Giáo án điện tử chuyên đề Vật lí 10 kết nối Bài 5: Đặc điểm chuyển động nhìn thấy của một số thiên thể trên nền trời sao

CHÀO MỪNG CẢ LỚP ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI

KHỞI ĐỘNG

Mặt Trăng đầu tháng

Mặt Trời lặn

Mặt Trăng cuối tháng

KHỞI ĐỘNG

Mặt Trời ở giữa trưa

Mặt Trăng giữa tháng

Mặt Trời mọc

Mặt trăng vào các ngày trong tháng

Hình ảnh mặt Mặt Trăng, Mặt Trời quan sát được trên Trái Đất như vậy thì đặc điểm chuyển động của các thiên thể này như thế nào?

ĐẶC ĐIỂM CHUYỂN ĐỘNG NHÌN THẤY CỦA MỘT SỐ THIÊN THỂ TRÊN NỀN TRỜI SAO (4 TIẾT)

BÀI 5

NỘI DUNG BÀI HỌC

I.

Hệ Mặt Trời

II.

Chuyển động nhìn thấy của Mặt Trời

III.

Chuyển động nhìn thấy của Mặt Trăng

NỘI DUNG BÀI HỌC

IV.

Chuyển động nhìn thấy của Kim tinh, Thủy tinh

V.

Hệ nhật tâm của Copernic

VI.

Giải thích hình ảnh quan sát Mặt Trời, Mặt Trăng, Thủy tinh, Kim tinh từ Trái Đất

1

CHUYỂN ĐỘNG NHÌN THẤY CỦA MỘT SỐ THIÊN THỂ

Chia lớp thành 6 nhóm, mỗi nhóm từ 6 đến 8 HS, thực hiện nhiệm vụ sau:

Vòng 1

Vòng 2

Nhóm chuyên gia

Nhóm các mảnh ghép

Vòng 1

2 nhóm bất kì sẽ được giao cùng một chủ đề. Mỗi thành viên sẽ trình bày và cho ý kiến. Mỗi thành viên trong nhóm đều đảm bảo được có thể trình bày và truyền đạt lại câu trả lời của nhóm ở vòng 2.

• Tìm hiểu chuyển động nhìn thấy của Mặt Trời (PHT số 1)
• Chuyển động nhìn thấy của Mặt Trăng (PHT số 2)
• Chuyển động nhìn thấy của Kim tinh và Thuỷ tinh (PHT số 3)

3 chủ đề cần bàn luận

Vòng 2

Hình thành nhóm mới bằng cách cho các HS có cùng số thứ tự trong nhóm ở vòng 1 về cùng một nhóm với nhau (ví dụ số 1 lập thành một nhóm, số 2 thành một nhóm,...).

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Câu 1. (TL1 – tr37) Từ kiến thức đã học ở môn Khoa học tự nhiên 6, em hãy mô tả chuyển động nhìn thấy của Mặt Trời.

Trả lời

Mặt Trời mọc ở phía Đông và lặn ở phía Tây.

Câu 2. Trên thực tế, Mặt Trời có luôn mọc đúng hướng chính Đông và lặn đúng hướng chính Tây hay không?

Thực tế, trong một năm, Mặt Trời chỉ mọc đúng chính Đồng và lặn đúng chính Tây vào 2 ngày: xuân phân (21/03) và thu phân (23/09).

Sau xuân phân, điểm mọc của Mặt Trời lệch dần về phía Đông Bắc (điểm lặn lệch dần về phía Tây Bắc), ngày lệch cực đại là hạ chí (22/06).

Qua thu phấn, điểm mọc của Mặt Trời lệch dần về phía Đông Nam (điểm lặn lệch dần về phía Tây Nam), ngày lệch cực đại là đồng chí (22/12).

Câu 3. Ngày xuân phân, hạ chí, thu phân, đông chí là gì? Vào những ngày này, độ dài ngày, đêm ở Trái Đất như thế nào?

Trả lời

• Xuân phân (21/3) và Thu Phân (23/9) là thời điểm Mặt Trời chiếu thẳng góc vào xích đạo.
• Ngày Hạ Chí (22/6) Mặt Trời chiếu thẳng góc vào chí tuyến bắc ở vĩ độ 23027’N.
• Ngày Đông Chí (22/12) Mặt Trời chiếu thẳng góc vào chí tuyến nam 23027’S.

Câu 4. (TL2 – tr38) Quan sát Hình 5.2 trong SCĐ, nhận xét độ dài ngày và đêm thay đổi như thế nào tại những nơi quan sát Có vĩ độ khác nhau.

Hiện tượng ngày, đêm dài ngắn khác nhau tại những nơi quan sát có vĩ độ khác nhau, càng xa Xích đạo về phía hai cực được biểu hiện càng rõ rệt.

Tại vị trí ngay tại Xích đạo thì độ dài ngày và đêm là như nhau.

Nơi có vĩ độ càng cao ở hai bán cầu, độ dài ngày, đêm dài ngắn càng rõ rệt hơn ở những nơi có vĩ độ thấp. Chẳng hạn, tại Bắc bán cầu, vào mùa đông, nơi có vĩ độ càng cao thì ngày càng dài hơn đêm so với nơi có vĩ độ thấp.

Tại vòng cực đến cực, ngày hoặc đêm có độ dài bằng 24 giờ.

Tại cực sẽ có 6 tháng ngày 6 tháng đêm.

Câu 5. Em hãy tìm hiểu và giải thích sơ lược tại sao vào ngày hạ chí, ở Bắc bán cầu thời gian chiếu sáng của Mặt Trời là dài nhất trong năm.

Trả lời

Vào Hạ chí, bán cầu Bắc nghiêng về phía Mặt Trời 23,5 độ, nhận nhiều ánh sáng nhất trong năm, khiến ban ngày dài hơn đêm. Một số nơi ở Bắc Âu còn xuất hiện "đêm trắng" khi trời không hoàn toàn tối.

Câu 6. (LT – tr38) Dân gian có câu “Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối”. Em hãy giải thích. Theo em, ở nơi nào của đất nước mình sẽ dễ nhìn thấy hiện tượng đó? Vì sao?

Trả lời

Do Việt Nam nằm ở Bắc bán cầu, nên vào mùa hạ thì ngày sẽ dài hơn đêm và ngược lại vào mùa đông, ngày sẽ ngắn hơn đêm.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Câu 1. (TL3 – tr38) Quan sát Hình 5.3 trong SCĐ, kết hợp với những kinh nghiệm của bản thân, hãy cho biết em đã từng thấy Mặt Trăng có những hình dạng nào.

Trăng tròn

Trăng lưỡi liềm

Trăng khuyết

Mặt Trăng có những hình dạng như:

Câu 2. Tuần Trăng là gì? Một Tuần Trăng gồm có bao nhiêu ngày?

• Tuần trăng là chu kì Mặt Trăng xuất hiện trên bầu trời mà ta nhìn tháy từ đầu đến cuối tháng âm lịch.
• Độ dài trung bình của một tuần trăng vào khoảng 29,5 ngày

Trả lời

Câu 3. Một chu kì của Mặt Trăng gồm những hình dạng nào khi quan sát ở Trái Đất?

Những hình dạng của một chu kì của Mặt Trăng khi quan sát ở Trái Đất:

• Không trăng
• Hình dạng lưỡi liềm phải

Trả lời

Câu 3. Một chu kì của Mặt Trăng gồm những hình dạng nào khi quan sát ở Trái Đất?

• Hình bán nguyệt phải (vào khoảng ngày 7 hoặc 8 của tuần trăng)
• Trăng tròn đầy (ngày 14 hoặc 15)
• Hình bán nguyệt trái
• Hình lưỡi liềm trái

Trả lời

Câu 4. (LT – tr39) Quan sát Hình 5.5 trong SCĐ để mô tả hình dạng và vị trí của Mặt Trăng trong một Tuần Trăng nếu ta quan sát vào 6 ngày khác nhau trong tháng 10 tại Hà Nội vào thời điểm bình minh (khoảng 5h45) (Hình 5.5a) và hoàng hôn (khoảng 17h00) (Hình 5.5b).

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Câu 1. Nêu một số đặc điểm cơ bản về khối lượng, đường kính, vị trí của Kim tinh và Thuỷ tinh trong hệ Mặt Trời.

Thuỷ tinh: Đường kính 4.878 km, khối lượng 3,3 x 1023 kg. Thủy tinh là hành tinh nằm gần nhất với Mặt Trời

Kim tinh: Đường kính 12.104 km, khối lượng 4,87 x 1024 kg. Kim tinh là hành tinh đứng thứ 2 trong Hệ Mặt Trời

Câu 2. (TL4 – tr39) Nêu sự khác biệt giữa chuyển động của Kim tinh và Thuỷ tinh so với chuyển động của Mặt Trăng. Em đã bao giờ quan sát thấy Kim tinh và Thuỷ tinh chưa?

Kim tinh và Thuỷ tinh chuyển động trên quỹ đạo quanh Mặt Trời, còn Mặt Trăng chuyển động trên quỹ đạo quanh Trái Đất.

Trả lời

Câu 3. (TL5 – tr40) Giải thích tại sao độ sáng của Kim tinh trên bầu trời đêm chỉ nhỏ hơn Mặt Trăng.

Kim tinh là hành tinh gần Mặt Trời thứ hai trong hệ Mặt Trời, có kích thước gần bằng với Trái Đất.

Trả lời

Câu 3. (TL5 – tr40) Giải thích tại sao độ sáng của Kim tinh trên bầu trời đêm chỉ nhỏ hơn Mặt Trăng.

Đường kính của Kim tinh khoảng 12 103,6 km, nhỏ hơn Trái Đất khoảng 638,4 km và có khối lượng bằng 81,5% khối lượng Trái Đất và là hành tinh có vị trí gần với Trái Đất.

Trả lời

Câu 4. Khi quan sát ở Trái Đất, Kim tinh và Thuỷ tinh có những hình dạng giống như hình dạng của Mặt Trăng hay không?

Khi quan sát ở Trái Đất, Kim tinh và Thuỷ tinh có những hình dạng giống như hình dạng của Mặt Trăng.

Trả lời

Câu 5. Tại sao bằng mắt thường ta khó quan sát thấy Thuỷ tinh trên bầu trời?

Bằng mắt thường ta khó quan sát thấy Thuỷ tinh trên bầu trời vì Thủy tinh mọc và lặn gần như cùng lúc với Mặt Trời. Thủy tinh thường mọc trước hoặc lặn sau Mặt Trời khoảng 2 giờ. Khi Mặt Trời xuất hiện, ánh sáng Mặt Trời có cường độ rất lớn so với ánh sáng phản chiếu từ Thủy tinh, vì vậy ta không còn quan sát được hành tinh này.

Trả lời

Yêu cầu

Hãy chế tạo một mô hình hệ Mặt Trời từ những vật liệu thân thiện với môi trường.

2

MÔ HÌNH COPERNICUS VÀ HỆ MẶT TRỜI

Làm việc theo nhóm, nghiên cứu SCĐ, thảo luận, trình bày khái niệm, các đặc điểm của mô hình hệ nhật tấm Copernicus và hệ Mặt Trời trên giấy A0 theo kĩ thuật “Sơ đồ tư duy”

Quan sát Hình 5.11, so sánh sự giống và khác nhau giữa hệ địa tâm và hệ nhật tâm.

• Các thiên thể chuyển động với quỹ đạo là các đường tròn đồng tâm, gần như trong cùng một mặt phẳng.
• Các hành tinh chuyển động xung quanh một hành tinh hoặc một ngôi sao.
• Giống nhau:

Trả lời

• Khác nhau:

Tìm hiểu về lịch sử đấu tranh của các nhà khoa học để bảo vệ mô hình hệ nhật tâm của Copernicus

Trong thời cổ đại, Aristotle đưa ra thuyết địa tâm, cho rằng Trái Đất là trung tâm vũ trụ. Sau này, Copernicus đề xuất thuyết nhật tâm, nhưng ban đầu không được chấp nhận do sự thống trị của Giáo hội. Nhiều nhà khoa học đã bảo vệ thuyết này

Bruno (1548 - 1600): Truyền bá và phát triển thuyết nhật tâm, cho rằng vũ trụ vô tận và có vô số hệ nhật tâm. Bị thiêu sống vì tư tưởng dị giáo.

--------------- Còn tiếp ---------------