Giáo án Âm nhạc 9 chân trời Bài 16: Thường thức âm nhạc Một số di sản văn hoá phi vật thể, Nghe nhạc Mó cá (Hát xoan Phú Thọ)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Việt Nam là nước đa dân tộc với một nền văn hóa truyền thống phong phú. Rất nhiều thể loại âm nhạc, nghệ thuật diễn xướng của ông cha để lại đã được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại như: Ca trù, Hát xoan Phú Thọ, Dân ca Quan họ Bắc Ninh, Nhã nhạc Cung đình Huế, Đờn ca tài từ Nam Bộ, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên,...

- GV chia HS cả lớp thành 6 nhóm.

- GV yêu cầu các nhóm đọc nội dung trong SGK tr.49 – 51 và thực hiện nhiệm vụ:

+ Nhóm 1 + 2: Tìm hiểu nội dung về Hát xoan Phú Thọ.

+ Nhóm 3 + 4: Tìm hiểu nội dung về Không gian văn hóa Cồng Chiêng.

+ Nhóm 5 + 6: Tìm hiểu nội dung về Đờn ca tài tử Nam Bộ.

- GV trình chiếu cho HS quan sát một số tư liệu, hình ảnh, video về một số di sản văn hóa phi vật thể (Đính kèm dưới Hoạt động).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận nhóm theo hướng dẫn của GV.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trình bày về Hát xoan Phú Thọ, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, Đờn ca tài tử Nam Bộ trước lớp.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, kết luận về Hát xoan Phú Thọ, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, Đờn ca tài tử Nam Bộ.

- GV chuyển sang nội dung mới. 

Một số di sản văn hóa phi vật thể

Đính kèm dưới Hoạt động.

TƯ LIỆU HÌNH ẢNH, VIDEO VỀ

MỘT SỐ DI SẢN VĂN HÓA PHI VẬT THỂ

+ Một số Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia về ẩm thực:

https://www.youtube.com/watch?v=GjBazuj_DYo 

+ 15 Di sản văn hoá phi vật thể của Việt Nam:

https://www.youtube.com/watch?v=EhoGIDzysAo 

Nhóm 1 + 2: Hát xoan Phú Thọ

- Nguồn gốc: Hát xoan là một thể loại dân ca nghi lễ phong tục, phổ biến ở vùng đất tổ Hùng Vương - Phú Thọ.

- Đặc điểm: 

+ Diễn xướng tổng hợp bao gồm hát, múa, nhạc và trò diễn.

+ Được tổ chức vào mùa xuân trong các lễ hội, nghi lễ thờ thần. 

- Cách thức biểu diễn: Hệ thống bài bản phong phú, được trình diễn theo lề lối quy định gồm 3 chặng:

+ Chặng hát nghi lễ: hát múa theo nghi thức cầu cúng, tế lễ.

+ Chặng hát quả cách (quả là bài, cách là hình thức hát): hát các bài văn thơ, nội dung miêu tả về cảnh đẹp thiên nhiên, lao động sản xuất,... 

+ Chặng hát hội là nam nữ hát đối đáp, giao duyên gồm nhiều bài hát, múa kết hợp trò diễn, được kết nối với nhau theo kiểu liên khúc.

- Hình thức biểu diễn: 

+ Đồng ca, tốp ca, hát đuổi, hát đan xen, hát có lĩnh xướng, hát đối đáp. 

+ Cách hát cũng khá đa dạng theo các chặng hát: hát nói, hát ngâm, hát diễn cảm,... 

- Tác phẩm tiêu biểu: Giáo trống, Giáo pháo, Bỏ bộ, Đố hoa, Trống quân, Mó cá,...

- Ý nghĩa: 

+ Hát xoan không chỉ có giá trị là nghệ thuật với hình thức diễn xướng hát múa tập thể dân gian mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa lịch sử, văn hoá của người Việt trên vùng đất Văn Lang. 

+ Hát xoan Phú Thọ được UNESCO ghi danh là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017.

Nhóm 3 + 4: Không gian văn hóa Cồng Chiêng

- Nguồn gốc: Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên trải dài trên 5 tỉnh, gồm: Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum, Đắk Nông, Lâm Đồng và bao gồm nhiều yếu tố: cồng chiêng, chơi cồng chiêng, các bài bản hoà tấu, các nghi thức lễ hội sử dụng cồng chiêng và địa điểm tổ chức lễ hội. 

- Đặc điểm: 

+ Cồng chiêng có thể được dùng đơn chiếc hoặc theo bộ nhiều chiếc. 

+ Dù diễn tấu Lễ hội Cồng chiêng Tây Nguyên nhiều hay ít trong nghi lễ, lễ hội thì âm nhạc cồng chiêng vẫn là yếu tố chính tạo nên không gian văn hoá. 

- Hình thức biểu diễn: sân khấu hay trong các lễ hội đương đại.

- Tác phẩm tiêu biểu: 

+ Juan, Vang, Trum (hay còn gọi là Krum),.. của người Gia Rai.

+ Xa Trăng, Sakapo, Atâu, Tơrơi,... của người Ba Na.

+ Đón khách, Cúng mừng lúa mới,.. của người Ê Đê.

- Ý nghĩa: 

+ Cồng chiêng là hồn thiêng, là biểu tượng của ý chí và sức mạnh. Thanh âm của Cồng chiêng như tiếng vọng của đại ngàn hùng vĩ, lan tỏa khắp buôn làng, như mạch nguồn nuôi dưỡng tâm hồn, nhân cách của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên. 

+ Không gian văn hoá Cồng chiêng Tây Nguyên được UNESCO ghi danh là Kiệt tác Di sản truyền khẩu và phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2005.

Nhóm 5 + 6: Đờn ca tài tử Nam Bộ

- Nguồn gốc: 

+ Đờn ca tài tử Nam Bộ, còn được gọi là âm nhạc tài tử Nam Bộ.

+ Bắt nguồn từ dân ca, nhạc lễ, nhạc sân khấu hát bội của Nam Bộ và nhạc cung đình, thính phòng Huế. 

+ Đờn ca tài tử hình thành rõ nét vào khoảng cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX. Đây là thể loại âm nhạc kết hợp giữa nhạc đàn và nhạc hát.

- Đặc điểm: 

+ Những bài bản chính của nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ được thống nhất một cách tương đối thành hệ thống 20 bài bản tổ và những bài bản nhỏ. 

+ Các bài ca trong nhạc tài tử Nam Bộ có lối văn chương trau chuốt nhưng gần gũi. 

- Tác phẩm tiêu biểu: 

+ Lưu thuỷ trường, Bình bán chấn, Ngũ đối thượng, Ngũ đối hạ,...

+ Lưu thuỷ đoản, Bình bán vắn, Kim tiền, Xuân phong, Long hổ hội,... 

+ Hiệp điệp xuyên hoa (Bây bướm hút nhụy hoa), Tước dược (Chim sẻ nhảy) của ông Trần Quang Quờn; Nguyễn Trãi Bình Ngô của ông Nhị Tấn, Dạ cổ hoài lang của ông Cao Văn Lầu,...

- Ý nghĩa: 

+ Đờn ca tài tử Nam Bộ mang đầy đủ những đặc điểm của nghệ thuật cổ truyền bác học, chuyên nghiệp trong trình diễn và hình thức biểu hiện.

+ Diễn tả được nhiều cung bậc cảm xúc của con người; thể hiện những nội dung và hình tượng âm nhạc đặc trưng Nam Bộ. 

+ Nhiều bài bản của đờn ca tài tử được sử dụng trong âm nhạc sân khấu cải lương. 

+ Năm 2013, Đờn ca tài tử Nam Bộ được UNESCO ghi danh là Di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại.