Giáo án và PPT Sinh học 12 chân trời bài 8: Các quy luật di truyền của Morgan và di truyền giới tính

BÀI 8: CÁC QUY LUẬT DI TRUYỀN CỦA MORGAN

VÀ DI TRUYỀN GIỚI TÍNH

A. KHỞI ĐỘNG

GV dẫn dắt, đặt vấn đề; HS vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề 

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. BỐI CẢNH RA ĐỜI THÍ NGHIỆM CỦA MORGAN

Vì sao nói Thomas Hunt Morgan là “cha đẻ” của di truyền học hiện đại?

Sản phẩm dự kiến:

Thomas Hunt Morgan (1866 - 1945) là người đầu tiên làm sáng tỏ khái niệm về gene và xác định gene phân bố thành dãy locus trên NST tạo thành nhóm gene liên kết và luôn phân li cùng nhau.

II. DI TRUYỀN GIỚI TÍNH VÀ LIÊN KẾT GIỚI TINH

1. Di truyền giới tính

Thế nào là nhiễm sắc thể giới tính? Nêu cơ chế xác định giới tính

Sản phẩm dự kiến:

Nhiễm sắc thể giới tính là nhiễm sắc thể chứa các gene quy định giới tính, tính trạng giới tính và tính trạng thường. Cơ chế xác định giới tính: dựa vào việc có mặt NST giới tính trong tế bào mà bản chất là sự có mặt gene gene trên NST giới tính quy định.

2. Di truyền liên kết với giới tính

a. Di truyền gene trên nhiễm sắc thể X

Đặc điểm về di truyền gene trên nhiễm sắc thể X 

Sản phẩm dự kiến:

Gene quy định màu mắt của ruồi giấm nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X 

Sự di truyền tính trạng do gene trên X tuân theo quy luật di truyền chéo.

Ví dụ: bệnh máu khó đông, bệnh mù màu do gene lặn quy định nằm trên NST X; bệnh còi xương do giảm phosphate máu do allele trội quy định nằm trên NST X;..

b. Di truyền gene trên nhiễm sắc thể Y

Đặc điểm về di truyền gene trên nhiễm sắc thể Y 

Sản phẩm dự kiến:

Ở các loài sinh vật, gene trên NST Y không có allele trên X di truyền thẳng theo giới dị giao tử.

Ví dụ: tật nhiều lông mọc ở vành tai, tật dính ngón tay 2, 3;...

3. Ứng dụng di truyền giới tính và liên kết giới tính

Nêu kết luận về ứng dụng của di truyền giới tính và liên kết với giới tính trong thực tiễn

Sản phẩm dự kiến:

- Trong chăn nuôi và trồng trọt, có thể dựa vào các tính trạng liên kết với giới tính để sớm phân biệt được đực, cái; điều chỉnh tỉ lệ đực, cái theo mục tiêu sản xuất

- Người ta dựa vào nhiễm sắc thể giới tính để xác định những bệnh, hội chứng liên quan tới bất thường nhiễm sắc thể ở người

→ Xác định phương án thích hợp để tránh sinh ra những đứa trẻ mang khuyết tật

III. DI TRUYỀN LIÊN KẾT GENE VÀ HOÁN VỊ GENE

1. Liên kết gene

Nêu khái niệm và ý nghĩa di truyền liên kết gene

Sản phẩm dự kiến:

Khái niệm: Liên kết gene là hiện tượng các gene cùng nằm trên một nhiễm sắc thể và di truyền cùng nhau.

Ý nghĩa di truyền liên kết gene

- Đảm bảo sự di truyền ổn định của từng nhóm tính trạng.

- Trong công tác chọn giống: đột biến chuyển đoạn để tạo giống mới phục vụ cho công tác sản xuất.

2. Hoán vị gene

Nêu khái niệm và ý nghĩa hoán vị gene

Sản phẩm dự kiến:

Khái niệm: Hoán vị gene là hiện tượng các allele tương ứng của một gene có thể đổi chỗ cho nhau giữa hai chromatid khác nguồn trong cặp nhiễm sắc thể tương đồng.

Ý nghĩa di truyền hoán vị gene

- Làm tăng biến dị tổ hợp, tạo ra những tổ hợp gene liên kết mới cung cấp nguyên liệu cho chọn giống và tiến hóa.

- Căn cứ vào tần số hoán vị gene để thiết lập bản đồ di truyền. 

IV. BẢN ĐỒ DI TRUYỀN

Nêu khái niệm, vai trò đặc điểm, và ý nghĩa của bản đồ di truyền

Sản phẩm dự kiến:

- Khái niệm: Bản đồ di truyền là sơ đồ phân bố các gene trên các nhiễm sắc thể.

- Vai trò: Bản đồ di truyền cho biết vị trí tương đối của các gene trên nhiễm sắc thể.

- Đặc điểm: Bản đồ di truyền được chia thành các đơn vị bản đồ hay centiMorgan (cM), trong đó, tần số tái tổ hợp là 1% tương ứng với 1 cM.

- Ý nghĩa: 

+ Trong chăn nuôi, trồng trọt: dựa vào thông tin về tần số tái tổ hợp, có thể dự đoán được tỉ lệ kiểu hình của đời lai.

+ Trong y học: có ý nghĩa trong việc tìm ra gene gây bệnh và trong công tác chẩn đoán, điều trị bệnh

V. QUAN ĐIỂM CỦA MENDEL VÀ MORGAN VỀ TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN

Rút ra kết luận về quan điểm của Mendel và Morgan về tính quy luật của hiện tượng di truyền.

Sản phẩm dự kiến:

Quy luật di truyền của Mendel và Morgan nói riêng và tất cả các quy luật di truyền nói chung là quy luật vận động các gene trên một cặp nhiễm sắc thể và trên nhiều cặp nhiễm sắc thể.

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1 (THPTQG - 2024): Ở ruồi giấm, allele A quy định mắt đỏ, allele a quy định mắt trắng; gene này nằm trên vùng không tương đồng của nhiễm sắc thể X. Ruồi cái mắt đỏ có kiểu gene là

A. X^aY.                 B. X^aX^a.                C. X^AY.                D. X^AX^A.

Câu 2 (THPTQG - 2024): Quá trình giảm phân ở cơ thể có kiểu gene không xảy ra hoán vị gene. Theo lí thuyết, cơ thể này tạo ra các loại giao tử là

A. De và de.          B. DE và dE.         C. De và dE.          D. DE và de.

Câu 3 (THPTQG - 2023): Ở ruồi giấm, allele A quy định thân xám là trội hoàn toàn so với allele a quy định thân đen; allele B quy định cánh dài là trội hoàn toàn so với allele b quy định cánh cụt. Kiểu gene nào sau đây quy định kiểu hình thân xám, cánh cụt?

A. aB/aB.             B. Ab/Ab.             C. AB/AB.            D. ab/ab. 

Câu 4 (THPTQG - 2022): Theo lí thuyết, trường hợp nào sau đây ở thú, tính trạng do gene quy định chỉ biểu hiện ở giới đực?

A. Gene nằm trên vùng không tương đồng của NST giới tính Y.

B. Gene nằm trên vùng không tương đồng của NST giới tính X.

C. Gene nằm trên vùng tương đồng của NST giới tính X và Y.

D. Gene nằm trong tế bào chất và gene nằm trên NST thường.

Câu 5: Hình sau đây thể hiện bản đồ di truyền giữa 4 gene trên một nhiễm sắc thể.Tần số hoán vị gene giữa hai gene nào là cao thứ hai?

A. A và E.             B. A và M.            C. A và F.             D. E và M.

Đáp án gợi ý:

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

GV yêu cầu cá nhân HS vận dụng kiến thức, kĩ năng để trả lời câu hỏi sau đây: 

Một cá thể có kiểu gene Aa Bd/bD, tần số hoán vị gene giữa hai allele B và b là 20%. Tỉ lệ giao tử aBD là bao nhiêu phần trăm?