Giáo án và PPT Sinh học 11 kết nối Bài 18: Tập tính ở động vật

BÀI 18. TẬP TÍNH Ở ĐỘNG VẬT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Tại sao, vào khoảng tháng 4 – 5 hàng năm, chim công trống thường xòe đuôi?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu về khái niệm và vai trò của tập tính

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Quan sát các ví dụ về tập tính của một số động vật dưới đây, cho biết vai trò của các tập tính đó là gì? Từ đó, rút ra khái niệm về tập tính.

1) Chim di cư

2) Hổ săn mồi

3) Nhện giăng tơ

4) Cá ngựa đực đẻ con

5) Chim cánh cụt bơi

Sản phẩm dự kiến:

- Đáp án vai trò và khái niệm:

+ Vai trò của tập tính:

⮚   Làm tăng khả năng sinh tồn của động vật: (2), (3), (5).

⮚   Đảm bảo cho sự thành công sinh sản: (4).

⮚   Cân bằng nội môi: (1).

+ Khái niệm: SGK mục I.1 trang 115.

→   Kết luận:

- Tập tính là những hành động của động vật trả lời lại kích thích từ môi trường, đảm bảo cho động vật thích nghi để sinh tồn và phát triển.

- Tập tính làm tăng khả năng sinh tồn, tăng sự thành công sinh sản và cân bằng nội môi.

Hoạt động 2. Tìm hiểu về tế bào thần kinh

- GV chia lớp thành 4 nhóm dạy học theo kỹ thuật mảnh ghép:

* GĐ 1: Hình thành nhóm chuyên gia

+ Nhóm 1 & 2: Tìm hiểu thông tin mục II.1 và trả lời câu 1 hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 117 về tập tính bẩm sinh.

+ Nhóm 3 & 4: Tìm hiểu thông tin mục II.2 và trả lời câu 1 hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 117 về tập tính học được.

* GĐ 2: Hình thành nhóm mảnh ghép

- GV tiến hành ghép nhóm 1 với nhóm 3 và nhóm 2 với nhóm 4 để chia sẻ thông tin cho nhau và thảo luận trả lời câu 2 hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 117.

- Đồng thời, các nhóm thảo luận trả lời câu hỏi: Cơ sở của tập tính bẩm sinh và tập tính học được là gì?

- GV đặt vấn đề và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Cho biết tập tính làm tổ của chim là tập tính bẩm sinh hay tập tính học được? Giải thích.

Sản phẩm dự kiến:

- Đáp án câu 1 hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 117:

+ Tập tính bẩm sinh:

Kiến thợ tha mồi về tổ → sinh tồn.

Ve kêu vào mùa hè → sinh sản.

Gấu ngủ đông → cân bằng nội môi, sinh tồn.

+ Tập tính học được:

Chó nghiệp vụ

Khỉ đi xe đạp…

- Đáp án câu 2 hộp Dừng lại và suy ngẫm (bên dưới).

- Đáp án câu hỏi cơ sở của tập tính:

+ Cơ sở của tập tính bẩm sinh: do gene quy định chuỗi các hành động theo trình tự khi có kích thích → bền vững và có tính di truyền.

+ Cơ sở của tập tính học được: Sự hình thành mối liên hệ thần kinh mới giữa các neuron.

+ Tập tính làm tổ của chim vừa mang tính bẩm sinh vừa là do học được từ đồng loại vì hoạt động làm tổ được di truyền từ bố mẹ, đặc trưng cho loài chim, đồng thời cũng học được cách trang trí của chim khác cùng loài hoặc khác loài.

→   Kết luận:

- Tập tính bẩm sinh là tập tính sinh ra đã có, di truyền từ bố mẹ, đặc trưng cho loài.

- Tập tính học được được hình thành trong đời sống cá thể, thông qua học tập và rút kinh nghiệm.

Đáp án câu 2 hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 117:

Hoạt động 3. Tìm hiểu về một số dạng tập tính phổ biến ở động vật

HS cùng thảo luận và trả lời câu hỏi:

• Em hãy tìm hiểu thông tin mục III SGK và trả lời các câu hỏi hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 119.

• Ngoài lợi ích thu được, động vật gặp những bất lợi (trả giá) gì khi thực hiện tập tính?

Sản phẩm dự kiến:

- Đáp án câu hỏi hộp Dừng lại và suy ngẫm trang 119:

+ Tập tính kiếm ăn: đảm bảo chất dinh dưỡng cho động vật sinh tồn và phát triển.

+ Tập tính bảo vệ lãnh thổ: bảo vệ được nguồn thức ăn, nơi ở và nơi sinh sản.

+ Tập tính sinh sản: đảm bảo truyền lại bộ gen cho thế hệ sua, duy trì sự tồn tại của loài.

+ Tập tính di cư: tránh được khí hậu khắc nghiệt (lạnh giá, nhiệt độ môi trường quá cao, khô hạn…), thiếu thức ăn hoặc tìm được môi trường phù hợp cho sinh sản. VD: cá hồi di cư về đầu nguồn sông để sinh sản…

+ Tập tính xã hội: tăng hiệu quả săn mồi (ở sư tử, chó sói, cá heo…), báo động, tự vệ tránh kẻ săn mồi (hươu, nai, ngựa vằn…), xây dựng tổ và bảo vệ tổ (ong, kiến…).

- Đáp án câu hỏi mở rộng:

+ Tập tính kiếm ăn: tiêu tốn năng lượng cho kiếm ăn và nguy cơ bị thương hoặc bị ăn thịt.

+ Tập tính bảo vệ lãnh thổ: tiêu tốn năng lượng cho tuần tra bảo vệ lãnh thổ; đe dọa hoặc đánh nhau với kẻ xâm nhập lãnh thổ, gây thương tích…

+ Tập tính di cư: tiêu tốn năng lượng khi di cư, gặp nhiều nguy hiểm trên đường đi. VD: cá hồi di cư bị gấu bắt ăn thịt, điều kiện thời tiết bất lợi như mưa gió, giông bão…

+ Tập tính xã hội: thức ăn kiếm được phải chia cho nhiều thành viên trong đàn; dễ lây lan bệnh truyền nhiễm; cạnh tranh cao…

→   Kết luận:

- Một số dạng tập tính: kiếm ăn, bảo vệ lãnh thổ, di cư, sinh sản, tập tính xã hội.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1:  Ý nào không phải là đặc điểm của tập tính bẩm sinh?

A. Có sự thay đổi linh hoạt trong đời sống cá thể.

B. Rất bền vững và không thay đổi.

C. Là tập hợp các phản xạ không điều kiện diễn ra theo một trình tự nhất định.

D. Do kiểu gen quy định.

Câu 2: Tập tính động vật là:

A. Chuỗi những phản ứng trả lời lại các kích thích của môi trường, nhờ đó mà động vật tồn tại và phát triển.

B. Các phản xạ có điều kiện của động vật học được trong quá trình sống.

C. Các phản xạ không điều kiện, mang tính bẩm sinh của động vật, giúp chúng được bảo vệ.

D. Các phản xạ không điều kiện, nhưng được sự can thiệp của não hộ.

Câu 3: Sơ đồ mô tả đúng cơ sở thần kinh của tập tính là

A. kích thích → hệ thần kinh → cơ quan thụ cảm → cơ quan thực hiện → hành động

B. kích thích → cơ quan thụ cảm → cơ quan thực hiện → hệ thần kinh → hành động

C. kích thích → cơ quan thực hiện→ hệ thần kinh → cơ quan thụ cảm → hành động

D. kích thích → cơ quan thụ cảm → hệ thần kinh → cơ quan thực hiện → hành động

Câu 4: Tập tính ở động vật được chia thành các loại

A. bẩm sinh, học được, hỗn hợp.

B. bẩm sinh, hỗn hợp

C. học được, hỗn hợp.

D. tự nhiên, nhân tạo

Câu 5: Tập tính phản ánh mối quan hệ cùng loài mang tính tổ chức cao là tập tính

A. sinh sản

B. di cư

C. xã hội

D. bảo vệ lãnh thổ

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Hiện tượng chó sủa khi thấy người lạ và vẫy đuôi khi thấy người quen thể hiện điều gì?

Câu 2: Làm cách nào chúng ta có thể sử dụng tập tính học của động vật để cải thiện các chương trình huấn luyện cho chó, mèo hoặc các loài thú cưng khác?