Giáo án Sinh học 12 chân trời Bài 8: Các quy luật di truyền của Morgan và di truyền giới tính

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS sưu tầm một số tài liệu về Thomas Hunt Morgan và thí nghiệm về các quy luật di truyền của ông ở buổi học trước.

- GV sử dụng kĩ thuật Think - Pair - Share yêu cầu HS đọc thông tin mục I, kết hợp với những tài liệu đã sưu tầm được: Trình bày tóm tắt về cuộc đời và sự nghiệp của Thomas Morgan.

- Dựa trên bài trình bày của HS, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi thảo luận SGK tr.55: Vì sao nói Thomas Hunt Morgan là “cha đẻ” của di truyền học hiện đại?

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS sưu tầm tài liệu ở nhà.

- HS kết hợp đọc thông tin SGK tr.55 và tài liệu sưu tầm để thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát; gợi ý, định hướng HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ để lựa chọn HS trình bày báo cáo và trả lời câu hỏi.

Hướng dẫn trả lời SGK tr.55: Thomas Hunt Morgan là "cha đẻ" của di truyền học hiện đại vì ông là người đầu tiên làm sáng tỏ mối liên quan giữa gene và nhiễm sắc thể, hoàn thiện các phương thức di truyền gene. Thomas Hunt Morgan hoàn thiện học thuyết di truyền nhiễm sắc thể, đặt nền móng cho nghiên cứu di truyền hiện đại.

- HS khác lắng nghe, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét sản phẩm của các nhóm, đánh giá thái độ làm việc của HS trong nhóm.

-  GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

I. BỐI CẢNH RA ĐỜI THÍ NGHIỆM CỦA MORGAN

- Thomas Hunt Morgan (1866 - 1945) là người đầu tiên làm sáng tỏ khái niệm về gene và xác định gene phân bố thành dãy locus trên NST tạo thành nhóm gene liên kết và luôn phân li cùng nhau.

Thông tin bổ sung

MORGAN - NGƯỜI TẠO RA 

KỈ NGUYÊN MỚI CỦA DI TRUYỀN HỌC HIỆN ĐẠI

Gregor Mendel được coi là cha đẻ của di truyền học cổ điển thì nhà sinh lí học và di truyền học nổi tiếng của Mỹ, tiến sĩ Thomas Hunt Morgan, được coi là chả đẻ của di truyền học hiện đại.

https://baotintuc.vn/giai-mat/nguoi-tao-ra-ky-nguyen-moi-cua-di-truyen-hoc-hien-dai-20141203160525104.htm 

Hoặc video giới thiệu về Morgan và ruồi giấm: https://youtu.be/5fzV3MTGbE4?si=4i3qxZrRuXKyCSX2 

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS vận dụng kiến thức đã học ở THCS, cho biết: Thế nào là nhiễm sắc thể giới tính? Cho ví dụ.

- Dựa trên câu trả lời của HS, GV giới thiệu hệ thống nhiễm sắc thể giới tính (Hình 8.1) và yêu cầu HS hoàn thành bảng sau:

Bảng 8.1. Hệ thống 

nhiễm sắc thể giới tính

- GV cho một số ví dụ như sau:

(1) Ở người, trên cánh ngắn của nhiễm sắc thể Y có gene SRY (sex-determining region Y gene) quy định giới tính nam.

(2) Ở chim, gene DMRT1 trên nhiễm sắc thể Z quy định giới tính có một bản sao. Phôi có một bản sao gene DMRT1 phát triển buồng trứng, hai bản sao gene phát triển tinh hoàn.

(3) Ở ong mật, ấu trùng dị hợp về gene xác định giới - tính cds phát triển thành con cái, nếu đồng hợp hoặc chỉ có một gene phát triển thành con đực.

- GV yêu cầu HS quan sát ví dụ, từ đó xác định cơ chế xác định giới tính.

- Dựa trên câu trả lời của HS, GV hướng dẫn HS đọc hiểu Hình 8.2.

- GV chiếu hình 8.3, yêu cầu HS thảo luận cặp đôi trả lời câu hỏi SGK tr.57: Hãy giải thích vì sao trong tự nhiên, tỉ lệ giới tính thường là 1:1.

- GV chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm 3 - 4 HS, thảo luận thống nhất ý kiến và trình bày quan điểm theo nội dung như sau: Theo em, có nên điều khiển tỉ lệ giới tính của người thông qua việc lựa chọn giới tính thai nhi hay không? Hãy trình bày quan điểm về việc lựa chọn giới tính ở người theo ý muốn khi sinh con.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS quan sát hình ảnh, ví dụ kết hợp đọc thông tin mục II.1 SGK tr.56 - 57 và thực hiện nhiệm vụ theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát; định hướng HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV sử dụng https://wheelofnames.com/ để lựa chọn HS trình bày báo cáo và trả lời câu hỏi.

- HS khác nhận xét, bổ sung.

- GV tổ chức cho HS thuyết trình trình bảy quan điểm về việc lựa chọn giới tính thai nhi.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá HS.

- GV chuẩn hóa kiến thức, yêu cầu HS ghi chép vào vở.

- GV mở rộng liên hệ ứng dụng của di truyền giới tính trong thực tiễn.

- GV chuyển sang hoạt động tiếp theo.

II. DI TRUYỀN GIỚI TÍNH VÀ LIÊN KẾT GIỚI TINH

1. Di truyền giới tính

- Nhiễm sắc thể giới tính là nhiễm sắc thể chứa các gene quy định giới tính, tính trạng giới tính và tính trạng thường.

Bảng 8.1. Hệ thống 

nhiễm sắc thể giới tính

- Cơ chế xác định giới tính: dựa vào việc có mặt NST giới tính trong tế bào mà bản chất là sự có mặt gene gene trên NST giới tính quy định.

- Trong tế bào sinh dưỡng của một số loài động vật, NST giới tính ở một giới có hai chiếc giống nhau (XX hoặc ZZ) giảm phân tạo ra một loại giao tử; còn lại có hai chiếc khác nhau (XY hoặc ZW) hay chỉ có một chiếc (XO) giảm phân cho hai loại giao tử.

- Qua thụ tinh, tổ hợp các giao tử với xác suất ngang nhau là cơ sở giải thích tỉ lệ giới tính trong tự nhiên theo lí thuyết thường là 1 : 1.

Thông tin bổ sung

LỰA CHỌN GIỚI TÍNH THAI NHI LÀ HÀNH ĐỘNG VI PHẠM PHÁP LUẬT

Việc điều khiển tỉ lệ giới tính của người thông qua việc lựa chọn giới tính thai nhi là vi phạm pháp luật. Nghị định số 176/2013/NĐ-CP ngày 14 tháng 11 năm 2013 và Nghị định số 114/2006/NĐ-CP của Chính phủ đã quy định rõ hình thức và mức xử phạt vi phạm về lựa chọn giới tính thai nhi.

https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=170993 

https://vanban.chinhphu.vn/default.aspx?pageid=27160&docid=15254 

Lựa chọn giới tính ở người sẽ gây mất cân bằng giới tính khi sinh. Tỉ lệ nam/nữ chênh lệch sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Số liệu thống kê điều tra dân số năm 2020 do Tổng cục Thống kê thực hiện cho thấy tỉ lệ giới tính khi sinh là 112,1 bé trai/100 bé gái. Nếu tỉ lệ chênh lệch này gia tăng sẽ khiến tỉ lệ phụ nữ trẻ thiếu hụt, gây ra các hệ luỵ như sau:

- Tình trạng thiếu phụ nữ trẻ sẽ khiến nhiều nam giới khó tìm được bạn đời. Những nam giới yếu thế (cụ thể là những người nghèo và học vấn thấp) sẽ càng có ít cơ hội để xây dựng gia đình.

- Số người di cư trong nước và ra nước ngoài vì mục đích hôn nhân cũng có thể tăng lên làm cho xã hội mất ổn định hơn.

- Sự "khủng hoảng về hôn nhân" có thể để lại một loạt hậu quả về mặt xã hội bao gồm nạn ép buộc kết hôn, buôn bán và bạo hành phụ nữ và trẻ em gái.

- Việc lựa chọn giới tính dẫn đến nạo phá thai do mục đích lựa chọn giới tính tăng lên, ảnh hưởng đến sức khỏe của phụ nữ trẻ cũng như ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

https://youtu.be/UwgFtK5qyRo?si=yecKdKdc9ws3pgO2 

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu di truyền gene trên nhiễm sắc thể X

- GV chia lớp thành các nhóm, mỗi nhóm khoảng 6 - 8 HS.

- GV sử dụng kĩ thuật khăn trải bản, yêu cầu HS đọc thông tin mục II.2.a, ghi lại ý kiến cá nhân vào vị trí của mình trên bảng nhóm. Sau đó cả nhóm tổng hợp, thống nhất ý kiến và hoàn thành Phiếu học tập số 1 vào vị trí ý kiến chung của cả nhóm:

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu di truyền gene trên nhiễm sắc thể Y

- GV dẫn dắt, giới thiệu ví dụ về di truyền gene trên nhiễm sắc thể Y:

Tật nhiều lông mọc ở vành tai

- GV hướng dẫn HS phân tích ví dụ, từ đó yêu cầu HS rút ra đặc điểm về di truyền gene trên nhiễm sắc thể Y.

- GV yêu cầu HS chốt câu câu trả lời cho câu hỏi khởi động.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

……………………

II. DI TRUYỀN GIỚI TÍNH VÀ LIÊN KẾT GIỚI TINH

2. Di truyền liên kết với giới tính

- Sự di truyền các gene trên nhiễm sắc thể giới tính gọi là di truyền liên kết giới tính.

a. Di truyền gene trên nhiễm sắc thể X

Thí nghiệm

- Morgan thực hiện phép lai thuận nghịch ruồi giấm thuần chủng (thế hệ P) có kiểu hình mắt đỏ với ruồi giấm mắt trắng.

Hình 8.4. Sơ đồ thí nghiệm nghiên cứu tính trạng màu mắt ở ruồi giấm

Đề xuất giả thuyết

Hai giả thuyết về sự di truyền màu mắt của ruồi giấm:

+ Các gene quy định màu mắt nằm trên các nhiễm sắc thể thường.

+ Các gene quy định màu mắt nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X.

Kiểm tra giả thuyết

- P thuần chủng, F₁ trong lai thuận 100% màu mắt đỏ. 

→  Tính trạng màu mắt đỏ trội hoàn toàn so với màu mắt trắng. 

Quy ước gene: gene W: màu mắt đỏ , gene w: màu mắt trắng. 

- Tính trạng phân bố không đều ở hai giới (mắt trắng chỉ xuất hiện ở con đực F₂).

Cơ sở tế bào học

……………….