Đáp án Lịch sử 10 kết nối tri thức Bài 5: Khái niệm văn minh. Một số nền văn minh phương Đông thời kì cổ - trung đại (P1)

BÀI 5. KHÁI NIỆM VĂN MINH. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG ĐÔNG THỜI KÌ CỔ- TRUNG ĐẠI. (P1)

KHỞI ĐỘNG

Câu hỏi: Tối ngày 3/4/2021, tại Cai-rô (Ai Cập) đã diễn ra một số sự kiện quan trọng với tên gọi "Cuộc diễu hành vàng của các pha-ra-ông". Trong hoạt động này, 22 xác ướp của 18 pha-ra-ông và 4 nữ hoàng của Ai Cập cổ đại đã được đưa từ Bảo tàng Ai Cập ở Ta-ri-ơ qua Trung tâm Thủ đô Cai-rô, đến "ngôi nhà mới" là Bảo tàng Quốc gia văn minh Ai Cập ở Phu-xtat. Cuộc diễu hành được tổ chức với những nghi thức trang trọng nhất để tôn vinh nền Ai Cập cổ đại cùng với những giá trị trường tồn của nó. Vì sao, những thành tựu văn minh đã hơn 5 000 năm vẫn được nhân loại trân trọng, tôn vinh trong cuộc sống hiện tại? Em hãy chia sẻ những hiểu biết của bản thân về các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại và ý nghĩa của những thành tựu văn minh ấy.

Trả lời:

• Tối ngày 3/4/2021, tại Cai-rô (Ai Cập) đã diễn ra một số sự kiện quan trọng với tên gọi "Cuộc diễu hành vàng của các pha-ra-ông". Trong hoạt động này, 22 xác ướp của 18 pha-ra-ông và 4 nữ hoàng của Ai Cập cổ đại đã được đưa từ Bảo tàng Ai Cập ở Ta-ri-ơ qua Trung tâm Thủ đô Cai-rô, đến "ngôi nhà mới" là Bảo tàng Quốc gia văn minh Ai Cập ở Phu-xtat. Cuộc diễu hành được tổ chức với những nghi thức trang trọng nhất để tôn vinh nền Ai Cập cổ đại cùng với những giá trị trường tồn của nó. Những thành tựu văn minh đã hơn 5 000 năm vẫn được nhân loại trân trọng, tôn vinh trong cuộc sống hiện tại vì nó minh chứng cho sự vĩ đại của một nền văn minh độc đáo trải dài lịch sử, khơi dậy niềm tự hào về lịch sử đất nước trong mỗi người dân Ai Cập, đồng thời đây là cách để họ thêm gắn bó với quá khứ.
• Những hiểu biết của bản thân về các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại:
• Văn minh phương Đông:
• Văn minh Ai Cập cổ đại.
• Văn minh Lưỡng Hà.
• Văn minh Ấn Độ.
• Văn minh Trung Quốc.
• Văn minh phương Tây:
• Văn minh Hy Lạp - La Mã.
• Văn minh Tây Âu thời kì Phục hưng.
• Ý nghĩa những thành tựu của những nền văn minh đó:
• Đóng góp quan trọng vào kho tàng tri thức nhân loại.
• Để lại nhiều dấu ấn sâu sắc và ảnh hưởng to lớn đối với đời sống, xã hội hiện đại.
• Có ý nghĩa, đặt nền tảng cho sự phát triển mạnh mẽ của văn minh nhân loại trên các lĩnh vực KHKT, KHXHNV của thế giới.

I. Khái niệm văn minh. Khái quát lịch sử văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

1. Khái niệm văn minh

Câu 1: Em hãy giải thích khái niệm văn minh, văn hóa.

Trả lời:

• Văn minh: là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người; là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man.
• Văn hóa: là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo nên. Văn hóa tạo ra đặc tính, bản sắc của một xã hội hoặc nhóm người trong xã hội.

Câu 2: Khái niệm văn minh, văn hóa giống nhau và khau nhau như thề nào? Nêu một ví dụ để chứng minh.

Trả lời:

Khái niệm văn minh, văn hóa giống nhau và khau nhau như thề nào? Nêu một ví dụ để chứng minh.

• Giống nhau: là những giá trị vật chất, tinh thần do xã hội loài người sáng tạo ra.
• Khác nhau:
• Mức độ rộng lớn: Nền văn minh lớn hơn nhiều so với một nền văn hóa.
• Thời gian phát triển: Văn hóa xuất hiện đồng thời với sự xuất hiện của loài người, còn văn minh chỉ được con người sáng tạo trong thời kì phát triển cao của xã hội.
• Sự ràng buộc: Văn hóa có thể tự tồn tại nhưng văn minh thì không. Có văn hóa mới tạo ra văn minh và không có chiều ngược lại.
• Phương thức tồn tại: Văn hóa có thể tồn tại ở cả hai dạng hữu hình và vô hình. Một nền văn minh có sự hữu hình.
• Di truyền/tính kế thừa: Văn hóa có thể được học hỏi và truyền qua phương tiện nói và giao tiếp từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nhưng văn minh thì không vì tính phức tạp của nó.
• Phạm vi phản ánh: Văn hóa thể hiện nhiều hơn trong Tôn giáo, nghệ thuật, khiêu vũ, văn học, phong tục, đạo đức, âm nhạc, triết học, v.v. Còn văn minh thì thể hiện ở Luật, hành chính, cơ sở hạ tầng, kiến trúc, sắp xếp xã hội,...
• Mức độ thể hiện: Văn hóa thể hiện mức độ hoàn thiện bên trong lớn nhất. Vvăn minh là thể hiện những hình thức bên ngoài, là sự thể hiện của công nghệ hiện đại, sản phẩm, thiết bị, cơ sở hạ tầng,...

2. Khái quát tiến trình lịch sử ở các nền văn minh thế giới thời kì cổ - trung đại

Câu 1: Em hãy trình bày sự phát triển của một số nền văn minh thế giới thời kì cổ trung đại.

Trả lời:

Trình bày sự phát triển của một số nền văn minh thế giới thời kì cổ trung đại:

• Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới hình thành từ khoảng nửa sau TNK IV ở khu vực Đông Bắc châu Phi và Tây Á. 
• Thời kì cổ đại, phương Đông hình thành 4 trung tâm văn minh lớn:
• Ai Cập cổ đại: khoảng 3 200 năm - năm 30 TCN.
• Lưỡng Hà cổ đại: khoảng cuối TNK IV TCN - giữa TNK I TCN.
• Ấn Độ cổ - trung đại: giữa TNK III TCN - năm 1857. 
• Trung Hoa thời kì cổ - trung đại: thể kỉ XXI TCN - năm 1911. 
• Đến thời kì trung đại, ở Nam Á và Đông Á, văn minh Ấn Độ và văn minh Trung Hoa vẫn tiếp tục phát triển, còn khu vực Đông Bắc Phi và Tấy Á chịu ảnh hưởng của nền văn minh A-rập trong một thời gian dài.
• Văn minh Hy Lạp - La Mã: ra đời muộn hơn văn minh phương Động nhưng phát triển tực rỡ, là cơ sở hình thành văn minh phương Tây. Trong thời kì hậu trung đại, sự phục hưng của nhiều giá trị từ văn minh Hy Lạp, La Mã và những tiến bộ không ngừng của các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, chính trị đã khiến văn minh Tây Âu đạt được nhiều thành tựu, tạo cơ sở cho sự phát triển của châu Âu trong thời kì cận và hiện đại. 

Câu 2: Hãy nhận xét về thời gian hình thành và lịch sử phát triển của các nền văn minh phương Đông và phương Tây thời kì cổ - trung đại.

Trả lời:

Hãy nhận xét về thời gian hình thành và lịch sử phát triển của các nền văn minh phương Đông và phương Tây thời kì cổ - trung đại: ra đời từ rất sớm, phát triển rộng khắp ở các khu vực của phương Đông và phương Tây.

II. Một số nền văn minh phương Đông thời kì cổ - trung đại

1. Văn minh Ai Cập cổ đại
2. Cơ sở hình thành

Câu 1: Khai thác Tư liệu 2, em hãy giải thích vì sao nhà sử học Hy Lạp cổ đại Hê-rô-dốt cho rằng: "Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin".

Trả lời:

Nhà sử học Hy Lạp cổ đại Hê-rô-dốt cho rằng: "Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin" vì:

• Sông Nin hơn hẳn các dòng sông trên thế giới về vị ngọt, độ dài và lợi ích của sông mang lại.
• Quy tụ bên bờ của dòng sông nhiều thành phố, làng mạc.
• Sông Nin mang đến phù sa, màu mỡ cho những cánh đồng.

Câu 2: Hãy trình bày cơ sở hình thành văn minh Ai Cập cổ đại.

Trả lời:

Nhà sử học Hy Lạp cổ đại Hê-rô-dốt cho rằng: "Ai Cập là tặng phẩm của sông Nin" vì:

• Sông Nin hơn hẳn các dòng sông trên thế giới về vị ngọt, độ dài và lợi ích của sông mang lại.
• Quy tụ bên bờ của dòng sông nhiều thành phố, làng mạc.
• Sông Nin mang đến phù sa, màu mỡ cho những cánh đồng.

1. Những thành tựu cơ bản

Câu 1: Hãy giới thiệu một số thành tựu cơ bản của văn minh Ai Cập cổ đại.

Trả lời:

Giới thiệu một số thành tựu cơ bản của văn minnh Ai Cập cổ đại:

• Tín ngưỡng, tôn giáo:
• Sùng bái đa thần. Thờ các vị thần tự nhiên, thờ động vật, thờ linh hồn người chết.
• Tín ngưỡng, tôn giáo có ảnh hưởng và ý nghĩa quan trọng trong văn hóa, xã hội, chính trị và nhiều thành tựu văn minh của Ai Cập cổ đại.
•  Chữ viết:
• Sáng tạo ra một trong những hệ thống chữ viết cổ nhất thế giới (chữ tượng hình) từ khoảng hơn 3 000 năm TCN.
• Người cổ đại Ai Cập đã ghi chép, để lại nhiều tư liệu quý giá thuộc các lĩnh vực: lịch sử, thiên văn học, toán học,...
• Kiến trúc và cung điện:
• Cung điện, đền thờ và kim tự tháp là các loại hình kiến trúc tiêu biểu nhất của Ai Cập cổ đại. Đó là những di sả quý giá của Ai Cập nói chung và nhân loại nói riêng.
• Nhiều công trình kiến trúc, điêu khắc vẫn còn hiện hữu, là hiện thân cho sức lao động, sáng tạo, trí tuệ của con người.
• Khoa học kĩ thuật:
• Sử dụng hệ số thập phân, phép tính cộng và trừ, biết tính diện tích hình tam giác, hình chữ nhật, sử dụng số pi.
• Sớm quan sát thiên văn và sự vận hành của các thiên thể. Sáng tạo ra kĩ thuật làm lịch dựa trên chu kì chuyển động của Mặt trời đầu tiên trên thế giới.
• Hiểu biết tương đối chính xác về các cơ quan trong cơ thể người. Sử dụng những kiến thức giải phẫu để chữa bệnh trong kĩ thuật ướp xác.