Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 2: Thiên Trường vãn vọng (Trần Nhân Tông)

TIẾT  : VĂN BẢN 2: THIÊN TRƯỜNG VÃN VỌNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi gợi mở tạo sự hứng thú cho học sinh: 

Em đã từng ngắm cảnh hoàng hôn chưa? Em có thích ngắm hoàng hôn không? Hãy nêu cảm xúc của em khi đứng trước cảnh hoàng hôn.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG VỀ THƠ ĐƯỜNG LUẬT THẤT NGÔN TỨ TUYỆT

Hoạt động 1. Thơ đường luật

GV yêu cầu HS trao đổi trả lời câu hỏi:

• Thơ Đường luật là gì? Thơ Đường luật bao gồm mấy loại? Nêu đặc điểm của từng loại thơ?

• Ngôn ngữ thơ Đường luật có đặc điểm như thế nào?

• Bút pháp tả cảnh và ý trong thơ có đặc điểm gì?

Sản phẩm dự kiến:

Thơ đường luật hay còn gọi là thơ cận thể hay thơ cách luật. Gồm có 3 loại: thơ bát cú (mỗi bài 8 câu), thơ tứ tuyệt ( mỗi bài 4 câu), thơ bài luật ( dạng kéo dài của thơ Đường luật).

+ Ngôn ngữ thơ đường luật rất cô đọng, hàm súc. Bút pháp tả cảnh thiên về gợi và ngụ tình. Ý thơ gắn với mối liên hệ giữa tình và cảnh, tĩnh và động, thời gian và không gian, quá khứ và hiện tại, hữu hạn và vô hạn….

Hoạt động 2. Thơ thất ngôn tứ tuyệt

GV yêu cầu HS đọc và trả lời câu hỏi:

• Bố cục của một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt được triển khai như thế nào?

• Nêu đặc điểm về niêm, luật bằng trắc, vần nhịp được sử dụng trong thơ thất ngôn tứ tuyệt?

Sản phẩm dự kiến:

+ Về bố cục: Bài thơ gồm có 4 câu khai – thừa – chuyển – hợp. 

• Câu khai: khai mở ra ý bài thơ

• Câu thừa: Câu thừa để mở rộng, triển khai, cụ thể hóa ý đã mở ra ở câu khai.

• Câu chuyển: Để chuyển ý, có vai trò quan trọng trong bộc lộ ý thơ.

• Câu hợp: Có quan hệ chặt chẽ với câu chuyển, cùng nhau tạo thành 1 cặp thể hiện rõ ý câu chuyển và thâu tóm toàn bộ ý tứ bài thơ.

+ Về niêm và luật bằng trắc: Bài thơ sắp xếp thanh bằng trắc trong từng câu và cả bài theo quy định chặt chẽ để tạo sự phong phú cho điệu thơ. 

+ Về vần nhịp: Các câu 1,2,4 hoặc chỉ cần câu 2,4 sẽ hiệp vần với nhau ở chữ cuối.  Thơ tứ tuyệt có 2 thể luật trắc vần bằng và luật bằng vần bằng.

II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

Hoạt động 1. Tìm hiểu tác giả, tác phẩm

GV hỏi một số học sinh trả lời:

• Em hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – thành tựu của Trần Nhân Tông?

• Nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ “Thiên trường vãn vọng”? Tại sao tác giả lại chọn địa điểm như vật để sáng tác?

Sản phẩm dự kiến:

a. Tác giả

-  Tên: Trần Nhân Tông (1258 -1308) là vị Vua thứ ba của nhà Trần.

- Ông là Vị hoàng đế anh minh đã lãnh đạo nhân dân ta đánh thắng hai cuộc xâm lược của quân Nguyên và khôi phục nền kinh tế, văn hóa Đại Việt.

- Trần Nhân Tông là vị thiền sư sáng lập dòng thiền Trúc Lâm Yên Tử đồng thời là một tác giả có đóng góp quan trọng cho nền văn học dân tộc.

b. Tác phẩm

- Bài thơ Thiên trường vãn vọng được ông sáng tác trong một dịp về thăm quê. Các Vua đời Trần cho xây ở quê một hành cung gọi là Thiên Trường để thỉnh thoảng về nghỉ ngơi. Mỗi dịp về đó, các Vua thường có thơ lưu lại.

III. TÌM HIỂU CHI TIẾT VĂN BẢN

Hoạt động 1. Tìm hiểu bức tranh làng quê bình dị

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận:

• Khung cảnh đặc trưng của buổi chiều muộn nơi làng quê được thể hiện ra sao?

• Cảnh hoàng hôn được miêu tả như thế nào?

• Hình ảnh trẻ chăn trâu thổi sáo “lùa trâu về hết” cho thấy được không gian cảnh vật và con người được hiện lên như thế nào?

• Từng đôi cò trắng đậu xuống cánh đồng cho em cảm nhận gì vì hình ảnh cánh đồng quê Bắc Bộ và nhịp sống nơi đây?

• Nêu trình tự không gian được thể hiện trong bài thơ?

Sản phẩm dự kiến:

a. Cảnh vật làng quê hiện lên trong hai câu thơ đầu (tái hiện trong buổi hoàng hôn)

+ Khung cảnh đặc trưng của buổi chiều muộn nơi làng quê: trước thôn, sau thôn “mờ mờ như khói phủ”.

+ Cảnh hoàng hôn mờ ảo, nơi thì nắng nhạt dần, nơi thì nắng đã tắt khiến cho bóng chiều bảng lảng “nửa như có, nửa như không”. Thời gian vô hình đã được “hữu hình hóa” qua sự biến đổi tinh tế của cảnh vật.

b. Bức tranh cuộc sống ở hai câu cuối 

+ Hình ảnh trẻ chăn trâu thổi sáo “lùa trâu về hết” => không gian thanh tĩnh – khi mọi hoạt động dần lắng xuống, con người và loài vật đều tìm về nơi sum vầy và nghỉ ngơi.

+ Từng đôi cò trắng đậu xuống cánh đồng; hình ảnh gần gũi thân quen nơi những cánh đồng quê Bắc Bộ, gợi nhịp sống đời thường bình yên ấm áp.

• Trình tự không gian trong bài thơ đó là không gian trải rộng, từ xa đến gần: Nhan đề của bài thơ “vãn vọng” (trông xa); hình ảnh “sau thôn, trước thôn” từ toàn cảnh đến cận cảnh.

• Không gian trải dài: theo con đường “trẻ mục đồng lùa trâu về hết”

• Không gian được nối từ cao xuống thấp: Theo những đôi cò trắng bay liệng, đậu xuống cánh đồng.

Hoạt động 2. Nỗi niềm của chủ thể trữ tình

GV giao nhiệm vụ tìm hiểu cho học sinh theo cặp:

• Thông qua bức tranh làng quê tác giả thể hiện cảm xúc như thế nào với thiên nhiên và con người được nhắc đến?

• Qua việc miêu tả không gian cuộc sống làng quê trong một buổi chiều tà vừa bình dị vừa gần gũi em thấy được tư tưởng tác giả gửi gắm trong bài là gì?

Sản phẩm dự kiến:

a. Thông qua bức tranh làng quê

+ Tình yêu thương, thái độ trân trọng dành cho thiên nhiên, con người cũng như cuộc sống.

+ Bên cạnh đó tác giả còn thể hiện niềm vui, hạnh phúc trước vẻ đẹp thanh bình của cuộc sống đời thường.

=> Miêu tả không gian cuộc sống làng quê trong một buổi chiều tà vừa bình dị vừa gần gũi, bức tranh đó không lấy gì là xa hoa, tráng lệ mà là hơi thở của cuộc sống thôn quê. Qua đó bộc lộc tình yêu quê hương, yêu nước, chan hòa với thiên nhiên của nhà thơ, Đặc biệt bài thơ được viết ngay sau khi dân tộc Đại Việt trải qua cuộc kháng chiến chống quân Mông Nguyên không lâu. Khi đã trải qua tất cả những đau thương mất mát, hình ảnh bình dị đó càng tô đậm tấm lòng yêu nước, thương dân mãnh liệt của tác giả. 

IV. TỔNG KẾT

1. Nội dung

GV đưa ra câu hỏi tổng kết nội dung: Em hãy nêu giá trị nội dung của tác phẩm “Thiên trường vãn vọng”?

Sản phẩm dự kiến:

Tình yêu thiên nhiên, yêu đồng quê xứ sở đã được thể hiện bằng một số hình tượng đậm đà, ấm áp qua những nét vẽ tinh tế, gợi hình, gợi cảm, giàu liên tưởng. Qua đó giúp chúng ta thấy rằng, tác giả tuy có địa vị tối cao nhưng tâm hồn vẫn gắn bó máu thịt với quê hương dân dã.

2. Nghệ thuật

GV đưa ra câu hỏi tổng kết nghệ thuật: Em hãy nêu giá trị nghệ thuật của tác phẩm “Thiên trường vãn vọng”?

Sản phẩm dự kiến:

- Kết hợp điệp ngữ và tiểu đối sáng tạo

- Nhịp thơ êm ái hài hòa

- Sử dụng ngôn ngữ miêu tả đậm chất hội họa, lối tả ít gợi nhiều của thi pháp cổ

- Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Cảnh tượng được miêu tả trong bài thơ trong bài thơ như thế nào?

A. Rực rỡ và diễm lệ

B. Hùng vĩ và tươi tắn

C. Huyền ảo và thanh bình

D. U ám và buồn bã

Câu 2: Bài thơ được viết theo luật và vần gì?

A. Luật trắc và vần bằng

D. Luật bằng và vần trắc

C. Luật trắc và vần trắc

B. Luật bằng và vần bằng

Câu 3: Trần Nhân Tông đã lãnh đạo nhân dân ta đánh quân xâm lược nào?

A. Quân Thanh

B. Quân Mông

C. Quân Nguyên

D. Quân Minh

Câu 4: Cụm từ "bán vô bán hữu" có nghĩa là gì?

A. Dòng người đi lại

B. Nửa trước và nửa sau

C. Nửa có nửa không

D. Mập mờ

Câu 5: Em có cảm nhận gì về tâm trạng của tác giả trước cảnh tượng buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường?

A. Tác giả mang trong lòng nỗi căm thù giặc Nguyên đã xâm lược nước ta

B. Tác giả mang trong lòng niềm tự hào dân tộc

C. Tác giả bồi hồi xao xuyến khi nhớ về quê hương

D. Tác giả mang trong mình một tình yêu tha thiết đối với xóm làng quê hương

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: A

Câu 3: C

Câu 4: C

Câu 5: D

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tác giả Thiên Trường vãn vọng còn là một vị vua. Điều này gợi cho em những suy nghĩ gì khi đọc bài thơ?

Câu 2: Em hãy viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) trình bày cảm nhận của em về nhan đề hoặc một hình ảnh đặc sắc trong bài thơ Thiên Trường vãn vọng.