BÀI 19: VỊ TRÍ ĐỊA LÍ, ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, DÂN CƯ 

VÀ XÃ HỘI LIÊN BANG NGA

(22 câu)

1. NHẬN BIẾT (7 câu)

Câu 1: Quan sát Bản đồ tự nhiên Liên bang Nga và kể tên các đồng bằng ở khu vực này. 

Trả lời:

Các đồng bằng ở Liên bang Nga là: Đồng bằng Đông Âu, đồng bằng Tây Xi-bia.

Câu 2: Quan sát Bản đồ tự nhiên Liên bang Nga và kể tên các dãy núi ở khu vực này.

Trả lời:

Các dãy núi ở Liên bang Nga là: dãy U-ran, dãy Xai-an, dãy Véc-khôi-an.

Câu 3: Quan sát Bản đồ tự nhiên Liên bang Nga và kể tên các biển tiếp giáp với Liên bang Nga.

Trả lời:

Các biển thuộc Liên bang Nga là: Biển Ba-ren, biển Ca-ra, biển Láp-tép, biển Đông Xi-bia, biển Ô-khốt.

Câu 4: Quan sát Bản đồ tự nhiên Liên bang Nga và kể tên những quốc gia tiếp giáp với Liên bang Nga.

Trả lời:

Những quốc gia tiếp giáp với Liên bang Nga là: Na Uy, Phần Lan, Thụy Điển, Lat-vi-a, Lít-va, Bê-la-rút, U-crai-na, Ca-dắc-xtan, Mông Cổ, Trung Quốc.

Câu 5: Kể tên các đô thị từ 10 triệu người trở lên dựa vào Bản đồ phân bố dân cư và một số đô thị ở Liên bang Nga năm 2020. 

Trả lời:

Các đô thị từ 10 triệu người trở lên là: Mát-xcơ-va.

Câu 6: Kể tên các đô thị từ 5 triệu người đến dưới 10 triệu người dựa vào Bản đồ phân bố dân cư và một số đô thị ở Liên bang Nga năm 2020.

Trả lời:

Các đô thị từ 5 triệu người đến dưới 10 triệu người là: Xanh Pê-téc-bua.

Câu 7: Kể tên các đô thị dưới 5 triệu người dựa vào Bản đồ phân bố dân cư và một số đô thị ở Liên bang Nga năm 2020.

Trả lời:

Các đô thị dưới 5 triệu người là: Ca-dan, Chê-li-a-bin, Nô-vô-xi-biếc, Ôm-xcơ, Cra-xnô-ta-rơ-xcơ,…

2. THÔNG HIỂU (6 câu)

Câu 1: Trình bày đặc điểm nổi bật về phạm vi lãnh thổ và vị trí địa lí của Liên bang Nga. Phạm vi lãnh thổ và vị trí địa lí đó đã ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội của khu vực như thế nào?

Trả lời:

* Đặc điểm phạm vi lãnh thổ:

- Có diện tích lớn nhất thế giới (khoảng 17 triệu km2).

- Lãnh thổ Liên bang Nga gồm phần lớn đồng bằng Đông Âu và toàn bộ phần Bắc Á.

- Đường biên giới trên đất liền của Liên bang Nga dài khoảng 20000 km và đường bờ biển gần 38000 km.

* Đặc điểm vị trí địa lí:

- Nằm ở phía bắc lục địa Á - Âu.

- Lãnh thổ trên đất liền: kéo dài từ khoảng vĩ độ 41°B đến vĩ độ 77°B và từ khoảng kinh độ 27°Đ đến kinh độ 169°T.

- Tiếp giáp: 

+ Phía bắc: Bắc Băng Dương.

+ Phía đông: Thái Bình Dương.

+ Nhiều biển: biển Ba-ren, biển Ca-ra, biển Ô-khốt,...

+ Phía tây: Các nước khu vực Đông và Bắc Âu

+ Phía nam: Các nước thuộc khu vực Tây Á, Trung Á và Đông Bắc Á

+ Riêng tỉnh Ca-li-nin-grát nằm biệt lập ở phía tây.

* Ảnh hưởng của phạm vi lãnh thổ và vị trí địa lí:

- Thuận lợi: giúp Liên bang Nga có thể giao thương thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội với các quốc gia châu Âu, châu Á và cả Bắc Phi, Bắc Mỹ.

- Khó khăn: phần lớn lãnh thổ Liên bang Nga nằm trong khu vực có khí hậu không thuận lợi cho phát triển kinh tế - xã hội.

Câu 2: Nêu những nét đặc trưng về địa hình, đất đai của Liên bang Nga. Đặc điểm về địa hình, đất đại của từng vùng đã ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội của Liên bang Nga?

Trả lời:

* Địa hình của Liên bang Nga rất đa dạng, có hướng thấp dần từ đông sang tây.

* Sông I-ê-nít-xây phân chia lãnh thổ Liên bang Nga làm 2 phần: phía tây là đồng bằng, phía đông là núi và cao nguyên.

- Phía Tây: gồm 2 đồng bằng được ngăn cách bởi dãy U-ran:

+ Đồng bằng Đông Âu: gồm các vùng đất cao hoặc đồi thoải xen với các vùng đất thấp, thung lũng rộng. 

+ Đồng bằng Tây Xi-bia: là vùng đồng bằng thấp, rộng và bằng phẳng. Phía bắc chủ yếu là đầm lầy, phía nam là vùng phân bố của đất đen ôn đới.

+ Dãy núi U-ran: là miền núi già với độ cao trung bình không quá 1000 m, nằm ở vị trí ranh giới giữa đồng bằng Đông Âu và đồng bằng Tây Xi-bia, đồng thời cũng là ranh giới tự nhiên giữa châu Á và châu Âu trên lãnh thổ Liên bang Nga.

→ Ảnh hưởng: 

+ Đồng bằng Đông Âu có đất đai màu mỡ, thuận lợi cho ngành nông nghiệp và tập trung dân cư sinh sống.

+ Phía nam Đồng bằng Tây Xi-bia có đất đen ôn đới - loại đất thích hợp để trồng trọt.

- Phía Đông: là vùng núi và cao nguyên Trung Xi-bia với địa hình phức tạp, có các dãy núi cao ở phía đông và nam như dãy Véc-khôi-an, dãy Xai-an...

→ Ảnh hưởng: là nơi tập trung nhiều khoáng sản và rừng nên có tiềm năng rất lớn để phát triển các ngành công nghiệp nhưng không thuận lợi cho cư trú của con người và sản xuất nông nghiệp.

* Liên bang Nga có diện tích đất nông nghiệp và đồng cỏ lớn trên 200 triệu ha:

- Đất đen có độ phì nhiêu cao nhưng chỉ chiếm 6,4% diện tích đất nông nghiệp.

- Gần 40% diện tích lãnh thổ nằm dưới lớp băng tuyết, không thuận lợi cho canh tác.

Câu 3: Khí hậu và sông, hồ ở Liên bang Nga có những nét đặc trưng gì? Những nét đặc trưng đó đã ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội của lãnh thổ này?

Trả lời:

* Khí hậu: Chủ yếu thuộc đới khí hậu ôn đới và có sự phân hóa giữa các miền:

- Phần lớn lãnh thổ có khí hậu ôn đới lục địa nhưng phía tây ôn hoà hơn phía đông

- Vùng ven Bắc Băng Dương có khí hậu cực và cận cực lạnh giá quanh năm.

- Ven Thái Bình Dương có khí hậu ôn đới gió mùa.

- Một bộ phận lãnh thổ phía nam có khí hậu cận nhiệt.

→ Ảnh hưởng: Nhiều vùng rộng lớn có khí hậu băng giá hoặc khô hạn, gây nhiều trở ngại trong sinh hoạt và sản xuất.

* Sông, hồ:

- Có nhiều sông lớn, như: sông Von-ga, sông Ô-bi, sông Lê-na, sông l-ê-nít-xây,... 

- Phần lớn các con sông tập trung ở phía đông dãy U-ran, có hướng chảy chủ yếu từ nam lên bắc và đổ vào Bắc Băng Dương.

- Có nhiều hồ lớn, trong đó, Bai-can là hồ nước ngọt sâu nhất thế giới với độ sâu hơn 1700 m.

→ Ảnh hưởng:

- Thuận lợi:

+ Có giá trị về nhiều mặt như thuỷ điện, tưới tiêu, du lịch,.. 

+ Trong đó, trữ năng thuỷ điện của Liên bang Nga đứng hàng đầu thế giới.

- Khó khăn: Hầu hết các sông của Liên bang Nga đều bị đóng băng do mùa đông lạnh giá, làm cho giao thông đường sông ít phát triển.

Câu 4: Trình bày những đặc điểm nổi bật của tài nguyên thiên nhiên ở Liên Bang NGa. Những đặc điểm đó có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội của khu vực?

Trả lời:

Câu 5: Trình bày đặc điểm dân cư của Liên bang Nga. Cho biết, đặc điểm dân cư ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế xã hội của Liên bang Nga?

Trả lời:

* Đặc điểm dân cư:

- Quy mô dân số: 

+ Là nước đông dân, năm 2020, dân số Liên bang Nga đạt 145,9 triệu người.

+ Những năm gần đây, số dân của Liên bang Nga tăng chậm, thậm chí có giai đoạn giảm do tỉ lệ sinh giảm mạnh và một phần do người Nga di cư ra nước ngoài.

- Tỉ lệ dân thành thị khá cao: khoảng 74,8% năm 2020; có 15 thành phố trên 1 triệu dân, trong đó Mát-xcơ-va và Xanh Pê-téc-bua là những thành phố tập trung đông dân cư nhất.

- Cơ cấu dân số: 

+ Có cơ cấu dân số già, tỉ lệ người từ 0 - 14 tuổi có xu hướng giảm, tỉ lệ người từ 65 tuổi trở lên ngày càng tăng. 

+ Có số nữ nhiều hơn số nam, đặc biệt ở các nhóm tuổi cao.

- Mật độ dân số trung bình rất thấp, chưa đến 9 người/km2 (năm 2020)

- Dân cư phân bố tập trung chủ yếu ở phần lãnh thổ thuộc châu Âu và Nam Xi-bia; tại các vùng khác, dân cư rất thưa thớt.

- Thành phần tộc người: 

+ Có khoảng 100 dân tộc, trong đó người Nga chiếm hơn 80% dân số. 

+ Ngoài ra còn có người Tác-ta, Chu-vát,...

→ Ảnh hưởng:

- Thuận lợi: 

+ Dân số đông cung cấp nguồn lao động dồi dào và thị trường tiêu thụ rộng, qua đó thúc đẩy sự phát triển của kinh tế.

+ Thành phần tộc người đa dạng tạo nên sự đa dạng về văn hóa.

- Khó khăn: 

+ Tỉ lệ dân gia tăng dân số tự nhiên thấp và cơ cấu dân số già đã và đang đặt Liên bang Nga đứng trước nhiều khó khăn, như: vấn đề thiếu hụt nguồn lao động trong tương lai; chi phí phúc lợi xã hội tăng,…

+ Dân cư phân bố không đồng đều giữa các khu vực đặt ra vấn đề về sử dụng lao động và khai thác tài nguyên hiệu quả của Liên bang Nga.

+ Thành phần tộc người đa dạng cũng gây một số khó khăn trong quá trình quản lí xã hội.

Câu 6: Trình bày những đặc điểm về xã hội của Liên bang Nga. Những đặc điểm đó có thuận lợi và khó khăn như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội ở Liên bang Nga?

Trả lời:

3. VẬN DỤNG (7 câu)

Câu 1: Tại sao dân cư Liên bang Nga tập trung đông chủ yếu ở vùng ở vùng Đồng bằng Đông Âu còn dân cư phân bố ở phần lãnh thổ phía Bắc, Tây lại thưa thớt?

Trả lời:  Dân cư tập trung chủ yếu ở vùng Đồng bằng Đông Âu là do:

- Đây là khu vực có các điều kiện tự nhiên thuận lợi cho cư trú - sinh hoạt, tập trung nhiều trung tâm công nghiệp của Liên bang Nga,...

- Phần lãnh thổ phía Bắc, Tây của Liên Bang Nga có khí hậu cực lạnh giá, khắc nghiệt, địa hình núi cao,… nên khó khăn cho đời sống, phát triển kinh tế.

Câu 2: Giải thích lí do vì sao số dân của Liên bang Nga giai đoạn từ 1991 – 2020 lại giảm?

Trả lời: Số dân của Liên bang Nga giai đoạn từ 1991 – 2020 lại giảm vì:

- Tỉ lệ gia tăng tự nhiên của dân số Liên bang Nga thấp (0,05%), tỉ suất sinh thấp mà tỉ suất tử thô lại cao. 

- Hệ thống y tế còn thiếu nguồn lực và tình trạng di dân ra nước ngoài.

- Tình hình chính trị không ổn định, nên nhiều người Nga đã di cư ra nước ngoài sinh sống làm giảm đáng kể số lượng dân.

- Năm 2019 – 2020: dịch COVID-19 bùng phát khiến hơn 2,4 triệu người Nga tử vong vì căn bệnh này

Câu 3: Vì sao khí hậu Liên bang Nga, nhất là phần thuộc châu Á rất lạnh và khắc nghiệt?

Trả lời: Khí hậu liên bang Nga rất lạnh vì nằm ở phía bắc, phía tây và phía đông của Nam bán cầu, phần lớn nước Nga nằm gần Bắc Cực hơn so với đường xích đạo. Khoảng hai phần ba biên giới bị giới hạn bởi nước biển và hầu như các bờ biển phía bắc đều nằm trên Vòng Bắc Cực nên rất lạnh.

Câu 4: Giải thích nguyên nhân vùng Xi-bia của Liên bang Nga có mật độ dân số rất thấp?

Trả lời: Vùng Xibia của Nga có mật độ dân cư rất vì ở khu vực này là gần như băng tuyết bao phủ quanh năm, nhiệt độ thấp nhất có thể xuống tới - 51oC, các điều kiện tự nhiên rất khắc nghiệt để cư dân lưu trú và sản xuất phát triển kinh tế.

Câu 5: Giải thích tại sao vấn đề thiếu nguồn lao động lại là vấn đề về dân số mà Liên bang Nga đang quan tâm nhất hiện nay?

Trả lời: 

- Dân số Liên bang Nga có xu hướng giảm dần, gia tăng tự nhiên ở chỉ số âm kết hợp với số người di cư ra nước ngoài đông.

- Dân số suy giảm, tỉ lệ trẻ em (dưới 15 tuổi) và tỉ lệ dân số trong độ tuổi lao động giảm gây nên vấn đề thiếu hụt nguồn lao động cho phát triển kinh tế.

→ Trở thành vấn đề dân số đang được Liên bang Nga hết sức quan tâm hiện nay.

Câu 6: Thu thập thông tin và viết một bài giới thiệu về một di sản thế giới của Liên Bang Nga được UNESCO công nhận. 

Trả lời:  Thông tin về Quảng trường Đỏ:

- Quảng trường Đỏ tại Nga là điểm đến mà người dân nước này tự hào chỉ sau cung điện Kremlin. UNESCO đã đưa Quảng trường Đỏ vào danh sách Di sản thế giới vào năm 1990. Quảng trường là một địa danh đã trải qua nhiều sự kiện lịch sử đáng ghi nhớ của Nga và thế giới. Vì vậy, nơi đây được gọi là “Trái tim hồng của Mat-xcơ-va và của Nga”.

- Theo lịch sử Quảng trường được xây dựng từ những năm 1490. Quảng trường nằm tại thủ đô Mat-xcơ-va, có chiều dài khoảng 695m và rộng khoảng 130m, xung quanh là các công trình huyền thoại nổi tiếng của Mat-xcơ-va.

- Trong quá khứ, thương nhân từ khắp nơi trên thế giới đến đây buôn bán. Quảng trường dần biến thành một khu chợ lớn. Trở thành trung tâm thương mại của thành phố. Sau này các đời Nga Hoàng cũng chọn nơi đây làm nơi tuyên bố các sắc lệnh, thông báo, khiến Quảng trường Đỏ thành nơi sinh hoạt cộng đồng của thành phố Mat-xcơ-va (Mat-xcơ-va). Mỗi khi có lễ hội, nơi đây lại được tổ chức trang hoàng, lộng lẫy, như thời điểm Giáng sinh, và các ngày lễ tôn giáo lớn ở Nga.

Câu 7: Cho bảng số liệu sau:

Bảng 1. Cơ cấu dân số theo nhóm tuổi của Liên bang Nga năm 2000 và năm 2020

(Nguồn: statista.com, 2022)

2020. Vẽ biểu đồ thể hiện cơ cấu dân số theo nhóm tuổi ở Liên bang Nga năm 2000 và năm 2020.
2021. Nhận xét và kết luận.

Trả lời:  

1. Vẽ biểu đồ:
2. Nhận xét và kết luận:

- Nhận xét: từ năm 2000 đến 2020, cơ cấu dân số Liên bang Nga có sự thay đổi giữa các nhóm tuổi.

+ Tỉ lệ dân số dưới 15 tuổi có xu hướng giảm từ 18,3% xuống còn 17,7% (giảm 0,6%)

+ Tỉ lệ dân số từ 15 tuổi đến 64 tuổi cũng có xu hướng giảm từ 69,5% xuống 67,0% (giảm 2,5%).

+ Tỉ lệ dân số từ 65 tuổi trở lên cũng có xu hướng tăng từ 12,2% lên 15,3% (tăng 3,1%)

- Kết luận: Cơ cấu dân số theo độ tuổi của Liên bang Nga là cơ cấu dân số già.

4. VẬN DỤNG CAO (2 câu)

Câu 1: Chứng minh Nga có được lãnh thổ rộng lớn như hiện nay là do những cuộc chiến tranh xâm lược để bảo vệ trái tim Mát-xcơ-va từ thời xưa? 

Trả lời:  

- Từ thời Sa hàng Ivan Bạo chúa, Nga liên tục mở rộng các cuộc chiến tranh xâm lược nhằm thôn tính càng nhiều đất đai để tạo một vùng đệm khổng lồ cho thủ đô Mát-xcơ-va.

- Các đội quân muốn xâm chiếm Nga đều phải trải qua khí hậu khắc nghiệt của mùa đông nước Nga. Nga tận dụng được những yếu tố mà thiên nhiên đã dành cho quốc gia của mình để tránh khỏi những cuộc xâm chiếm của các thế lực đang nhằm vào thủ đô Mát-xcơ-va.

- Sa hoàng Peter Đại đế đã liên tục gây chiến với đế quốc Thụy Điển trong suốt 20 năm nhằm giành lại thành phố cảng Xanh Pê-téc-bua.

- Các đời Sa hoàng luôn tìm cách xâm lược Crưm chiếm cảng Xê-va-xtô-pôn, mở đường cho Nga đến biển Đen.

- Ở phía Đông, Nga chèn ép nhà Thanh của Trung Hoa đóng chiếm cảng Vla-đi-vô-xtốc ở Mãn Châu, ép các cảng biển Trung Hoa ở Liêu Ninh, Hồ Bắc, Sơn Đông để mở rộng thuộc địa.

Câu 2: Tại sao lại nói Nga là quốc gia có trình độ học vấn cao và đạt được rất nhiều thành tựu trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là hàng không vũ trụ?

Trả lời: 

Nói Nga là quốc gia có trình độ học vấn cao và đạt được rất nhiều thành tựu trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là hàng không vũ trụ vì

- Ngày 4/10/1957, Liên Xô phóng thành công vệ tinh nhân tạo đầu tiên Sputnik 1 lên quỹ đạo, mở ra kỷ nguyên chinh phục không gian cho loài người. Cũng trong năm 1957, Liên Xô phóng tiếp Sputnik 2 đưa sinh vật sống đầu tiên là chú chó Laika ra ngoài không gian.

- Ngày 12/4/1961, phi hành gia người Liên Xô đã trở thành người đầu tiên trên thế giới bay vào không gian trên con tàu vũ trụ Vostok 1.