XIX.

Hải quân Anh tiến vào cảng Ran-gun (Mi-an-ma)

Phủ toàn quyền Đông Dương tại Hà Nội (Việt Nam)

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

(Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2)

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS cho biết: Vì sao Xiêm giữ được độc lập trước sự xâm lược của chủ nghĩa thực dân phương Tây?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác hình ảnh, tư liệu trong mục và hoàn thành Phiếu học tập số 2.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 2 nhóm nêu quá trình xâm lược và cai trị của thực dân phương Tây ở các nước Đông Nam Á lục địa cuối thế kỉ XIX theo Phiếu học tập số 2.

- GV yêu cầu các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có) cho nhóm bạn.

Bước 4: Đánh giá kết qua thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận chung:

+ Công cuộc xâm lược Đông Nam Á của thực dân phương Tây diễn ra trong khoảng gần 4 thế kỉ.

+ Bằng nhiều thủ đoạn khác nhau (xâm nhập thị trường, chiến tranh xâm lược, cạnh tranh quyết liệt với nhau), đến đầu thế kỉ XX, các nước phương Tây đã hoàn thành quá trình thôn tính Đông Nam Á.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

b. Đông Nam Á lục địa

Đính kèm kết quả Phiếu học tập số 2 phía dưới Nhiệm vụ 2.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

	Quốc gia Đông Nam Á	Thời gian bị CNTD xâm lược	Thực dân phương Tây/ Quá trình xâm lược	Chính sách cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây và hậu quả
Đông Nam Á lục địa

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Khu vực	Quốc gia Đông Nam Á	Thời gian xâm lược/đô hộ	Thực dân phương Tây/ Quá trình xâm lược	Chính sách cai trị của chủ nghĩa thực dân phương Tây và hậu quả
Đông Nam Á lục địa	Miến Điện	1824 - 185	Sau ba cuộc chiến tranh xâm lược (1824 – 1826, 1852, 1885) thực dân Anh thôn tính Miến Điện, sáp nhập thành một tỉnh của Ấn Độ thuộc Anh.	- Chính trị: thực hiện chính sách “chia để trị”. - Kinh tế: Chính sách khai thác thuộc địa (khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên, chính sách thuế khoá nặng nề). - Văn hoá: thực hiện chính sách nô dịch, đồng hoá.
Đông Nam Á lục địa	3 nước Đông Dương (Việt Nam, Lào, Cam – pu – chia)	Cuối thế kỉ XIX	Cuối thế kỉ XIX, thực dân Pháp hoàn thành quá trình xâm lược ba nước Đông Dương, bắt đầu thi hành chính sách bóc lột, khai thác thuộc địa.
	Vương quốc Xiêm	Nửa cuối thế kỉ XIX	- Trở thành vùng đệm tranh chấp của Anh và Pháp. - Là nước duy nhất ở Đông Nam Á giữa được nền độc lập tương đối về chính trị, vì: + Thực hiện chính sách ngoại giao khôn khéo, mềm dẻo (lựa chiều, đổi đất lấy hoà bình – vùng đất trước kia là lãnh thổ của Lào, Cam – pu – chia, Miến Điện). + Thực hiện cải cách đất nước.

Hoạt động 2. Công cuộc cải cách ở Xiêm

Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS:

- Trình bày được hoàn cảnh và nội dung chủ yếu của công cuộc cải cách ở Xiêm.

- Nêu được ý nghĩa của công cuộc cải cách đối với sự phát triển của Vương quốc Xiêm.

Nội dung:

- GV yêu cầu HS làm việc nhóm, khai thác Hình 5.4, mục Em có biết, thông tin trong mục 2a SGK tr.32, 33 và hoàn thành Phiếu học tập số 3: Trình bày hoàn cảnh và nội dung chủ yếu của công cuộc cải cách ở Xiêm.

- GV yêu cầu HS làm việc nhóm, khai thác mục Em có biết, thông tin trong mục 2b SGK tr.33, 34 và trả lời câu hỏi: Nêu ý nghĩa của công cuộc cải cách đối với sự phát triển của Vương quốc Xiêm.