Giáo án lịch sử 10 kết nối mới nhất Bài 4: khái niệm văn minh Một số nền văn minh phương đông thời cổ - trung đại

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV dẫn dắt, định hướng: Tại sao chúng ta cần nghiên cứu về các nền văn minh thế giới cổ - trung đại? Những thành tựu và giá trị của văn minh thế giới cổ - trung đại có ý nghĩa gì đối với thế giới hiện tại? Những kiến thức lịch sử thế giới cổ - trung đại có tầm quan trọng như thế nào để chúng ta hiểu biết về bản thân và lịch sử của dân tộc mình?  - GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm, quan sát thông tin mục 1 kết hợp Tư liệu 1 SGK tr.22 và thực hiện nhiệm vụ: Hãy giải thích khái niệm văn minh.  - GV mở rộng kiến thức cho HS: Văn minh, văn hóa là những sáng tạo của con người trong quá trình lịch sử để tồn tại và phục vụ cuộc sống của mình. Sự khác biệt của môi trường và các nhóm người, cộng đồng người hoặc các dân tộc khiến cho văn hóa của họ có những đặc tính, bản sắc riêng biệt; văn hóa, văn minh là tổng thể của nhiều thành tố vật chất và tinh thần của con người. Khái niệm văn hóa làm cơ sở để hiểu khái niệm văn minh, chứ không đi sâu vào khái niệm văn hóa.  - GV tiếp tục yêu cầu HS thảo luận theo nhóm và trả lời câu hỏi: Phân biệt khái niệm văn minh và văn hóa.

Gợi ý: Văn minh là trạng thái phát triển cao của văn hóa; văn hóa ra đời cùng với nhân loại; văn hóa sau một thời gian phát triển lâu dài mới sản sinh ra văn minh.

 - GV yêu cầu HS khai thác thông tin mục Em có biết SGK tr.22 để thấy sự xuất hiện sớm của văn hóa (cách đây khoảng 4 đến 3,5 triệu năm) và sự ra đời của nền văn minh đầu tiên (khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN).  - GV nhấn mạnh trình độ phát triển cao của văn minh và sự khác biệt trong những thành tựu của văn minh với văn hóa.  - GV trình chiếu cho HS một số ví dụ về sự xuất hiện của nhà nước, đô thị, chữ viết, những tiến bộ về tổ chức xã hội, luân lí và kĩ thuật để cải thiện cuộc sống của con người: Đính kèm dưới Hoạt động 1.  - GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp và thực hiện nhiệm vụ: Lấy ví dụ về các nền văn minh trong lịch sử nhân loại.

Gợi ý:

 + Văn minh Ai Cập cổ đại: với sông Nile làm trung tâm, văn minh Ai Cập cổ đại đã phát triển các hệ thống nông nghiệp, kiến trúc độc đáo như các đền thờ và kim tự tháp, và hệ thống viết chữ hieroglyphics phức tạp.  + Văn minh Hy Lạp cổ đại: với các thành phố quan trọng như Athens và Sparta, là nền tảng cho phát triển của nền văn minh phương Tây. Với nền tảng dân chủ, triết học, nghệ thuật và khoa học, Hy Lạp cổ đại đã có ảnh hưởng sâu rộng đến nền văn minh thế giới.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

 - HS làm việc theo nhóm, đọc thông tin kết hợp quan sát Tư liệu 1 để thực hiện nhiệm vụ học tập.  - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

 - GV mời đại diện HS trình bày về khái niệm văn minh, phân biệt khái niệm văn minh và văn hóa.  - GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

 - GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.  - GV kết luận nội dung về Khái niệm văn minh.  - GV chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu về khái niệm văn minh

 - Khái niệm văn minh:  + Là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người.  + Là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man.  - Những tiêu chuẩn cơ bản để nhận diện văn minh là: nhà nước, đô thị, chữ viết, những tiến bộ về tổ chức xã hội, luân lí và kĩ thuật để cải thiện cuộc sống của con người.  - Khái niệm văn hóa: là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo nên.

VÍ DỤ VỀ SỰ XUẤT HIỆN CỦA NHÀ NƯỚC, ĐÔ THỊ, CHỮ VIẾT, NHỮNG TIẾN BỘ VỀ TỔ CHỨC XÃ HỘI, LUÂN LÍ VÀ KĨ THUẬT ĐỂ CẢI THIỆN CUỘC SỐNG CỦA CON NGƯỜI

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV giới thiệu cho HS những nội dung khái quát về những nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại:  + Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới hình thành từ khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu Phi và Tây Á.  + Bốn trung tâm văn minh lớn thời cổ đại ở phương Đông là: Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Hoa. Đặc điểm chung của các nền văn minh này là đều hình thành trên lưu vực của các dòng sông lớn.  + Thời trung đại, các nền văn minh ở Nam Á, Đông Á, Ấn Độ, Trung Hoa vẫn tiếp tục phát triển; khu vực Đông Bắc Phi, Tây Á chịu ảnh hưởng của văn minh A-rập.  - GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, quan sát Bảng SGK tr.22 và trả lời câu hỏi: Hãy nhận xét về thời gian hình thành và lịch sử phát triển của các nền văn minh phương Đông.

Bảng khái quát niên đại một số nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại

Gợi ý: Các nền văn minh phương Đông ra đời từ rất sớm.

 - GV chia HS cả lớp thành 3 nhóm.  - GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm, đọc thông tin mục 2a, quan sát Hình 1 – Hình 4 SGK tr.22-24 và thực hiện nhiệm vụ:  + Nhóm 1: Tìm hiểu về thành tựu và ý nghĩa của chữ viết.

 + Nhóm 2: Tìm hiểu về thành tựu và ý nghĩa của khoa học, kĩ thuật.

 + Nhóm 3: Tìm hiểu về thành tựu và ý nghĩa của kiến trúc, điêu khắc.

 - GV yêu cầu các nhóm trình bày dưới nhiều hình thức khác nhau: bài viết kèm tranh ảnh minh họa, Infographic,...).  - GV trình chiếu cho HS quan sát video về một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập thời cổ đại:  + Lịch sử chữ viết:

https://youtu.be/ATPUaaoS2ao?si=pRF1-jMPHygoGf1b (3:00 – 4:37)

 + Lịch sử Toán học:

https://youtu.be/l_n2I2ROlUE?si=Se5seVJzdwRksKWL (0:27 – 6:00)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

 - HS làm việc theo nhóm, đọc thông tin kết hợp quan sát Hình 1 – Hình 4 để thực hiện nhiệm vụ học tập.  - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

 - GV mời đại diện HS trình bày về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập cổ đại.  - GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

 - GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.  - GV kết luận: Những thành tựu của nền văn minh Ai Cập cổ đại đã góp phần vào sự phát triển rực rỡ của quốc gia này, đồng thời đặt nền móng cho sự phát triển nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại.  - GV chuyển sang nội dung mới.

2. Tìm hiểu về một số nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại: Thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập cổ đại

* Chữ viết

 - Sáng tạo ra chữ tượng hình từ khoảng hơn 3 000 năm TCN.  - Người Phê-ni-xi sáng tạo ra bảng chữ cái Phê-ni-xi.

à Nguồn gốc của những bảng chữ cái hiện nay.

à Ghi chép, để lại nhiều tư liệu quý giá thuộc các lĩnh vực: Lịch sử, Thiên văn học, Văn học, Toán học,...

* Khoa học, kĩ thuật

 - Về Toán học: sử dụng hệ số thập phân, phép tính cộng và trừ, tính diện tích hình tam giác, sử dụng số pi (π) với giá trị 3,16,...  - Về Thiên văn học: sáng tạo ra kĩ thuật làm lịch dựa trên chu kì vận động của Mặt Trời.  - Về Y học: hiểu biết tương đối chính xác về các cơ quan trong cơ thể người,... sử dụng kiến thức giải phẫu để chữa bệnh và trong kĩ thuật ướp xác.

à Có ý nghĩa to lớn trong cuộc sống, tạo tiền đề cho sự phát triển của khoa học, kĩ thuật trong các thời kì tiếp theo.

* Kiến trúc, điêu khắc

 - Cung điện, đền thờ, kim tự tháp là loại hình kiến trúc tiêu biểu.

à Những di sản quý giá của Ai Cập và nhân loại.

à Công trình kiến trúc, điêu khắc là hiện thân cho sức lao động và trí tuệ, sự sáng tạo vĩ đại của con người.

à Chứng tỏ phát triển rực rỡ của nền văn minh này, đặt nền móng cho sự phát triển trên nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại.