Giáo án Sinh học 12 kết nối Bài 16: Tương tác giữa kiểu gene với môi trường và thành tựu chọn giống

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ 

- GV dẫn dắt giới thiệu về hiện tượng cặp sinh đôi nhưng sống trong môi trường khác nhau: Một người được nuôi ở Hàn Quốc, một người được đưa sang Mỹ.

Cặp sinh đôi ngày bé và hiện tại, trong đó một người trở thành nhân viên chính phủ, người còn lại là đầu bếp

- GV yêu cầu HS quan sát và nhận xét.

- GV bổ sung thêm một số thông tin: Các nhà nghiên cứu đã tiến hành phỏng vấn về môi trường, gia đình, tiền sử bệnh tật, kiểm tra IQ và kiểm tra khả năng lí luận phi ngôn ngữ.

Kết quả cho thấy, trong thời gian 46 năm xa cách, cặp song sinh đã trải qua các nền văn minh và môi trường khá trái ngược.

Đứa trẻ ở lại Hàn Quốc được nuôi dưỡng trong bầu không khí gia đình gia đình đầm ấm và gắn kết hơn. Ngược lại, đứa trẻ song sinh được cặp vợ chồng người Mỹ nhận nuôi đã sống trong môi trường nghiêm khắc, thiên về tôn giáo và có mức xung đột trong gia đình cao hơn.

Ngoài những đặc điểm giống nhau như tính cách, tiền sử bệnh tật,... các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng chỉ số IQ và khả năng suy luận phi ngôn ngữ của cặp song sinh này có sự khác biệt rõ rệt. Theo đó, đứa trẻ được nuôi dưỡng tại quê nhà Hàn Quốc đạt điểm cao hơn về khả năng và tốc độ xử lí.

(Nguồn: https://congdankhuyenhoc.vn/cap-song-sinh-lac-nhau-44-nam-ho-khac-nhau-the-nao-179220517161745424.htm) 

-  GV đặt câu hỏi, yêu cầu cá nhân HS cho biết: Dựa vào thông tin trên, em có kết luận gì về vai trò của môi trường tác động lên sự hình thành các tính trạng?

- GV dẫn dắt và chiếu ví dụ về cây hoa phù dung (Hibiscus mutabilis): Điều kiện môi trường cũng có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự biểu hiện đặc điểm kiểu hình của một kiểu gene. 

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm 3 - 4 HS tìm kiếm một số ví dụ tương tự hiện tượng trên.

- Dựa trên cơ sở của HS, GV yêu cầu HS rút ra khái niệm về thường biến.

- Để củng cố kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi 1 hộp Dừng lại và suy ngẫm SGK tr.85: Có phát biểu cho rằng: “Tính trạng được di truyền trực tiếp từ bố, mẹ cho các con”. Phát biểu đó đúng hay sai? Giải thích.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ 

- HS quan sát ví dụ, kết hợp đọc thông tin mục I.1 SGK tr.83 và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát, định hướng các nhóm HS trả lời được các vấn đề sau:

+ Sự thay đổi tính trạng diễn ra trong đời sống của một cá thể để thích nghi với môi trường.

+ Thường biến là biến đổi kiểu hình, không liên quan đến biến đổi kiểu gene nên không di truyền được.

+ Thường biến có tính quy luật và dự đoán được.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV mời đại diện nhóm trình bày kết quả tìm kiếm.

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ mời HS trả lời câu hỏi.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi kết luận vai trò của môi trường đối với tính trạng:

+ Hai người có kiểu gene giống hệt nhau nhưng có thể có nhiều đặc điểm khác nhau.

+ Môi trường là tác nhân ảnh hưởng đến sự biểu hiện của tính trạng. Cùng một kiểu gene nhưng ở các điều kiện khác nhau có thể cho các kiểu hình khác nhau.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi củng cố: Phát biểu trên là sai vì kiểu gene tương tác với môi trường cùng quy định kiểu hình cơ thể sinh vật. 

- Các nhóm khác lắng nghe, nhận xét và bổ sung (nếu cần thiết).

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét sản phẩm của các nhóm, đánh giá thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn hóa kiến thức và yêu cầu HS ghi chép.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

I. MỐI QUAN HỆ GIỮA KIỂU GENE VÀ MÔI TRƯỜNG

1. Sự tương tác giữa kiểu gene và môi trường

- Kiểu gene tương tác với môi trường tạo ra kiểu hình. 

- Cùng một kiểu gene, ở môi trường khác nhau có thể cho ra các kiểu hình khác nhau (thường biến).

Ví dụ:

1. Các enzyme ở người hoạt động ở nhiệt độ từ 25 - 40℃, nhiệt độ tối ưu là 37℃, ở nhiệt độ thấp hơn hoạt động chậm đi rất nhiều.

2. Thỏ himalaya, mèo Xiên có bộ lông trắng muốt nhưng phần đầu mút của cơ thể lại có màu sẫm.

3. Lá rau mác có các hình dạng lá khác nhau khi sống trong các điều kiện môi trường khác nhau.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

-   GV dẫn dắt vấn đề: Mỗi kiểu gene trong các điều kiện môi trường khác nhau có thể cho các kiểu hình khác nhau. Mỗi kiểu hình là một đặc điểm thường biến. 

- GV yêu cầu HS đọc thông tin mục I.2 và cho biết: Vậy tập hợp tất cả các đặc điểm thường biến được gọi là gì? 

- Dựa trên câu trả lời của HS, GV yêu cầu HS hoạt động nhóm (3 – 4 HS) vận dụng kiến thức tìm hiểu bản chất của sự di truyền tính trạng thông qua các câu hỏi sau:

(1) Chiều cao của cây khi được trồng trong các điều kiện sống khác nhau (ví dụ: bón đủ phân theo nhu cầu và không bón phân) có giống nhau hay không?

(2) Trong chăn nuôi, cho vật nuôi ăn các loại thức ăn có mức dinh dưỡng khác nhau thì tốc độ sinh trưởng của chúng có giống nhau hay không?

(3) Giống gà ri có khối lượng trung bình khoảng 1,5 – 2 kg. Khối lượng thực tế của một con gà ri do yếu tố nào quy định? Tại sao giống gà ri không thể đạt được khối lượng 5kg dù được chăm sóc trong điều kiện tốt nhất?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ 

- HS đọc thông tin, thảo luận thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát quá trình hoạt động của các nhóm và định hướng HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ mời đại diện nhóm trình bày.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV đánh giá, nhận xét sản phẩm của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép.

- GV kết luận: Mức phản ứng do gene quy định và di truyền cho đời con.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

I. MỐI QUAN HỆ GIỮA KIỂU GENE VÀ MÔI TRƯỜNG

2. Mức phản ứng

a) Khái niệm

- Tập hợp các kiểu hình của cùng một kiểu gene được gọi là mức phản ứng của kiểu gene.

- Bản chất của sự di truyền tính trạng là di truyền mức phản ứng của kiểu gene.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ 

- GV chia lớp làm 3 nhóm tìm hiểu nội dung như sau:

Nhóm 1: Tìm hiểu những vận dụng thực tiễn của thường biến và mức phản ứng.

Nhóm 2: Tìm hiểu khái niệm giống vật nuôi, giống cây trồng và các bước tạo giống bằng phương pháp lai hữu tính.

Nhóm 3: Tìm hiểu các thành tựu chọn và tạo giống vật nuôi, cây trồng.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ 

- HS đọc thông tin SGK, thảo luận thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát, định hướng HS. 

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV tổ chức cho các nhóm lần lượt trình bày kết quả thảo luận.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV đánh giá, nhận xét sản phẩm của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

I. MỐI QUAN HỆ GIỮA KIỂU GENE VÀ MÔI TRƯỜNG

2. Mức phản ứng

b) Vận dụng thực tiễn

- Trong y học: nghiên cứu về mức phản ứng của các gene gây bệnh → điều chỉnh các yếu tố môi trường để giảm nhẹ triệu chứng bệnh.

Ví dụ: áp dụng chế độ ăn kiêng, hạn chế thực phẩm chứa phenylalanine cho trẻ để giúp giảm thiểu hoặc không biểu hiện triệu chứng bệnh phenylketonuria (phenyl keton niệu).

- Trong nông nghiệp: 

Kiểu gene ↔ giống;

Điều kiện canh tác, chăm sóc ↔ môi trường;

Năng suất ↔ kiểu hình.

+ Chọn, tạo giống có mức phản ứng rộng và giới hạn phản ứng lớn để đảm bảo giống tạo ra năng suất cao, thích nghi được với các điều kiện môi trường và điều kiện canh tác khác nhau.

+ Cần tuân thủ các điều kiện gieo trồng, chăn nuôi theo đúng hướng dẫn của nhà của nhà sản xuất giống → kiểu hình tối ưu.

- Trong giáo dục và phát triển thể chất: hiểu biết về mức phản ứng → nâng cao hiệu quả học tập, sức khỏe và tầm vóc cơ thể.

…………………