HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1 : GV chuyển giao nhiệm vụ cho HS

- GV hướng dẫn HS quan sát sơ đồ mục 1a SGK tr.27, làm việc cá nhân và trả lời câu hỏi:

+ Ngân sách nhà nước gồm các khoản thu, chi gì?

+ Ai được quyền quyết định các khoản thu, chi của ngân sách nhà nước?

- GV hướng dẫn HS đọc phần chốt kiến thức hoạt động và rút ra kết luận: Ngân sách nhà nước là gì?

- GV mở rộng kiến thức cho HS:

+ Ngân sách nhà nước, ngân sách chính phủ, hay ngân sách quốc gia là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử; là một thành phần trong hệ thống tài chính.

+ Sự hình thành và phát triển của ngân sách nhà nước gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hóa - tiền tệ trong các phương thức sản xuất của cộng đồng và nhà nước của từng cộng đồng. Nói cách khác, sự ra đời của nhà nước, sự tồn tại của kinh tế hàng hóa - tiền tệ là những tiền đề cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của ngân sách nhà nước.

+ Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách trung ương là ngân sách của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở trung ương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng Nhân dân và Ủy ban Nhân dân.

+ Thực chất, ngân sách nhà nước phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối, sử dụng quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước khi Nhà nước tham gia phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước trên cơ sở luật định.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

HS làm việc cá nhân, quan sát sơ đồ 1 SGK tr.27 và thực hiện nhiệm vụ.

-  HS rút ra kết luận (theo nội dung chốt kiến thức trong SGK).

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trả lời câu hỏi hoạt động 1.

- GV mời đại diện HS trình bày về khái niệm ngân sách nhà nước.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu khái niệm ngân sách nhà nước

- Ngân sách nhà nước gồm các khoản thu, chi:

+ Các khoản thu: Thu cân đối từ hoạt động xuất nhập khẩu, thu viện trợ, thu từ dầu thô và thu nội địa.

+ Các khoản chi: Chi bổ sung quỹ dự trữ tài chính, dự phòng ngân sách nhà nước, chi cải cách tiền lương, tính giãn biên chế, chi đầu tư phát triển, chi trả nợ lãi, chi viện trợ, chi thường xuyên.

- Cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định các khoản thu, chi của ngân sách nhà nước.

=>Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước (khoản 14 Điều 4 Luật Ngân sách nhà nước năm 2015).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1 : GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Ngân sách nhà nước là bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Nó bao gồm những quan hệ tài chính nhất định trong tổng thể các quan hệ tài chính quốc gia, cụ thể:

+ Quan hệ tài chính giữa nhà nước và công dân;

+ Quan hệ tài chính giữa nhà nước với doanh nghiệp;

+ Quan hệ tài chính giữa nhà nước với tổ chức xã hội;

+ Quan hệ tài chính giữa nhà nước với quốc tế.

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, đọc thông tin 1, 2, 3, 4 mục 1b SGK tr.27, 28 và trả lời câu hỏi:

+ Mục đích của việc thu, chi ngân sách nhà nước là gì?

+ Kể tên một số quỹ trong ngân sách nhà nước và chia sẻ hiểu biết của em về quỹ đó.

+ Người dân đóng góp vào ngân sách nhà nước có được hoàn trả trực tiếp không? Vì sao?

- GV sử dụng kĩ thuật mảnh ghép, hướng dẫn HS làm việc nhóm và trả lời câu hỏi:

+ Ngân sách nhà nước có những đặc điểm gì?

+ Nêu ví dụ để chứng minh cho một số đặc điểm đó.

- GV mở rộng kiến thức cho HS, trình chiếu và giới thiệu về Luật Ngân sách nhà nước:

+ Luật Ngân sách nhà nước số 83/2015/QH13 được Quốc hội khóa XIII, kỳ họp thứ 9 thông qua và ban hành ngày 25/6/2015, thay thế Luật Ngân sách nhà nước số 01/2002/QH11 (sau đây gọi tắt là Luật NSNN năm 2002). Luật NSNN năm 2015 có hiệu lực thi hành từ năm ngân sách 2017, bao gồm 7 Chương, với 77 Điều,

+ Luật Ngân sách Nhà nước giúp củng cố và nâng cao vị trí, vai trò của công tác tài chính - ngân sách nhà nước, góp phần ổn định và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết tốt hơn các vấn đề an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo; đảm bảo nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, đối ngoại và xử lý kịp thời những vấn đề phát sinh cấp bách như thiên tai, dịch bệnh.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, đọc thông tin mục 1, 2, 3, 4 SGK tr.27, 28 và trả lời câu hỏi.

- HS làm việc nhóm để làm rõ các đặc điểm của ngân sách nhà nước.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về đặc điểm của ngân sách nhà nước.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

2. Tìm hiểu đặc điểm của ngân sách nhà nước

- Mục đích của việc thu, chi NSNN: giải quyết các lợi ích chung trong xã hội.

- Một số quỹ trong NSNN: quỹ dự trữ tài chính, quỹ an sinh xã hội, quỹ bảo vệ môi trường...

- Công dân đóng góp trực tiếp vào ngân sách nhà nước qua thuế, phí, lệ phí nhưng không nhận lợi ích trực tiếp từ sự đóng góp đó. Tuy nhiên có sự hoàn trả gián tiếp thông qua việc

Nhà nước sử dụng ngân sách nhà nước phục vụ cho các nhu cầu chung của xã hội.

- Đặc điểm của ngân sách nhà nước:

+ Mang tính pháp lí cao. Việc tạo lập và sử dụng ngân sách nhà nước được tiến hành trên cơ sở Luật Ngân sách nhà nước.

+ Nhà nước là chủ thể duy nhất có quyền sở hữu và quyết định các khoản thu, chi của ngân sách nhà nước.

+ Hướng tới mục tiêu giải quyết các quan hệ lợi ích chung trong xã hội.

+ Được chia thành nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng để chỉ dùng cho những mục đích đã có trong kế hoạch.

=> Ví dụ: Theo Báo cáo Tình hình thực hiện kế hoạch tài chính năm 2019:

Tổng số dư nguồn của 22 quỹ đầu năm là 555,14 tỷ đồng (bao gồm số tồn dư tại quỹ, số dư nợ vay chưa thu hồi), trong đó chủ yếu là số dư của một số quỹ lớn, như: Quỹ cứu trợ 16,44 tỷ đồng (chiếm 2,96%); Quỹ hỗ trợ nông dân 13 tỷ đồng (chiếm 2,34%); Quỹ bảo vệ môi trường 31,40 tỷ đồng (chiếm 5,66%); Quỹ phát triển đất 117,33 tỷ đồng (chiếm 21,13%), Quỹ bảo vệ phát triển rừng 262,86 tỷ đồng (chiếm 47,35%); Quỹ giải quyết việc làm 81,11 tỷ đồng (chiếm 14,6%); các quỹ còn lại chiếm tỷ trọng không đáng kể (khoảng 5,96%).

+ Hoạt động thu, chi của ngân sách nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1 : GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Ngân sách nhà nước có ý nghĩa (vai trò) vô cùng quan trọng trong nền kinh tế cũng như đời sống xã hội.

- GV hướng dẫn HS thảo luận nhóm (theo kĩ thuật mảnh ghép), yêu cầu các nhóm đọc thông tin và quan sát sơ đồ SGK tr.29, trả lời câu hỏi:

+ Trong sơ đồ 2, khoản chi nào dành cho hoạt động của bộ máy nhà nước?

+ Thông tin 1 cho biết ngân sách nhà nước đã góp phần định hướng phát triển sản xuất để hình thành cơ cấu kinh tế hợp lí như thế nào?

+ Thông tin 2 cho biết ngân sách nhà nước góp phần điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, kiềm chế lạm phát như thế nào?

+ Thông tin 3 cho biết gia đình anh T đã được hỗ trợ từ quỹ phúc lợi của ngân sách nhà nước như thế nào?

- GV sử dụng kĩ thuật tia chớp, yêu cầu HS đọc nội dung thông tin SGK và trả lời nhanh câu hỏi: Hãy nêu các vai trò chủ yếu của ngân sách nhà nước.

- GV phân thích cho HS:

+ Ngân sách nhà nước là công cụ huy động các nguồn lực tài chính để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.

●        Nhà nước sử dụng quỹ ngân sách để đảm bảo phát triển kinh tế.

●        Đảm bảo an ninh, quốc phòng.

+ Ngân sách nhà nước là công cụ kích thích nền kinh tế phát triển.

●        Ngân sách nhà nước cung ứng vốn cho nền kinh tế.

●        Ngân sách nhà nước là công cụ mà Nhà nước sử dụng để điều tiết giá cả thị trường và chống lạm phát.

●        Thông qua trợ giá, thành lập các quỹ cho vay ưu đi.

●        Ngân sách nhà nước đảm bảo tái đầu tư cho nền kinh tế.

+ Ngân sách nhà nước đảm bảo các chính sách về mặt xã hội cho người dân.

●        Nhà nước sử dụng tiền từ quỹ ngân sách để xây dựng các công trình phúc lợi công cộng.

●        Đảm bảo các chính sách về mặt xã hội cho những đối tượng chính sách.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận nhóm theo KT mảnh ghép, đọc thông tin và quan sát sơ đồ SGK tr.29 để thực hiện nhiệm vụ.

- HS rút ra vai trò của ngân sách nhà nước theo kĩ thuật tia chớp. 

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về vai trò của ngân sách nhà nước.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức, chuyển sang nội dung mới.

3. Tìm hiểu vai trò của ngân sách nhà nước

- Trả lời câu hỏi :

+ Trong sơ đồ 2, khoản chi thường xuyên dành cho hoạt động của bộ máy nhà nước.

+ Thông tin 1 cho biết ngân sách nhà nước đã góp phần  đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kĩ thuật, thực hiện chính sách ưu đãi để chuyển dịch cơ cấu kinh tế hợp lí.

+ Thông tin 2 cho biết ngân sách nhà nước cung ứng đầy đủ, kịp thời lương thực, thực phẩm cho những người gặp khó khăn trong dịch COVID - 19.

+ Các con anh T được hỗ trợ kinh phí để đi học, mọi người trong gia đình được cấp thẻ

bảo hiểm y tế miễn phí, được hỗ trợ kinh phí chuyển đổi mô hình sản xuất để thoát nghèo.

- Ngân sách nhà nước có vai trò:

+ Cung cấp nguồn tài chính để duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước.

+ Định hướng phát triển sản xuất vào những vùng lĩnh vực cần thiết để hình thành cơ cấu kinh tế hợp lí.

+ Là công cụ điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, kiềm chế lạm phát.

+ Là công cụ điều tiết thu nhập qua thuế và quỹ phúc lợi xã hội.

+ Tạo lập quỹ dự trữ quốc gia để phòng chống thiên tai, dịch bệnh.... và một số nhiệm vụ đột xuất, cập thiết.

+ Là công cụ mở rộng quan hệ đối ngoại, đẩy nhanh quá trình hợp tác và hội nhập quốc tế.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1 : GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Người dân đang đóng góp vào ngân sách nhà nước (thông qua các loại thuế, phí, lệ phí) vì vậy việc biết và hiểu về việc thực hiện pháp luật ngân sách nhà nước là vô cùng quan trọng.

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, đọc thông tin 1, 2, 3 SGK tr.30 và trả lời câu hỏi:

+ Thông tin 2 cho biết Nhà nước đã đảm bảo quyền gì của công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách nhà nước?

+ Ngư dân xã Q được hưởng quyền và thực hiện nghĩa vụ gì theo quy định của pháp luật ngân sách nhà nước?

- GV hướng dẫn HS đọc thông tin SGK, rút ra kết luận và cho biết: Hãy nêu một số quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách nhà nước.

- GV cho HS sử dụng phương tiện tìm kiếm thông tin để tìm hiểu về Luật Ngân sách nhà nước (2015).

- GV chia HS thành 4 nhóm, tổ chức nhanh cho HS chơi trò chơi Tôi có quyền gì?.

- GV chia HS thành 4 nhóm. Lần lượt các nhóm thảo luận để thực hiện nhiệm vụ, rút ra được công dân có quyền và nghĩa vụ gì. Nhóm nào thực hiện trò chơi chính xác và nhanh nhất, nhóm đó là người chiến thắng.

- GV giao nhiệm vụ cho các nhóm:

+ Nhóm 1: Tôi có quyền được biết những thông tin gì về ngân sách nhà nước?

=> Gợi ý trả lời: Điều 15 Luật NSNN 2015 quy định phải công khai:

●        Dự thảo dự toán NSNN (dự toán trước khi được phê duyệt chính thức).

●        Dự toán NSNN đã được phê duyệt.

●        Báo cáo tình hình thực hiện ngân sách, quyết toán ngân sách đã được phê chuẩn.

●        Báo cáo kết quả thực hiện kiến nghị của kiểm toán nhà nước.

+ Nhóm 2: Tôi có quyền yêu cầu cung cấp thông tin về ngân sách nhà nước không?

=> Gợi ý trả lời:

●        Người dân có quyền yêu cầu cung cấp thông tin về ngân sách nhà nước.

●        Thông tin về ngân sách nhà nước thuộc nhóm thông tin phải được công khai theo quy định của Luật NSNN 2015. Công dân được tiếp cận thông tin qua việc tự do tiếp cận những thông tin được cơ quan nhà nước công khai, hoặc yêu cầu cơ quan nhà nước cung cấp thông tin (điều 10).

●        Người dân có thể yêu cầu cung cấp thông tin bằng cách trực tiếp hoặc uỷ quyền cho người khác đến cơ quan nhà nước yêu cầu, hoặc gửi đề nghị qua mạng điện tử, fax, hoặc bưu điện đến cơ quan cung cấp thông tin (điều 24). Cơ quan nhà nước cung cấp thông tin dưới hình thức trực tiếp tại trụ sở, hoặc gửi qua mạng điện tử, fax, hoặc bưu điện cho người đề nghị (điều 25).

+ Nhóm 3: Tôi có quyền thắc mắc, kiến nghị về ngân sách nhà nước không?

=> Gợi ý trả lời: Người dân có thể gửi thắc mắc, kiến nghị tới MTTQ (Mặt trận tổ quốc) và HĐND thông qua các cuộc tiếp xúc cử tri, các cuộc sinh hoạt cơ sở của các tổ chức thành viên MTTQ (Hội Nông dân, Hội phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Hội Cựu chiến binh...), hoặc trực tiếp qua hoạt động tiếp công dân hay gửi văn bản đến UBND (Ủy ban nhân dân) các cấp và đơn vị sử dụng ngân sách, hoặc có thể gửi thắc mắc kiến nghị qua MTTQ và HĐND các cấp

+ Nhóm 4: Tôi có quyền giám sát sử dụng ngân sách nhà nước không?

=> Gợi ý trả lời : Điều 16 Luật NSNN 2015 quy định: Ngân sách nhà nước được giám sát bởi cộng đồng. MTTQ các cấp chủ trì việc giám sát NSNN của cộng đồng. Nội dung giám sát bao gồm việc chấp hành các quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng NSNN; tình hình thực hiện dự toán NSNN; và việc thực hiện công khai NSNN. Công dân có quyền giám sát sử dụng NSNN bằng cách theo dõi việc sử dụng ngân sách và phản ánh trực tiếp tới các cơ quan có liên quan hoặc phản ánh gián tiếp qua HĐND – cơ quan đại diện của dân và MTTQ – cơ quan chủ trì giám sát của cộng đồng. Với những trường hợp vi phạm, công dân cũng có thể sử dụng quy trình khiếu nại tố cáo để phản ánh ý kiến.

- GV tiếp tục yêu cầu HS thảo luận theo nhóm và thực hiện nhiệm vụ: Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện nội dung kiến thức của bài học.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, đọc thông tin 1, 2, 3 SGK tr.30 và trả lời câu hỏi.

-  HS rút ra kết luận.

- HS chơi trò chơi “Tôi có quyền gì”, mở rộng kiến thức.

- HS làm việc nhóm và vẽ sơ đồ tư duy chốt lại nội dung bài.

- GV hướng dẫn, theo dõi, hỗ trợ HS nếu cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về một số quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách nhà nước.

- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập

GV đánh giá, nhận xét, chuẩn kiến thức.

4. Tìm hiểu một số quy định cơ bản của pháp luật về quyền và nghĩa vụ công dân trong việc thực hiện pháp luật ngân sách nhà nước

- Thông tin 2 cho biết Nhà nước đã đảm bảo quyền được cung cấp thông tin, giám sát việc thực hiện ngân sách nhà nước của công dân.

- Ngư dân xã Q được hưởng quyền được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước; nghĩa vụ sử dụng khoản tiền vay đúng mục đích, trả nợ đúng thời hạn và đóng thuế đầy đủ.

- Công dân có quyền:

+ Được sử dụng hàng hoá, dịch vụ công cộng và hỗ trợ từ ngân sách nhà nước.

+ Được cung cấp thông tin, tham gia giám sát cộng đồng về tài chính - ngân sách theo quy định của pháp luật.

- Công dân có nghĩa vụ:

+ Sử dụng các khoản đầu tư từ ngân sách nhà nước đúng mục đích, đúng chế độ, tiết kiệm, hiệu quả.

+ Nộp các khoản vào ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật.

Nghĩa vụ

1. Nộp thuế....

2........

Quyền lợi

1. Sử dụng dịch vụ công

2................