Nội dung chính Lịch sử 11 Cánh diều bài 11: Cuộc cải cách của Minh Mạng (nửa đầu thế kỉ XIX)

BÀI 11. CUỘC CẢI CÁCH CỦA MINH MẠNG (NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX)

1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ

- Những năm đầu nhà Nguyễn thành lập:

+ Bộ máy chính quyền về cơ bản tiếp tục kế thừa mô hình nhà Lê trung hưng kết hợp một số biện pháp tạm thời. 

+ Triều đình trung ương ở Phú Xuân chỉ trực tiếp kiểm soát 4 dinh, 7 trấn từ Thanh Hóa đến Bình Thuận. 

• Quản lí 11 trấn ở phía bắc là Bắc Thành. 

• Quản lí 5 trấn ở phía nam là Gia Định Thành. 

• Đứng đầu Bắc Thanh, Gia Định Thành là Tổng trấn. 

- Bộ máy chính quyền thời Gia Long, những năm đầu thời Minh Mạng: thiếu sự thống nhất, đồng bộ, tập trung. 

+ Quyền lực nhà vua, triều đình bị hạn chế, không kiểm soát chặt chẽ được các trấn. 

+ An ninh – xã hội ở các địa phương bất ổn. 

→ Nhằm xây dựng hệ thống chính quyền quy củ, hiệu quả hơn, Minh Mạng từng bước tiến hành những chính sách cải cách lớn.

2. NỘI DUNG CẢI CÁCH

1. Bộ máy chính quyền trung ương

- Hoàn thiện bộ máy chính quyền trung ương. Hệ thống cơ quan chủ chốt của triều đình gồm: Nội các, Đô sát viện, Cơ mật viện, Lục bộ, Lục khoa, Lục tự, các cơ quan chuyên môn (Nội các, Đô sát viện, Cơ mật viện có vai trò đặc biệt quan trọng):

+ Nội các (thành lập năm 1829, trên cơ sở Văn thư phòng): giúp vua khởi thảo văn bản hành chính, tiếp nhận, xử lí công văn, coi giữ ấn tín, lưu trữ châu bản. 

+ Đô sát viện (thành lập năm 1832): can gián nhà vua, giám sát, vạch lỗi các cơ quan, quan lại các cấp, giám sát việc thi hành luật pháp, quy định của triều đình. 

+ Cơ mật viện (thành lập năm 1834): tham mưu, tư vấn cho nhà vua các vấn đề chiến lược về quân sự, quốc phòng, an ninh, bang giao, những vấn đề kinh tế, xã hội. 

- Chế độ giám sát được chú trộng, tăng cường, quyền lực tập trung vào tay nhà vua: 

+ Lục khoa: giám sát Lục bộ, các cơ quan ở kinh đô.

+ Giám sát ngự sử 16 đạo: phụ trách giám sát các địa phương. 

+ Hệ thống văn bản hành chính được chuyên môn hóa, quy định chặt chẽ.

+ Việc xét xử, giải quyết kiện tụng được quan tâm đặc biệt. 

1. Bộ máy chính quyền địa phương

- Bộ máy hành chính cấp tỉnh:

+ Xóa bỏ Bắc Thành và Gia Định, chức Tổng trấn. + Đổi đặt các trấn trên cả nước thành 30 tỉnh, đặt dưới sự quản lí trực tiếp của triều đình trung ương.

- Bộ máy hành chính cấp phủ, huyện/châu, tổng, xã, các quan phụ trách, cơ chế làm việc được hoàn thiện: 

+ Bố trí chức quan căn cứ vào quy mô diện tích, dân số, ruộng đất, mức độ công việc, trình độ phát triển ở địa phương. 

+ Với vùng dân tộc thiểu số phía Bắc: 

• Đặt lưu quan (quan lại người Kinh).

• Bãi bỏ chế độ thổ quan, quyền thế tập của của các tù trưởng. 

• Thiết lập cấp tổng như ở miền xuôi. 

Đổi các bản, sách, động thành xã.

3. KẾT QUẢ, Ý NGHĨA 

- Kết quả: Cuộc cải cách của Minh Mạng nửa đầu thế kỉ XIX được tiến hành thành công.

+ Hệ thống hành chính trên cả nước đã được cấu trúc lại một cách thống nhất, chặt chẽ và tập trung; quyền lực của hoàng đế và triều đình được tăng cường cao độ. + Hệ thống cơ quan, chức quan các cấp được hoàn thiện và có sự giám sát, ràng buộc chặt chẽ với nhau.

+ Nền quân chủ chuyên chế trung ương tập quyền được xác lập cao độ, mang tính quan liêu, tình hình an ninh xã hội ở các địa phương từ sau cải cách Minh Mạng có những chuyển biến theo hướng tích cực.

- Ý nghĩa:

+ Thể hiện tài năng, tâm huyết của nhà vua, nỗ lực

của triều Nguyễn trong quá trình quản lí đất nước, có ảnh hưởng lớn đến tình hình chính trị - xã hội, 

+ Đặt nền móng cho thể chế chính trị triều Nguyễn nhiều thập ki sau đó. 

+ Để lại những di sản quan trọng trong nền hành

chính quốc gia thời kì cận - hiện đại (cấu trúc phân cấp hành chính địa bphương tỉnh, huyện, xã).