Giáo án và PPT KHTN 7 kết nối Bài 4: Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học

BÀI 4: SƠ LƯỢC VỀ BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV có thể tổ chức cho HS quan sát danh sách lớp, ảnh siêu thị, ảnh thư viện sách rồi đưa ra cầu hỏi mở cho HS: nhận xét về ý tưởng chung của ba bức tranh đó.

Việc phân loại, sắp xếp là cần thiết để tiết kiệm thời gian tìm tòi và tra cứu thông tin. Tương tự, chỉ hơn một trăm nguyên tố hoá học nhưng tạo ra hàng triệu chất với các tính chất khác nhau nên cũng cần được phân loại, sắp xếp để có thể nghiên cứu tính chất của chúng một cách thuận lợi.

- Giáo viên gieo vấn đề cần tìm hiểu trong bài học Để trả lời câu hỏi trên đầy đủ và chính xác nhất chúng ta vào bài học hôm nay.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. NGUYÊN TẮC SẮP XẾP CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC TRONG BẢNG TUẦN HOÀN

Hoạt động 1: Tìm hiểu nguyên tắc sắp xếp các nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn

GV cho HS hoạt động cặp đôi, nhìn vào bảng tuần hoàn giới thiệu từng nguyên tắc và các ví dụ minh họa. Yêu cầu HS nhắc lại các nguyên tắc và lấy ví dụ. 

Sản phẩm dự kiến:

- Cơ sở xây dựng bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học (bảng tuần hoàn): điện tích hạt nhân nguyên tử.

- Bảng tuần hoàn gồm 118 nguyên tố hóa học được xây dựng theo nguyên tắc:

          + Các nguyên tố hóa học được xếp theo chiều tăng dần của điện tích hạt nhân

          + Các nguyên tố trong cùng một hàng có cùng số lớp electron trong nguyên tử

          + Các nguyên tố trong cùng cột có tính chất gần giống nhau

II. CẤU TẠO BẢNG TUẦN HOÀN CÁC NGUYÊN TỐ HÓA HỌC

Hoạt động 2: Tìm hiểu cấu tạo bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học

- GV giới thiệu cho HS biết các dữ liệu được ghi trong ô bất kì: số hiệu nguyên tử, kí hiệu hóa học, tên nguyên tố, nguyên tử khối,…. GV yêu cầu HS phân tích dữ kiện có trong ô số 11 của bảng tuần hoàn. 

- GV yêu cầu HS cho biết số chu kì có trong bảng tuần hoàn, cho biết đặc điểm chung của các nguyên tố trong cùng một chu kì, số lượng các nguyên tố có trong các chu kì từ 1 đến 7.

- Yêu cầu HS viết cấu trúc nguyên tử các nguyên tố Li, Na, K

- Nhận xét số electron lớp ngoài cùng các nguyên tử nguyên tố Li, Na, K? 

- Hướng dẫn HS nêu định nghĩa nhóm nguyên tố.

- Treo bảng tuần hoàn, dựa vào vị trí của từng nhóm trên bảng tuần hoàn và giới thiệu các nhóm A và nhóm B.

- Yêu cầu 1 HS cho biết cấu trúc nguyên tử của các nguyên tố nhóm A?

- Cách xác định số thứ tự của nhóm?

- Chỉ vào vị trí của từng nhóm A trên bảng tuần hoàn và nêu rõ đặc điểm cấu tạo nguyên tử các nguyên tố nhóm A?  

- Dựa vào số electron hoá trị có thể dự đoán tính chất nguyên tố?

Các nguyên tố nhóm A bao gồm những nguyên tố nào? Ví dụ?

Chỉ vào vị trí của từng nhóm B trên bảng tuần hoàn:

Các nguyên tố nhóm B bao gồm những nguyên tố nào?

Sản phẩm dự kiến:

1. Ô nguyên tố

- Ô nguyên tố: Mỗi nguyên tố hóa học được sắp xếp vào một ô của bảng tuần hoàn

- Ô nguyên tố cho biết:

          + Kí hiệu hóa học

          + Tên nguyên tố

          + Số hiệu nguyên tử: là số thứ tự của nguyên tố trong bảng tuần hoàn = Số đơn vị điện tích hạt nhân = Số electron trong nguyên tử.

          + Khối lượng nguyên tử của nguyên tố

2. Chu kì

- Khái niệm: Là dãy các nguyên tố mà nguyên tử của chúng có số lớp electron, được xếp theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần khi đi từ trái sang phải.

- Bảng tuần hoàn gồm: 7 chu kì được đánh số từ 1 đến 7, mỗi chu kì là 1 hàng ngang (riêng chu kì 6 và chu kì 7, mỗi chu kì có thêm 1 hàng xếp tách riêng ở cuối bảng).

          + Chu kì 1, 2, 3 được gọi là các chu kì nhỏ

          + Chu kì 4, 5, 6, 7 được gọ là các chu kì lớn

3. Nhóm

- Định nghĩa: Nhóm nguyên tố là tập hợp các nguyên tố mà nguyên tử có cấu hình electron tương tự nhau, do đó có tính chất hoá học gần giống nhau và được xếp thành một cột.

- Phân loại: Có hai loại nhóm: nhóm A và nhóm B 

Nhóm A:

- Nhóm A gồm 8 nhóm từ IA đến VIIIA 

- Nguyên tử các nguyên tố trong cùng một nhóm có số electron hoá trị bằng nhau và bằng số thứ tự của nhóm.

- Số thứ tự của nhóm A = số e lớp ngoài cùng.

 + số e lớp ngoài cùng 3 → Kim loại.

 + Nếu 5 số e lớp ngoài cùng 7 → Phi kim.

 + Nếu số e lớp ngoài cùng = 8 → Khí hiếm.

Nhóm B:

- Nhóm B gồm 8 nhóm được đánh số từ IIIB đến VIIIB, rồi IB và IIB theo chiều từ trái sang phải trong bảng tuần hoàn. 

- Nhóm B chỉ gồm các nguyên tố của các chu kỳ lớn.

- Nhóm B gồm các nguyên tố chủ yếu kim loại chuyển tiếp.

III. VỊ TRÍ CÁC NHÓM NGUYÊN TỐ KIM LOẠI, PHI KIM VÀ KHÍ HIẾM TRONG BẢNG TUẦN HOÀN

Hoạt động 3: Tìm hiểu vị trí các nhóm nguyên tố kim loại, phi kim và khí hiếm trong bảng tuần hoàn

- Yêu cầu HS sử dụng bảng tuần hoàn nêu vị trí các nguyên tố Kim loại trong bảng?.

- Hướng dẫn HS ghi vị trí của các nguyên tố kim loại trong bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

- Treo tranh hình ảnh 4.6 yêu cầu học sinh quan sát và nêu ứng dụng của một số nguyên tố kim loại thông dụng trong đời sống?.

-Yêu cầu học sinh vận dụng trả lời câu hỏi SGK – T30?

Sản phẩm dự kiến:

1. Các nguyên tố kim loại 

- Có hơn 90 nguyên tố là kim loại (được thể hiên bằng màu xanh, ở góc dưới bên trái của bảng) trong số 118 nguyên tố hóa học đã biết gồm:

          + Hầu hết các nguyên tố thuộc nhóm IA, nhóm IIA, nhóm IIIa và một số nguyên tố ở các nhóm IVA, VA, VIA

          + Các nguyên tố thuộc nhóm IV đến VIIIB, các nguyên tố lanthanide và các nguyên tố actinide được xếp riêng thành hai hàng ở cuối bảng.

2. Các nguyên tố phi kim 

- Có chưa đến 20 nguyên tố là phi kim (chủ yếu ở góc trên bên phải của bảng, được thể hiện bằng màu hồng) trong 118 nguyên tố hóa học đã biết gồm:

          + Hầu hết các nguyên tố thuộc nhóm VIIA, VIA, VA

          + Một số nguyên tố thuộc nhóm IVA, IIIA

          + Nguyên tố H ở nhóm IA

- Ở điều kiện thường, chúng có thể ở thể rắn (S), thể lỏng (Cl, Br) hay thể khí (O).

3. Các nguyên tố khí hiếm

- Có 7 nguyên tố trong số 118 nguyên tố đã biết là khí hiếm nằm ở nhóm VIIIA và được thể hiện bằng màu vàng.

- Nguyên tử của chúng có lớp electron ngoài cùng bền vững khó bị biến đổi hóa học.

- Ứng dụng: He được sử dụng trong khinh khí cầu, Ne được dùng trong đèn Led,..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Bảng tuần hoàn gồm 116 nguyên tố hóa học.

B. Bảng tuần hoàn gồm 6 chu kì.

C. Bảng tuần hoàn gồm 8 nhóm A và 8 nhóm B.

D. Các nguyên tố trong bảng tuần hoàn được sắp xếp theo chiều tăng dần khối lượng nguyên tử.

Câu 2: Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. Bảng tuần hoàn gồm 3 chu kì nhỏ và 4 chu kì lớn.

B. Số thứ tự của chu kì bằng số electron lớp ngoài cùng của nguyên tử các nguyên tố thuộc chu kì đó.

C. Số thứ tự của chu kì bằng số lớp electron của nguyên tử các nguyên tố thuộc chu kì đó.

D. Các nguyên tố trong cùng chu kì được sắp xếp theo chiều điện tích hạt nhân tăng dần.

Câu 3: Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Nhóm gồm các nguyên tố mà nguyên tử của chúng có số electron lớp ngoài cùng bằng nhau và được xếp vào cùng một hàng.

B. Các nguyên tố thuộc cùng một nhóm có tính chất gần giống nhau.

C. Bảng tuần hoàn gồm 8 nhóm được kí hiệu từ 1 đến 8.

D. Các nguyên tố trong nhóm được xếp thành một cột theo chiều khối lượng nguyên tử tăng dần.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: B

Câu 3: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Hydrogen là nguyên tố nhẹ nhất trong tất cả các nguyên tố và phổ biến nhất trong vũ trụ. Hãy cho biết kí hiệu hóa học của nguyên tố hydrogen và cho biết nó ở chu kì nào và nhóm nào trong bảng tuần hoàn.

Câu 2: Silicon là nguyên tố phổ biến thứ hai trên Trái Đất, tồn tại chủ yếu trong cát và là chất hóa học phổ biến nhất trong vỏ trái đất. Hãy cho biết kí hiệu hóa học của nguyên tố silicon và cho biết nó ở chu kì nào và nhóm nào trong bảng tuần hoàn?