Đáp án Lịch sử 10 cánh diều Bài 10: Cơ sở hình thành văn minh Đông Nam Á cổ - trung đại

BÀI 10. CƠ SỞ HÌNH THÀNH VĂN MINH ĐÔNG NAM Á CỔ- TRUNG ĐẠI

1. Cơ sở tự nhiên

1.1. Vị trị địa lí

1.2. Điều kiện tự nhiên

Câu 1: Đọc thông tin và quan sát Bản đồ 10, các hình 10.2, 10.3:

• Trình bày những nét chính về vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên ở Đông Nam Á.
• Phân tích những tác động của vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á.

Trả lời:

Những nét chính về vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên và tác động của vị trí địa lí và điều kiện tự nhiên đối với sự hình thành văn minh Đông Nam Á:

• Vị trí địa lí: Đông Nam Á nằm ở phía đông nam của châu Á, gồm hai bộ phận là Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo. Khu vực này được coi là cầu nối giữa Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương, lục địa Á-Âu với châu Úc, là nơi giao thoa giữa các nền văn hóa lớn.
• Điều kiện tự nhiên:
• Địa hình ĐNA bao gồm hệ thống núi, cao nguyên, thung lũng, đồng bằng, xen kẽ với đảo, quần đảo,....Sự chia cắt giữa lục địa với hải đảo, giữa các đảo và ngay trong lục địa đã tạo ra sự đa dạng của cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái.
• Phần lớn các quốc gia ĐNA đều tiếp giáp biển, có điều kiện thuận lợi để phát triển nghề đi biển và buôn bán bằng đường biển. Biển tạo ra đường giao thông cho các nước trong khu vực, đồng thời nối liên ĐNA với các tuyến thương mại hàng hải quốc tế.
• ĐNA có nhiều sông lớn như như Mê Công, I-ra-oa-đi,....Các con sông này tạo nên những vùng đồng bằng châu thổ màu mỡ, phì nhiêu như đồng bằng sống Cửu Long, đồng bằng Mê Nam,...Đây là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nghề nông trồng lúa nước.
• Hệ thống sông ngòi đóng vai trò là những tuyến đường giao thông huyết mạch, phục vụ cho sự quần cư, đi lại của cư dân ĐNA.
• ĐNA nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình với đặc trưng là nóng ẩm, mưa nhiều. Điều này tạo cho khu vực ĐNA những đặc điểm tự nhiên khác với các nước cùng vĩ độ.
• ĐNA có nguồn TNTN đa dạng, đặc biệt là sự phong phú của các loại khoáng sản, lâm sản, thổ sản,... Khu vực này cũng là xứ sở của những cây hương liệu, gia vị đặc trưng, như trầm hương, quế, hồ tiêu,...

2. Cơ sở xã hội

2.1. Cư dân, tộc người

Câu 1: Nêu khái quát về cư dân, tộc người ở Đông Nam Á.

Trả lời:

Khái quát về cư dân, tộc người ở Đông Nam Á:

• Cư dân ĐNA được cho là kết quả của sự pha trộn giữa hai chủng tộc: Môn-gô-lô-ít, Ốt-Xtra-lô-ít.
• Từ mỗi loại hình nhân chủng trên và sự pha trộn giữa các nhóm đã hình thành nên những tộc người khác nhau. Thành phần tộc người ở ĐNA rất phong phú, mỗi tộc người hay một nhóm tộc người lại có những nét văn hóa khác nhau. Điểm chung là các quốc gia ĐNA đều có mặt hầu hết các tộc người thuộc cả nhóm Nam Á và ANh-đô-nê-riêng.

2.2. Tổ chức xã hội

Câu 1: Cho biết những nét chính về tổ chức xã hội ở Đông Nam Á.

Trả lời:

Những nét chính về tổ chức xã hội ở Đông Nam Á:

• Tổ chức cơ bản của cư dân ĐNA là làng (với tên gọi khác nhau ở mỗi vùng, miền).
• Làng có vai trò tạo dựng nên các cộng đồng cư dân có quan hệ gần gũi với nhau, cùng đoàn kết để chinh phục thiên nhiên và chống ngoại xâm. Chính sự phát triển của các cộng đồng cư dân này đã chuẩn bị cho sự ra đời của văn minh ĐNA.

3. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc

3.1. Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ

Câu 1: Phân tích những ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đối với văn minh Đông Nam Á.

Trả lời:

Những ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đối với văn minh Đông Nam Á: Từ khoảng đầu Công nguyên, cư dân ĐNA đã có sự tiếp xúc, giao lưu với văn hóa Ấn Độ thông qua các thương nhân và nhà truyền đạo. Trên cơ sở giữ gìn nền văn hóa bản địa, cư dân ĐNA đã tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo các giá trị mới từ văn hóa Ấn Độ như tôn giáo, chữ viết, văn học,...

• Hin-đu giáo, Phật giáo từ Ấn Độ để lại dấu ấn sâu đậm trong cách thức tổ chức bộ máy NN và đời sống tinh thần của nhiều quốc gia.
• Chữ viết, văn học Ấn Độ có mặt ở hầu hết các quốc gia ĐNA, đặc biệt là chữ Phạn và sử thi Ra-ma-y-a-na, Ma-ha-bha-ra-ta, nhiều quốc gia ĐNA đã sáng tạo ra những tác phẩm của riêng mình như Riêm Kê, Phạ Lắc Phạ Lam,...

3.2. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc

Câu 1: Phân tích những ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc đối với văn minh Đông Nam Á.

Trả lời:

Những ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc đối với văn minh Đông Nam Á:

• Các quốc gia ĐNA tiếp xúc với Trung Quốc từ những thế kỉ tiếp giáp với Công nguyên. Sự bành trướng của các vương triều Trung Quốc xuống ĐNA đã tạo ra sự tiếp xúc và giao thoa văn hóa. Nho giáo, Đạo giáo và nhiều học thuyết tư tưởng khác của Trung Quốc đã được truyền bá vào ĐNA tạo ra sự tiếp xúc và giao thoa văn hóa. 
• Nho giáo, Đạo giáo và nhiều học thuyết tư tưởng khác của Trung Quốc đã được truyền bá vào ĐNA. Nho giáo có tác động tới tư tưởng trị nước của một số nhà nước quân chú, tiêu biểu là Việt Nam. 
• Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc còn được thể hiện trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội cư dân ĐNA như ngôn ngữ, văn học, ẩm thực, trang phục, kiến trúc,...

LUYỆN TẬP

Câu 1: Văn minh ĐNA được hình thành trên những cơ sở nào?

Trả lời:

Những cơ sở hình thành nên văn minh ĐNA:

• Cơ sở tự nhiên:
• Vị trị địa lí: Đông Nam Á nằm ở phía đông nam của châu Á, gồm hai bộ phận là Đông Nam Á lục địa và Đông Nam Á hải đảo. Khu vực này được coi là cầu nối giữa Ấn Độ Dương với Thái Bình Dương, lục địa Á-Âu với châu Úc, là nơi giao thoa giữa các nền văn hóa lớn. 
• Điều kiện tự nhiên: 
• Địa hình ĐNA bao gồm hệ thống núi, cao nguyên, thung lũng, đồng bằng, xen kẽ với đảo, quần đảo,... Sự chia cắt giữa lục địa với hải đảo, giữa các đảo và ngay trong lục địa đã tạo ra sự đa dạng của cảnh quan thiên nhiên, môi trường sinh thái. 
• Phần lớn các quốc gia ĐNA đều tiếp giáp biển, có điều kiện thuận lợi để phát triển nghề đi biển và buôn bán bằng đường biển. Biển tạo ra đường giao thông cho các nước trong khu vực, đồng thời nối liên ĐNA với các tuyến thương mại hàng hải quốc tế. 
• ĐNA có nhiều sông lớn như như Mê Công, I-ra-oa-đi,... Các con sông này tạo nên những vùng đồng bằng châu thổ màu mỡ, phì nhiêu như đồng bằng sống Cửu Long, đồng bằng Mê Nam,... Đây là điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của nghề nông trồng lúa nước.
• Hệ thống sông ngòi đóng vai trò là những tuyến đường giao thông huyết mạch, phục vụ cho sự quần cư, đi lại của cư dân ĐNA.
• ĐNA nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới gió mùa điển hình với đặc trưng là nóng ẩm, mưa nhiều. Điều này tạo cho khu vực ĐNA những đặc điểm tự nhiên khác với các nước cùng vĩ độ. 
• ĐNA có nguồn TNTN đa dạng, đặc biệt là sự phong phú của các loại khoáng sản, lâm sản, thổ sản,....Khu vực này cũng là xứ sở của những cây hương liệu, gia vị đặc trưng, như trầm hương, quế, hồ tiêu,..
• Cơ sở xã hội:
• Cư dân tộc người: 
• Cư dân ĐNA được cho là kết quả của sự pha trộn giữa hai chủng tộc: Môn-gô-lô-ít, Ốt-Xtra-lô-ít. 
• Từ mỗi loại hình nhân chủng trên và sự pha trộn giữa các nhóm đã hình thành nên những tộc người khác nhau. Thành phần tộc người ở ĐNA rất phong phú, mỗi tộc người hay một nhóm tộc người lại có những nét văn hóa khác nhau. Điểm chung là các quốc gia ĐNA đều có mặt hầu hết các tộc người thuộc cả nhóm Nam Á và ANh-đô-nê-riêng.
• Tổ chức xã hội:
• Tổ chức cơ bản của cư dân ĐNA là làng (với tên gọi khác nhau ở mỗi vùng, miền).
• Làng có vai trò tạo dựng nên các cộng đồng cư dân có quan hệ gần gũi với nhau, cùng đoàn kết để chinh phục thiên nhiên và chống ngoại xâm. Chính sự phát triển của các cộng đồng cư dân này đã chuẩn bị cho sự ra đời của văn minh ĐNA. 
• Ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ, Trung Quốc:
• Từ khoảng đầu Công nguyên, cư dân ĐNA đã có sự tiếp xúc, giao lưu với văn hóa Ấn Độ thông qua các thương nhân và nhà truyền đạo. Trên cơ sở giữ gìn nền văn hóa bản địa, cư dân ĐNA đã tiếp nhận có chọn lọc và sáng tạo các giá trị mới từ văn hóa Ấn Độ như tôn giáo, chữ viết, văn học,... Hin-đu giáo, Phật giáo từ Ấn Độ để lại dấu ấn sâu đậm trong cách thức tổ chức bộ máy NN và đời sống tinh thần của nhiều quốc gia. Chữ viết, văn học Ấn Độ có mặt ở hầu hết các quốc gia ĐNA, đặc biệt là chữ Phạn và sử thi Ra-ma-y-a-na, Ma-ha-bha-ra-ta, nhiều quốc gia ĐNA đã sáng tạo ra những tác phẩm của riêng mình như Riêm Kê, Phạ Lắc Phạ Lam,...
• Các quốc gia ĐNA tiếp xúc với Trung Quốc từ những thế kỉ tiếp giáp với Công nguyên. Sự bành trướng của các vương triều Trung Quốc xuống ĐNA đã tạo ra sự tiếp xúc và giao thoa văn hóa. Nho giáo, Đạo giáo và nhiều học thuyết tư tưởng khác của Trung Quốc đã được truyền bá vào ĐNA tạo ra sự tiếp xúc và giao thoa văn hóa. Nho giáo, Đạo giáo và nhiều học thuyết tư tưởng khác của Trung Quốc đã được truyền bá vào ĐNA. Nho giáo có tác động tới tư tưởng trị nước của một số nhà nước quân chú, tiêu biểu là Việt Nam. Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc còn được thể hiện trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội cư dân ĐNA như ngôn ngữ, văn học, ẩm thực, trang phục, kiến trúc,...

Câu 2: Hãy lựa chọn và phân tích một trong các yếu tố của văn hóa Ấn Độ hoặc Trung Quốc có ảnh hưởng đến văn minh Đông Nam Á. 

Trả lời:

• Những ảnh hưởng của Ấn Độ về tôn giáo, đạo đức có thể được  xem là có ý nghĩa quan trọng nhất và là nền tảng tôn giáo và đạo đức của Đông Nam Á. Phật giáo được du nhập vào Đông Nam Á khá sớm, theo những nghiên cứu thì Phật giáo xuất hiện tại Đông Nam Á khoảng thế kỉ I-II đầu Công nguyên. Tuy du hành vào các nước Đông Nam Á và được đón nhận, nhưng ảnh hưởng của Phật giáo lên từng quốc gia là không đều nhau. Từ thời cổ đại, Phật giáo và Bà La Môn giáo đã là những tôn giáo chính ở các nước Đông Nam Á. Cả Phật giáo lẫn Hindu giáo được phổ biến sâu rộng qua những câu chuyện huyền thoại, cổ tích, sử thi, ngụ ngôn như Jataka, Mahabharata, Ramayana, Panchatantra…và thông qua những câu chuyện kể (người kể chuyện, tranh truyện thêu…), lễ hội, nghệ thuật tạo hình (điêu khắc, hội họa…), nghệ thuật biểu diễn (kịch rối, múa mặt nạ… Điều đặc biệt nữa, đó là những ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ đến Đông Nam Á với các tôn giáo như Phật giáo, Bà La Môn giáo không chỉ tập trung ở giới tinh hoa mà còn trở thành nền văn hóa sống động của tầng lớp nhân dân. Tại Đông Nam Á, linh hồn của Phật giáo và Bà La Môn giáo được hấp thụ sâu sắc với những lý tưởng về cái thiện, từ bi, lòng nhân ái… 
• Tại Việt Nam, Việt Nam tiếp xúc với Phật giáo vào khoảng đầu Công nguyên với màu sắc của Tiểu thừa Nam tông, và thành lập nên trung tâm Phật giáo lớn nhất là Luy Lâu, ngày nay thuộc huyện Thuận Thành, Bắc Ninh. Về sau, từ Trung Hoa, Phật giáo Đại thừa du hành vào nước ta vào khoảng  thế kỷ thứ IV – V. Từ đó đạo Phật đã được phổ biến rộng khắp trong quần chúng nhân dân mà phát triển cực thịnh là vào thời Lý – Trần. Những di tích như là thánh địa Mỹ Sơn đã chỉ rõ ra sự tồn tại của Ấn Độ giáo và là một công trình vĩ đại còn tồn tại đến ngày nay.

VẬN DỤNG

Câu 1: Sưu tầm tranh ảnh và tư liệu về một số thành tựu văn minh Đông Nam Á tiêu biểu chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc còn tồn tại đến ngày nay.

Trả lời:

Tư liệu về một số thành tựu văn minh Đông Nam Á tiêu biểu chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ, Trung Quốc còn tồn tại đến ngày nay:

• Ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ: Mỹ Sơn chịu ảnh hưởng rất lớn của Ấn Độ cả về kiến trúc (thể hiện qua các đền tháp đang chìm đắm trong huy hoàng quá khứ), và về văn hóa—thể hiện qua các dòng bia ký bằng chữ Phạn cổ trên các tấm bia. Thánh địa Mỹ Sơn, với hơn 70 đền tháp xây dựng bắt đầu từ giữa thế kỉ VII. Các vua Chăm trước đây chọn Mỹ Sơn để đóng đô có lẽ do tính chất thiêng liêng của vùng đất để tôn thờ thần thánh và cũng do đây là vị trí phòng ngự tốt trong trường hợp kinh đô Trà Kiệu bị đe dọa. Theo văn bia để lại, tiền thân của nó là một ngôi đền làm bằng gỗ từ thế ki thứ IV để thờ thần Di-va Bha-dre-xve-ra. Nhưng đến khoảng cuối thế kỉ VI, một cơn hoả hoạn đã thiêu cháy ngôi đến gỗ. Sau đó vào đầu thế kỉ VI, vua Sam-bhu-vac-man (trị vì từ năm 577 đến năm 629) đã dùng gạch để xây dựng lại ngôi đền còn tồn tại đến ngày nay. Các triều vua sau đó vẫn tiếp tục tu sửa lại các đền tháp cũ và xây dựng các đền tháp mới để thờ các vị thần. Mỹ Sơn là khu thánh địa quan trọng nhất của đân tộc Chăm suốt từ cuối thế kỉ IV đến thế kỉ XV. Giá trị của các di tích ở Mỹ Sơn còn được thể hiện qua nghệ thuật điêu khác, chạm nổi trên gạch, trên đá với những hình ảnh sống động về các vị thần, tu sĩ, vũ nữ, hoa lá, muông thú và các vật tế lễ,... Với những giá trị lịch sử văn hoá, thấm mĩ, Thánh địa Mỹ Sơn đã được UNESCO bình chọn là Di sản văn hoá thế giới năm 1999.
• Ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc: Tư tưởng Nho giáo tiếp thu được từ Trung Quốc làm cho con người đối xử nhân ái, khoan dung, độ lượng với nhau. Ứng xử theo thứ bậc, khuôn phép, giúp duy trì xã hội có trật tự, có kỷ cương. Con người có nếp sống kính trên nhường dưới. Con người phải tu dưỡng đạo đức để làm tấm gương cho người dưới. Người cán bộ nhà nước phải có đức thì dân mới tin và kính phục.