Giáo án Ngữ văn 12 Cánh diều bài 1: Chuyện chức phán sự đền Tản Viên (Trích Truyền kì mạn lục - Nguyễn Dữ)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Truyện truyền kì và mối quan hệ giữa truyện truyền kì với truyện cổ dân gian. 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV đặt câu hỏi cho HS:

+ Trình bày hiểu biết của em về truyền kì cũng như mối quan hệ giữa truyện truyền kì và truyện cổ dân gian?

+ Hoàn thành phiếu học tập sau đây:

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời một vài HS lên bảng trình bày, yêu cầu các HS khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu chung

2. Truyện truyền kì và Mối quan hệ giữa truyện truyền kì với truyện cổ dân gian.

HS hoàn thành phiếu học tập số 1

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhiệm vụ 2: Giá trị nhận thức, giáo dục và thẩm mỹ của văn học. 

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV đặt câu hỏi cho HS:

+ Trình bày vai trò của văn học trên các khía cạnh nhận thức, thẩm mỹ và giáo dục?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời đại diện HS lên bảng trình bày, yêu cầu các HS khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 3: Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV đặt câu hỏi cho HS:

+ Trình bày khái niệm về ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật?

+ Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật có thể kết hợp cùng nhau không?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS thảo luận để trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời 1 vài HS lên bảng trình bày, yêu cầu HS khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, chốt kiến thức.

1. Giá trị nhận thức, giáo dục và thẩm mỹ của văn học. 

• Văn học giúp người đọc hiểu về đời sống hiện thực khách quan, hiểu người khác và hiểu chính mình từ đó góp phần hình thành hoặc làm biến đổi một cách tự nhiên giá trị, chuẩn mực đạo đức của người đọc.

•  Bên cạnh đó thông qua quá trình tiếp xúc của người đọc với thế giới hình tượng, tác phẩm văn học đem lại khoái cảm về cái đẹp.

• Giá trị nhận thức – giáo dục – thẩm mỹ đan bện với nhau và được tiếp nhận đồng thời trong quá trình người đọc tiếp xúc với tác phẩm. 

1. Ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật.

• Ngôn ngữ trang trọng là ngôn ngữ thường được sử dụng trong các giao tiếp liên quan đến công việc chung như thuyết trình, giảng dạy, trao đổi ý kiến trong cuộc họp, phát biểu ý kiến trong lớp học…. hoặc viết báo cáo, đơn từ, làm bài, viết bài nghiên cứu… Ngôn ngữ trang trọng được gọt giũa cẩn thận. Từ ngữ và kiêu câu trong ngôn ngữ trang trọng phải bảo đảm chuẩn mực về ngữ âm, từ vựng, ngữ pháp và phong cách

+ Ngôn ngữ trang trọng thường được ưu tiên sử dụng từ ngữ toàn dân với nghĩa chính thống và lịch sự, không sử dụng tiếng lóng và từ thông tục, ít sử dụng câu đặc biệt hay câu rút gọn.

• Ngôn ngữ thân mật là kiểu ngôn ngữ thường được sử dụng trong phạm vi các giao tiếp hàng ngày như trò chuyện với bạn bè, người thân hoặc viết tin nhắn, viết thư cho bạn bè, người thân, viết nhật kí cá nhân… Ngôn ngữ thân mật thường sử dụng các từ ngữ có sắc thái gần gũi, dân dã phù hợp với mối quan hệ giữa các đối tượng giao tiếp.

+ Kiểu câu sử dụng trong ngôn ngữ thân mật đa dạng bao gồm câu đặc biệt, câu rút gọn….

Trong thực tế có thể sử dụng kết hợp cả ngôn ngữ trang trọng và ngôn ngữ thân mật. ngôn ngữ trang trọng đảm bảo tính lịch sư, quy thức của cuộc giao tiếp còn ngôn ngữ thân mật gia tăng tính tình cảm, xóa bỏ hoặc thu gọn khoảng cách giữa các đối tượng giao tiếp.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả tác phẩm

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV đặt câu hỏi yêu cầu HS chia nhóm để trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Trình bày hiểu biết của em về tác giả Nguyễn Dữ và văn bản Chuyện chức phán sự đền Tản Viên?

+ Nhóm 2: Xác định bố cục của văn bản?

+ Nhóm 3: Tóm tắt cốt truyện và xác định chủ đề của tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên?

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS đọc thông tin trong SGK chuẩn bị kiến thức.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời các nhóm HS phát biểu, yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

1. Tìm hiểu tác giả tác phẩm

2. Tác giả

3. Tiểu sử

• Tên: Nguyễn Dữ.

• Năm sinh – năm mất: Chưa rõ.

- Quê quán: Hải Dương.

- Cuộc đời:

+ Ông sống vào nửa đầu thế kỉ XVI từng là học trò của Tuyết Giang Phu Tử Nguyễn Bỉnh Khiêm.

+ Thời kì này chế độ nhà Hậu Lê đã lâm vào khủng hoảng các tập đoàn phong kiến tranh giành quyền lực, loạn lạc triền miên.

+ Ông học rộng, tài cao, làm quan một năm rồi sống ẩn dật ở vùng núi rừng Thanh Hóa.

1. Tác phẩm tiêu biểu

+ Truyền kì mạn lục là tác phẩm tiêu biểu nhất của Nguyễn Dữ viết bằng chữ Hán được đánh giá là “Thiên cổ kì bút”.

+ Truyện Kì mạn lục ra đời nửa đầu thế kỉ XVI bao gồm có 20 câu chuyện.

• Là tiếng nói phê phán hiện thực.

• Cảm thông bênh vực những con người nhỏ bé với số phận bi thảm, đặc biệt là người phụ nữ với khát vọng hạnh phúc lứa đôi.

• Thể hiện tinh thần dân tộc, niềm tự hào về nhân tài, văn hóa nước Việt đề cao đạo đức nhân hậu thủy chung.

• Khẳng định quan điểm sống “lánh đục về trong” của tầng lớp tri thức ẩn dật đương thời. 

1. Tác phẩm 

2. Xuất xứ tác phẩm

- Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là một trong số 20 truyện của tập Truyện kì mạn lục.

b. Bố cục

Gồm có 4 phần:

+ Phần 1: Từ đầu đến không cần gì cả: Giới thiệu hành động nhân vật Ngô Tử Văn và hành động dũng cảm đốt đền.

+ Phần 2: Tiếp theo đến khó lòng thoát nạn: Cuộc “gặp” giữa Tử Văn và tên tướng giặc họ Thôi và Thổ Công.

+ Phần 3: Tiếp theo đến sai lính đưa Tử Văn về: Hành động cứng cỏi, kiên quyết đấu tranh vạch mặt gian tà của Tử Văn đã chiến thắng cái xấu, cái ác.

+ Phần 4: Còn lại: Ngô Tử Văn nhận chức phán sự đền Tản Viên và lời bình của tác giả.

c. Tóm tắt cốt truyện và xác định chủ đề tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.

- Tóm tắt cốt truyện

Ngô Tử Văn nổi tiếng ở đất Lạng Giang là kẻ chính trực, khảng khái. Ngôi làng chàng ở có một ngôi đền thiêng lắm nhưng có một tên hung thần ở gần đền hay tác oai tác quái, yêu sách trong dân gian, Tử Văn tức giận nên châm lửa để đốt đền trừ hại cho dân lành.

Sau khi ngôi đền bị đốt, tên hung thần đã dọa kiện chàng ở âm phủ. Sau khi về nhà chàng lên cơn sốt, trong lúc đang mê man thì chàng mơ thấy có người đòi bắt mình xuống âm phủ. Nhưng đến chiều tối có một ông già đến xưng danh là Thổ Thần, ông cảm kích trước tinh thần dũng cảm của Tử Văn nên bày đã mách cho chàng tội ác và tung tích của tên hung thần, ông còn bày cho chàng cách để xử lý đối phó.

Đêm đến, Tử Văn trở bệnh nặng hơn, thấy có hai tên quỷ sứ đến bắt chàng xuống âm phủ. Trước mặt Diêm Vương, chàng đã tố cáo hết những tội ác của tên hung thần kèm theo dẫn chứng đầy đủ về hắn. Sau khi chứng thực, quân lính về thưa tất cả lời Tử Văn là sự thật, Diêm Vương đã trừng trị tên tướng giặc và bọn phán sự, thổ thần thì được phục chức còn Tử Văn được sống trở lại. Trở về từ âm phủ, Thổ Công đã tiến cử Tử Văn giữ chức phán sự đền Tản Viên.

- Chủ đề tác phẩm: Đề cao tinh thần khảng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân qua hình tượng Ngô Tử Văn. Một trí thức yêu chính nghĩa, dũng cảm, cương trực. Truyện thể hiện khát vọng công lí, niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Cốt truyện và điểm nhìn trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.

Bứơc 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập.

• GV chia lớp thành các nhóm nhỏ (4 -6 người), cho HS đọc bài và trả lời các câu hỏi sau:

+  Cốt truyện Chuyện chức phán sự đền Tản Viên tiếp diễn theo trình tự nào?

+ Điểm nhìn của truyện là ai? Em có nhận xét gì về chức năng của người kể chuyện trong phần chính văn và người bình luận ở cuối truyện?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu nhân vật Ngô Tử Văn và mối quan hệ tương quan với các nhân vật.  

1.  Tìm hiểu chi tiết

2. Cốt truyện và điểm nhìn trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.

3. Cốt truyện

• Cốt truyện của Chuyện chức phán sự đền Tản Viên nói về Ngô Tử Văn một người khẳng khái và cương trực thấy sự gian tà thì không chịu khất phục. Chỉ vì bất bình muốn mang đến yên bình cho dân làng mà chàng đã đốt đền của tên tướng giặc. Sau đó là sự kiện Ngô Tử Văn đòi công bằng cho thổ địa, lật mặt tên tướng giặc và được giữ chức phán sự đền Tản Viên. 

•  Cốt truyện Chuyện chức phán sự đền Tản Viên diễn biến theo tuyến tính tức là thời gian có trước có sau, có nhân và có quả. Từ khi Tử Văn đốt đền, đến khi về nhà trong mơ gặp tên hung thần, rồi gặp đến Thổ Công. Tử Văn xuống Minh Ti gặp Diêm Vương, đối chất với tên tướng giặc giành chiến thắng rồi trở về. Sau đó được giữ chức phán sự đền Tản Viên.

• Cốt truyện theo diễn biến thời gian, sự việc và nhân quả.

1. Điểm nhìn và chức năng của người kể chuyện trong Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.

• Chức năng của người kể chuyện trong phần chính văn.

+ Câu chuyện Ngô Tử Văn đốt đền, rồi xuống Minh Ti rồi lại trở về nhân gian và sau đó giữ chức phán sự đền Tản Viên tất cả đều được kể dưới điểm nhìn của người thứ 3 tức là hoàn toàn khách quan. 

+ Việc tái hiện câu chuyện dưới cái nhìn của ngôi kể thứ ba khiến cho câu chuyện trở nên chân thực, sinh động và khái quát hơn bao giờ hết. Điểm nhìn và đánh giá mang tính khách quan, không hề xen lẫn cảm quan cá nhân. 

+ Cách dẫn dắt chuyện cũng vô cùng khéo léo mở ra bằng một sự việc bất ngờ rồi dần dần đến đỉnh điểm của kịch tính và giải quyết một cách hợp lí thỏa đáng. Người đọc hồi hộp theo dõi diễn biến của sự việc rồi cuối cùng thở phào nhẹ nhõm. Chủ đề tư tưởng của chuyện vì thế cũng được nổi bật lên.

• Lời bình cuối truyện

+ Mang tính khách quan thể hiện suy nghĩ cũng như quan điểm của người viết trong việc thể hiện chủ đề tác phẩm.

• Lời bình cuối bài góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm. Thông qua hình tượng Ngô Tử Văn - một trí thức yêu chính nghĩa, dũng cảm, cương trực. Tác giả thể hiện khát vọng công lí, niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng.

2. Tìm hiểu nhân vật Ngô Tử Văn và mối quan hệ tương quan với các nhân vật.