Giáo án Sinh học 12 kết nối Bài 23: Môi trường và các nhân tố sinh thái

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ 

- GV chia lớp thành 4 nhóm, yêu cầu nghiên cứu nội dung mục I và II SGK tr.122 - 124, thảo luận hoàn thành Phiếu học tập số 1 (Đính kèm dưới hoạt động).

- Dựa trên sản phẩm của HS, GV yêu cầu HS rút ra kết luận về các kiểu môi trường sống của sinh vật và các nhân tố sinh thái.

- Để củng cố kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi 2 hộp Dừng lại và suy ngẫm SGK tr.125: Lá trên cành/thân xếp so le với nhau (H 23.2a) đem lại lợi ích gì cho thực vật?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ 

- HS thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS (nếu cần thiết). 

Bước 3: Báo cáo, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày.

Hướng dẫn trả lời câu hỏi củng cố: Lá trên cành, thân xếp so le nhau đảm bảo lá phía trên ít che bóng nhất đối với các lá ở dưới, giảm tác động tiêu cực đến quá trình quang hợp.

- Các HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS.

- GV chuẩn kiến thức và yêu cầu HS ghi chép.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

I. MÔI TRƯỜNG SỐNG CỦA SINH VẬT

- Môi trường sống của sinh vật là toàn bộ các nhân tố xung quanh sinh vật. 

- Bao gồm: môi trường đất, môi trường nước, môi trường cạn, môi trường sinh vật.

- Môi trường và sinh vật có mối quan hệ tác động qua lại: 

+ Điều kiện môi trường tác động đến sinh trưởng và phát triển của sinh vật.

+ Hoạt động của sinh vật cũng tác động làm biến đổi môi trường.

II. CÁC NHÂN TỐ SINH THÁI

1. Khái niệm và phân loại nhân tố sinh thái

- Khái niệm: Nhân tố sinh thái là các nhân tố môi trường tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến đời sống của sinh vật.

- Phân loại:

+ Nhân tố vô sinh: gồm các nhân tố vật lí, hóa học ví dụ: nhiệt độ, ánh sáng, nước, chất khoáng, gió,...

+ Nhân tố hữu sinh: là các loài sinh vật sống trong cùng môi trường, ví dụ động vật, thực vật, con người.

2. Ảnh hưởng của một số nhân tố sinh thái đến sinh vật

a) Ánh sáng

+ Cung cấp năng lượng cho thực vật quang hợp tổng hợp chất hữu cơ; tác động đến hình thái thực vật, dựa vào đó chia thành nhóm cây ưa sáng và cây ưa bóng.

+ Giúp động vật định hướng trong không gian, ví dụ: chim di cư định hướng đường bay theo tia sáng.

b) Nhiệt độ

- Sinh vật đẳng nhiệt: thân nhiệt ổn định, không phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường (chim, thú,...).

- Sinh vật biến nhiệt: thân nhiệt phụ thuộc vào nhiệt độ môi trường (bò sát, lưỡng cư, thực vật,...).

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Tìm hiểu về môi trường sống của sinh vật và các nhân tố sinh thái

Nhóm: …………………………………………………………………………………….

Nghiên cứu nội dung mục I và II SGK trang 122 - 124 và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Sự sinh trưởng và phát triển của cây hoa súng trong Hình 23.1 chịu sự chi phối của những nhân tố nào?

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây hoa súng như thế nào?

…………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………

3. 

a) Môi trường sống của sinh vật là gì? Có những loại môi trường sống nào? 

b) Loài chim ở Hình 23.1 sống ở môi trường nào? Giải thích.

c) Phân tích một ví dụ về hoạt động sống của sinh vật làm thay đổi môi trường sống của chúng.

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………

4. Nhân tố sinh thái là gì? Hãy xếp các nhân tố được liệt kê ở câu 1 thành hai nhóm chính.

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

5. Ánh sáng và nhiệt độ có vai trò tác động đến sinh vật trong môi trường như thế nào?

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Tìm hiểu về môi trường sống của sinh vật và các nhân tố sinh thái

Nhóm: …………………………………………………………………………………….

Nghiên cứu nội dung mục I và II SGK trang 122 - 124 và thực hiện các yêu cầu sau:

1. Sự sinh trưởng và phát triển của cây hoa súng trong Hình 23.1 chịu sự chi phối của những nhân tố nào?

Nước, ánh sáng, nhiệt độ, các sinh vật (ếch, cá, cò,...).

2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của cây hoa súng như thế nào?

Nước là môi trường sống của cây hoa súng; ánh sáng giúp cây quang hợp; nhiệt độ giúp ổn định sự trao đổi chất của sinh vật; các sinh vật tạo ra chất thải cung cấp dinh dưỡng cho cây hoa súng;...

3. 

a) Môi trường sống của sinh vật là gì? Có những loại môi trường sống nào? 

b) Loài chim ở Hình 23.1 sống ở môi trường nào? Giải thích.

c) Phân tích một ví dụ về hoạt động sống của sinh vật làm thay đổi môi trường sống của chúng.

a) Môi trường sống của sinh vật là toàn bộ các nhân tố xung quanh sinh vật. Bao gồm: môi trường đất, môi trường nước, môi trường cạn, môi trường sinh vật.

b) Loài chim ở Hình 23.1 sống ở môi trường cạn, chúng chỉ kiếm ăn ở các vùng đất ngập nước, những nhu cầu sống thiết yếu khác được lấy từ môi trường cạn.

c) Ví dụ: Rừng phát triển làm tăng độ xốp của đất do sinh trưởng của rễ cây và hoạt động sống của động vật đất tạo nên các khe hở trong đất làm tăng độ thoáng khí và tơi xốp.

4. Nhân tố sinh thái là gì? Hãy xếp các nhân tố được liệt kê ở câu 1 thành hai nhóm chính.

- Nhân tố môi trường có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến đời sống của sinh vật gọi là nhân tố sinh thái.

- Nhân tố vô sinh: nước, ánh sáng, nhiệt độ.

- Nhân tố hữu sinh: các sinh vật.

5. Ánh sáng và nhiệt độ có vai trò tác động đến sinh vật trong môi trường như thế nào?

- Ánh sáng là nguồn năng lượng quan trọng, giúp hình thành các đặc điểm thích nghi của mỗi nhóm sinh vật.

- Nhiệt độ có vai trò quan trọng đối với quá trình trao đổi chất của sinh vật, từ đó quyết định tốc độ sinh trưởng, sự phân bố của mỗi loài.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia lớp thành 4 nhóm, nghiên cứu nội dung mục III SGK tr.125 - 126, thảo luận và hoàn thành Phiếu học tập số 2 (Đính kèm dưới hoạt động).

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập

- Các nhóm tiến hành các nhiệm vụ theo phân công của GV.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết. 

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện một nhóm trình bày kết quả thảo luận.

- HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá bài trình bày của các nhóm, thái độ làm việc của HS trong nhóm.

- GV chuẩn kiến thức, yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV dẫn dắt sang hoạt động tiếp theo.

III. CÁC QUY LUẬT SINH THÁI

1. Quy luật giới hạn sinh thái

- Khái niệm: Giới hạn sinh thái là khoảng giá trị xác định của một nhân tố sinh thái mà tại đó sinh vật có thể tồn tại và phát triển ổn định theo thời gian.

+ Khoảng thuận lợi: sinh vật có tốc độ sinh trưởng tốt nhất.

+ Khoảng ức chế: các nhân tố sinh thái gây ức chế cho hoạt động sinh lí của sinh vật, sinh vật có thể bị chết nếu vượt quá điểm gây chết.