ĐỌC MỞ RỘNG THEO THỂ LOẠI.

Chọn văn bản chèo: XÃ TRƯỞNG – MẸ ĐỐP

I. TÌM HIỂU CHUNG

1. Xuất xứ văn bản

- Đoạn trích được trích từ vở chèo Quan Âm Thị Kính, nội dung xoay quanh cuộc trao đổi giữa xã trưởng (người quản lí xã) với mẹ Đốp (vợ của người mõ làng) về việc đi rao mõ, thông báo cho cả làng biết tin Thị Mầu mang thai khi chưa có chồng.

- Văn bản được in trong Kịch bản chèo, quyển 1, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam - NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2014, trang 282 - 288 và 324 - 327.2. 2.

2. Đọc văn bản

- Thể loại: chèo

- Bố cục: 2 phần:

+ Phần 1 (Từ đầu ... xã ngồi): Thái độ xã trưởng

+ Phần 2 (Còn lại): Thái độ của mẹ Đốp.

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT VĂN BẢN

1. Nhân vật Xã trưởng

- Xã trưởng: khinh bỉ ra mặt, coi thường những người thấp kém hơn mình:

+ Đi rao mõ

"Làm cái thứ mõ thì bằng với sắc cái gì?"

Tại dân vi tổng lí.

- Xã trưởng là người kênh kiệu, tự hào mà nói mình được chọn làm lí trưởng là do người dân đều đồng ý chọn, coi mình như là vua ở đây, thể hiện qua các câu thoại:

Quốc pháp hữu công cầu.

Ơn dân xã thuận bầu.

Tôi đứng đầu hàng xã.

 2. Nhân vật Mẹ Đốp

- Mẹ Đốp là người thích đả kích, châm chọc chức xã trưởng, thể hiện qua các câu thoại sau:

- Mộc đạc vang lừng hòa cả xã

Kim thanh dóng dả khắp đòi nơi

- Bất phận danh nhi tài túc

Vô chế lệnh nhi dân tòng.

- Muôn việc sửa sang quyền cắt đặt Một mình một chiếu thảnh thơi ngồi.

- Mẹ Đốp dùng những từ ca ngợi nghề của mình cũng được trân trọng, cũng được dân bầu: Các cụ chửa được ngồi, Thầy sai con đi rao mõ.

- Nói về chồng luôn dùng những từ thẳng thắn để nói về những gì chồng đạt được: Bố cháu cắp tráp theo hầu cụ Bá lên tỉnh.

2. Tiếng cười của dân gian

- Yếu tố hài hước được tạo nên từ những thủ pháp nghệ thuật:

+ Ngôn từ giản dị, đậm chất miền quê, gần gũi với nhân dân lao động: đốp chát, bố cháu, chửa, Đốp với chát cái gì.

+ Những câu nói hóm hỉnh: “Con còn hiếm lắm ạ! Mới được có mười cháu thôi ạ,”

 - Nhân vật Mẹ Đốp thuộc kiểu hề - nhân vật hài hước, gây cười – đại diện cho tầng lớp nhân dân (bị trị) luôn luôn tìm cách đả kích, châm chọc, chửi khéo giai cấp thống trị là Xã Trưởng, gây tiếng cười hóm hỉnh, sâu cay, chua chát, sảng khoái, hể hả qua những việc làm ngu dốt, vô nhân đạo của chúng diễn ra hàng ngày.

-  Sự xuất hiện của mẹ Đốp nói riêng và kiểu nhân vật này nói chung trong kịch bản chèo có tác dụng hình tượng hóa các quan điểm, triết lí dân gian giúp việc truyền tải dễ dàng hơn, dễ hiểu hơn.

III. TỔNG KẾT

1. Nội dung – ý nghĩa

- Văn bản cho thấy sự phê phán đối với những tầng lớp chức dịch như xã trưởng nhưng lại có tính trêu ghẹo, đùa cợt người khác, ham sắc và khinh người, tự cao và không có đạo đức. Đồng thời, thể hiện xã hội cổ hủ, lạc hậu xưa với những giáo điều, quy định khắt khe qua hình phạt gõ mõ đối với Thị Mầu.

2. Nghệ thuật

- Giọng điệu hài hước, châm biếm, mỉa mai.

- Thể hiện đặc trưng của sân khấu chèo ở hình tượng nhân vật, ngôn từ, giọng điệu. lời thoại.