Giáo án Ngữ văn 9 Cánh diều bài 1: Phò giá về kinh (Tụng giá hoàn kinh sư – Trần Quang Khải)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair - Share, thực hiện yêu cầu dưới đây: 

+ GV hướng dẫn cách đọc và cho HS đọc trực tiếp văn bản, kĩ năng suy luận khi đọc văn bản thơ Đường luật.

+ GV hướng dẫn HS chú ý kĩ năng đọc trong thẻ chỉ dẫn.

+ Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Trần Quan Khải và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm “Phò giá về kinh”. Từ những thông tin về hoàn cảnh ra đời bài thơ, hãy nêu hiểu biết của em về hào khí thời Trần.

- GV chiếu video bài hát Hào khí Đông A (0:00 – 4:09).

https://www.youtube.com/watch?v=k7MF6cgZDSA

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2 HS mỗi nhóm trình bày sản phẩm.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

II. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Đọc

- Cách đọc: giọng đọc da diết, nhiều cảm xúc để thể hiện được nỗi lòng thương xót của nhà thơ đối với người bạn quá cố của Dương Khuê.

- Kĩ năng đọc trong thẻ chỉ dẫn:

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Trần Quang Khải (1241 - 1294) là con trai thứ ba của vua Trần Nhân Tông được phong Thượng tướng, có công rất lớn trong hai cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên (1284 - 1285, 1287 - 1288), đặc biệt là hai trận Hàm Tử và Chương Dương.

- Ông không chỉ là một vị tướng tài ba mà còn là một người có tài văn chương.

b. Tác phẩm

- Bài thơ Phò giá về kinh được Trần Quang Khải viết sau khi hộ giá hai vua Trần - (Thái thượng hoàng Trần Thánh Tông và Hoàng đế Trần Nhân Tông) trở lại Thăng Long (ngày 9 – 7 – 1285) sau chiến thắng quân Mông – Nguyên lần thứ hai. 

=> Đây là tác phẩm tiêu biểu cho hào khí thời Trần.

+  Hào khí Đông A chính là hào khí của thời Nhà Trần. Theo lối chiết tự chữ Trần được ghép bởi chữ Đông và chữ A. Do đó, có thể đọc thành Đông A. Hào khí Đông A không chỉ là nét chữ, lối chiết tự mà còn là tinh thần bất khuất, dũng cảm, quyết chiến quyết thắng của quân dân nhà Trần. Với họ, đầu có thể rơi, máu có thể chảy nhưng quyết không thể làm người mất nước.

+ Theo đó, khi nhà Trần giành chiến thắng liên tiếp trong ba cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông khí thế chiến đấu của quân dân nhà Trần ngày càng hừng hực khí thế và được gọi là hào khí Đông A. Vì vậy, chúng ta có thể hiểu hào khí Đông A được hiểu là chí khí mạnh mẽ, oai hùng, hào sảng của thời nhà Trần khi ba lần đánh thắng quân xâm lược Nguyên Mông. Hào khí Đông A được xem là sản phẩm của một thời đại lịch sử vàng son với khí thế chiến đấu hào hùng. Đây chính là kết tinh của sức mạnh toàn dân, bùng lên sức mạnh dân tộc, biểu hiện của hào khí Đông A chính là lòng yêu nước nồng nàn, tinh thần tự lập, tự cường, khát vọng lập công giúp nước, quyết chiến quyết thắng mọi kẻ thù.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Xác định thể loại của bài thơ Phò giá về kinh

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, thực hiện yêu cầu sau: 

+ Xác định thể loại của bài thơ qua số dòng, số chữ, niêm, luật và cách hiệp vần ở bản phiên âm. Hoàn thành vào Phiếu học tập số 1.

+ Tìm hiểu cách ngắt nhịp của bài thơ ở bản phiên âm. Nhịp điệu của các dòng thơ có tác dụng gì trong việc thể hiện nội dung bài thơ?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả.

- Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

II. Đọc hiểu văn bản

1.  Thể loại của bài thơ Phò giá về kinh

- Số dòng: bài thơ có 4 dòng thơ.

- Số chữ: 5 chữ trong một dòng thơ.

- Niêm: câu 1 (“sáo”) niêm với câu 4 (“cổ”), câu 2 (“Hồ”) niêm với câu 3 (“bình”).

- Luật: luật vần “trắc” 

Đoạt sáo Chương Dương độ,

Cầm Hồ Hàm Tử quan.

Thái bình tu trí lực,

Vạn cổ thử giang san.

- Vần:  Vần chân: “quan” – “san”.

=> Bài thơ được làm theo thể ngũ ngôn tứ tuyệt Đường luật.

- Nhịp:

Đoạt sáo/ Chương Dương độ,

Cầm Hồ/ Hàm Tử quan.

Thái bình/ tu/ trí lực,

Vạn cổ/ thử/ giang san.

=> Nhịp nhanh, thể hiện được sự hào hùng, khí thế ngút trời của quân dân nhà Trần sau chiến thắng lẫy lừng trước quân Nguyên – Mông lần thứ hai.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu chủ đề của bài thơ Phò giá về kinh.

2. Chủ đề của bài thơ Phò giá về kinh.