Nội dung chính sinh học 10 cánh diều Bài 13: Chu kì tế bào và nguyên phân

BÀI 13: CHU KÌ TẾ BÀO VÀ NGUYÊN PHÂN

I. CHU KÌ TẾ BÀO

- Là một vòng tuần hoàn các hoạt động sống xảy ra trong một tế bào từ khi tế bào được hình thành đến khi tế bào phân chia thành tế bào mới. 

- Gồm 4 pha:

+ Sinh trưởng, cơ sở cho nhân đôi DNA (G1)

+ Pha nhân đôi DNA và NST (S)

+ Pha sinh trưởng và chuẩn bị cho phân bào (G2) 

+ Pha phân bào (M)

II. SINH SẢN CỦA TẾ BÀO THEO CƠ CHẾ NGUYÊN PHÂN

1. Khái niệm sinh sản của tế bào

Sinh sản tế bào là quá trình các tế bào mới được tạo ra từ tế bào ban đầu, làm tăng số lượng tế bào quan phân bào và thay thế các tế bào chết.

2. Cơ chế sinh sản của tế bào – nguyên phân

- Các giai đoạn sinh sản của tế bào:

+ Nguyên phân (phân chia nhân)

• Kì đầu: Các tế bào bắt đầu đóng xoắn, co ngắn.

• Kì giữa: NST kép xếp một hàng ở mặt phẳng xích đạo.

• Kì sau: Hai chromatid của nhiễm sắc thể phân li đồng đều thành hai nhiễm sắc thể đơn và di chuyển về hai cực của tế bào.

•  Kì cuối: Nhiễm sắc thể dãn xoắn. Màng nhân và nhân con xuất hiện trở lại.

+ Phân chia tế bào chất: diễn ra đồng thời với kì cuối của nguyên phân, các bào quan trong tế bào được phân chia về hai tế bào con.

•  Ở tế bào thực vật: Hình thành vách ngăn phân chia thành hai tế bào. 

 Ở tế bào động vật: Màng sinh chất lõm vào hình thành eo thắt phân chia thành hai tế bào.

III. UNG THƯ VÀ CÁCH PHÒNG TRÁNH

1. Chu kì tế bào mất kiểm soát gây ung thư

- Khi chu kì tế bào bị mất kiểm soát sẽ dẫn đến rối loạn phân bào, có thể tạo khối u. 

- Khối u có 2 loại: lành tính và ác tính (ung thư).

- Các tế bào ung thư phân chia liên tục và di căn đến các mô lân cận và các cơ quan xa.

2. Tình hình ung thư ở Việt Nam

- Số người mắc bệnh ung thư ở Việt Nam đang có xu hướng tăng.

- Bệnh ung thư có thể gặp ở mọi lứa tuổi.

 - Số ca mắc mới ở Việt Nam năm 2020 là 182.563 ca.

3. Phòng tránh ung thư

Để giảm nguy cơ mắc ung ; thư cần thực hiện một số biện pháp sau: 

- Không hút thuốc lá, thuốc lào; không sử dụng rượu bia, chất kích thích,... 

- Có chế độ ăn uống, dinh dưỡng phù hợp: ăn nhiều rau, quả; hạn chế sử dụng chất béo, thịt đỏ, thức ăn chứa nhiều muối; tránh lạm dụng đồ uống có đường; không ăn thực phẩm mốc hay ôi thiu; thực phẩm nhiễm hoá chất như thuốc trừ sâu, chất kích thích tăng trọng;... 

- Xây dựng chế độ tập luyện, nghỉ ngơi hợp lí; giữ tinh thần thoải mái, tích cực. 

- Quan hệ tình dục lành mạnh, an toàn. 

- Thực hiện tiêm chủng: viêm gan B, HPV,... 

- Đẩy mạnh công tác tuyên truyền để cộng đồng hiểu nguyên nhân và cách phòng tránh bệnh ung thư. 

- Giữ cho môi trường sống trong lành; phát triển nông nghiệp sạch nhằm tạo nguồn lương thực, thực phẩm an toàn