Giáo án chuyên đề Vật lí 10 kết nối Bài 5: Đặc điểm chuyển động nhìn thấy của một số thiên thể trên nền trời sao

Mặt Trăng đầu tháng

Mặt Trời lặn

Mặt Trăng cuối tháng

Mặt Trời ở giữa trưa

Mặt Trăng giữa tháng

Mặt Trời mọc

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chiếu hình 5.1 về mô hình hệ Mặt Trời cho HS quan sát

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm 4, hoàn thành phiếu học tập

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận, nghiên cứu thông tin, và hoàn thành phiếu học tập

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS của một số nhóm trả lời câu hỏi về kết quả thảo luận của nhóm

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiế thức, chuyển sang nội dung mới.

I. Hệ Mặt Trời

- Hệ Mặt Trời gồm Mặt Trời, tám hành tinh, các hành tinh lùn, các tiểu hành tinh quay xung quanh Mặt Trời.

- Thứ tự các hành tinh tính từ Mặt Trời ra: Thủy Tinh, Kim Tinh, Trái Đất, Hỏa Tinh, Mộc Tinh, Thổ Tinh, Thiên Vương Tinh, Hải Vương Tinh.

- Tám hành tinh chuyển động quanh Mặt Trời có quỹ đạo gần tròn và mặt phẳng quỹ đạo của chúng gần như trùng khít với nhau.

- Đặc điểm cấu tạo của một số hành tinh

+ Thủy tinh, Kim tinh, Trái Đất, Hỏa tinh: được cấu tạo chủ yếu từ đá và kim loại.

+ Thiên Vương tinh, Hải Vương tinh: có thành phần chính từ băng, nước, ammonia và methane.

+ Mộc tinh và Thổ tinh: được cấu tạo chủ yếu từ khí helium và khí hydrogen.

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS thành các nhóm khoảng 4 người, nghiên cứu nội dung mục II trong SGK, thảo luận nhóm trả lời câu hỏi:

+ Dựa vào chiều quay của Trái Đất, hãy thảo luận để rút ra kết luận về chiều chuyển động và sự mọc, lặn của Mặt Trời hằng ngày.

- GV yêu cầu các nhóm vẽ mô phỏng chiều chuyển động của Mặt Trời quan sát được từ Trái Đất và vị trí của Mặt Trời trên bầu trời khi quan sát vào buổi sáng, buổi trưa, buổi chiều tối vào giấy A3.

- GV yêu cầu HS dựa vào đường đi của Mặt trời quan sát từ Trái Đất (hình 5.5), giải thích câu: “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng. Ngày tháng mười chưa cười đã tối”.

- GV chiếu video mô tả chuyển động nhìn thấy của Mặt Trời từ Trái Đất cho HS quan sát (link video: 1:41 – 2:38)

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, thực hiện theo các yêu cầu của GV

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày kết quả thảo luận

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

II. Chuyển động nhìn thấy của Mặt Trời

=> Trái Đất quay quanh trục theo chiều từ phía Tây sang phía Đông, chúng ta quan sát Mặt Trời từ Trái Đất đang quay nên ta thấy Mặt Trời chuyển động theo chiều ngược lại, tức là mọc ở phía Đông và lặn ở phía Tây.

- Vị trí của Mặt Trời trên bầu trời khi quan sát từ Trái Đất

Hoạt động II.1 (SGK – tr42)

- Vào tháng 5 (mùa hè) đường đi của Mặt Trời cao hơn nên ban đêm sẽ ngắn hơn ban ngày.

- Vào tháng 10 (mùa đông) đường đi của Mặt Trời thấp hơn nên ban ngày sẽ ngắn hơn ban đêm.

Vì vậy mà ông bà ta mới có câu: “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng. Ngày tháng mười chưa cười đã tối”.

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN - HỌC SINH

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi, nghiên cứu nội dung mục III trong SGK, trả lời câu hỏi:

+ Mô tả và kể tên hình dạng Mặt Trăng quan sát thấy từ Trái Đất

+ Thảo luận để giải thích tại sao hình ảnh Trăng tròn quan sát thấy ở các nơi khác nhau trên Trái Đất và các thời điểm khác nhau lại giống nhau

+ Vẽ lại Hình 5,9, thảo luận để mô tả chuyển động của Mặt Trăng quanh Trái Đất với giá thuyết Mặt Trăng không tự quay quanh mình nó

+ Thảo luận để rút ra kết luận về sự chuyển động của Mặt Trăng quanh Trái Đất

- GV chiếu video mô tả chuyển động nhìn thấy của Mặt Trăng từ Trái Đất cho HS quan sát (link video)

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, trình bày các nội dung GV yêu cầu

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về chuyển động nhìn thấy của Mặt Trăng từ Trái Đất

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

III. Chuyển động nhìn thấy của Mặt Trăng

Trả lời câu hỏi

Các hình dạng của Mặt Trăng quan sát thấy từ Trái Đất:

- Trăng lưỡi liềm

- Trăng bán nguyệt

- Trăng tròn

- Không trăng

- Hình dạng Mặt Trăng ta nhìn thấy trên bầu trời thay đổi mỗi ngày. Người ta gọi đó là các pha của Mặt Trăng.

+ Không trăng (còn gọi là Trăng non): khi nửa tối của Mặt Trăng hướng hoàn toàn về Trái Đất, ta không còn nhìn thấy Trăng.

+ Trăng tròn: khi nửa sáng của Mặt Trăng hoàn toàn hướng về Trái Đất thì ta nhìn thấy Mặt Trăng hình tròn.

+ Trăng bán nguyệt hay trăng lưỡi liềm: một phần ánh sáng phản xạ từ Mặt Trăng chiếu xuống Trái Đất dưới các góc khác nhau.

Hoạt động III.1: (SGK – tr42)

Hình ảnh Trăng tròn quan sát thấy ở các nơi khác nhau trên Trái Đất và các thời điểm khác nhau lại giống nhau vì:

Ngoài chuyển động quanh Trái Đất, Mặt Trăng cũng tự quay xung quanh mình nó với chu kì bằng chu kì quay quanh Trái Đất, nên Mặt Trăng luôn hướng một mặt duy nhất về phía Trái Đất. Do đó, hình ảnh Trăng tròn quan sát thấy ở các nơi khác nhau trên Trái Đất vào các thời điểm khác nhau lại giống nhau.

Hoạt động III.2: (SGK – tr43)

Nếu Mặt Trăng không tự quay quanh mình nó thì chúng ta sẽ nhìn thấy bề mặt của Mặt Trăng ở các vị trí, các thời điểm khác nhau sẽ có hình dạng khác nhau.

Hoạt động III.3: (SGK – tr43)

Kết luận: Mặt Trăng xoay tròn quanh Trái Đất với chu kì là 29,5 ngày và chuyển động cùng Trái Đất xung quanh Mặt Trời. Ngoài chuyển động quanh Trái Đất, Mặt Trăng cũng tự quay xung quanh mình nó với chu kì bằng chu kì quay quanh Trái Đất, nên Mặt Trăng luôn hướng một mặt duy nhất về phía Trái Đất.