BÀI 15: CHẤT TINH KHIẾT, HỖN HỢP

1. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

Theo em, nước khoáng mà chúng ta sử dụng có được coi  là một chất tinh khiết không?

1. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
2. CHẤT TINH KHIẾT

 VD: muối tinh khiết, nước cất, bình oxygen, đường tinh luyện

Câu hỏi: Em có nhận xét gì về số lượng các chất có trong các sản phẩm trên? Các chất đó ở thể nào?

Kiến thức:

- Được tạo ra từ một chất duy nhất.

- Mỗi chất tinh khiết đều có thành phần hoá học và tính nhất định.

=> Cách nhận biết chất tinh khiết.

- Chất tinh khiết có thể là:

+ Chất lỏng: nước cất, cồn ethanol, sunfuric acid.

+ Chất khí: oxygen, hydrogen, nitrogen.

+ Chất rắn: đường, muối.

Câu hỏi:

• Đường có vị ngọt
• Muối ăn có vị mặn
• Nước sôi ở 100°C
• Khí oxygen hoá lỏng ở -183°C

Theo em, nếu lẫn tạp chất khác thì những tính chất trên có thay đổi không?

- Nếu lẫn tạp chất thì vị, nhiệt độ sôi và nhiệt độ ngưng tụ của tất cả các chất trên (đường, muối, nước sôi, khí oxygen hóa lỏng) đều sẽ thay đổi.

2. HỖN HỢP

Bột canh có phải là chất tinh khiết không? Hãy liệt kê các thành phần tạo nên bột canh dùng làm gia vị trong bữa ăn của gia đình em.

- Bột canh không phải là chất tinh khiết.

- Có thành phần gồm nhiều chất như: muối ăn, đường, mì chính, hạt tiêu,...

Kiến thức:

- Được tạo ra khi hai hay nhiều chất trộn lẫn với nhau.

- Mỗi chất trong hỗn hợp được gọi là thành phần hỗn hợp.

- Tính chất hỗn hợp phụ thuộc vào thành phần hỗn hợp và hàm lượng của chúng.

3. HỖN HỢP ĐỒNG NHẤT HỖN HỢP KHÔNG ĐỒNG NHẤT

Quan sát thí nghiệm, từ đó phân biệt hỗn hợp đồng nhất và hỗn hợp không đồng nhất.

Thí nghiệm: Tạo hỗn hợp đồng nhất và không đồng nhất

B1: Lấy 2 ống nghiệm, thêm nước cất đến 1/3 ống.

B2: Lần lượt cho 1 thìa ethanol (rượu) vào ống nghiệm thứ nhất, 1 thìa dầu ăn vào ống nghiệm thứ hai.

B3: Lắc đều 2 ống nghiệm và quan sát hiện tượng.

* Kết quả thí nghiệm

- Ống nghiệm thứ nhất: Rượu tan trong nước.

- Ống nghiệm thứ hai: Dầu ăn không tan trong nước, nổi lên trên do nhẹ hơn nước.

• Hỗn hợp đồng nhất: có thành phần giống nhau tại mọi vị trí trong toàn bộ hỗn hợp. Các chất phân bố rất đồng đều.
• Hỗn hợp không đồng nhất: có thành phần không giống nhau trong toàn bộ hỗn hợp. Các chất phân bố không đồng đều.

4. CHẤT RẮN TAN VÀ KHÔNG TAN TRONG NƯỚC

• Kể tên một số chất rắn tan và không tan được trong nước mà em biết?

Thí nghiệm: Hoà tan các chất rắn trong nước

B1: Quan sát trạng thái, màu sắc của chất rắn trước khi làm thí nghiệm

B2: Lấy 6 ống nghiệm, đánh số từ 1-6, cho vào mỗi ống1/4 thể tích nước cất.

B3: Cho lần lượt vào các ống một thìa nhỏ muối ăn, đường, bột mì, cát, thuốc tím, iodine. Lắc nhẹ và quan sát hiện tượng.

• Từ thí nghiệm trên, hoàn thành bảng kết quả thí nghiệm theo mẫu

* Kết quả thí nghiệm

4. CHẤT RẮN TAN VÀ KHÔNG TAN TRONG NƯỚC

- Một số chất rắn tan được trong nước và một số chất rắn không tan được trong nước.

- Khả năng tan trong nước của các chất rắn là khác nhau.

5. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT RẮN HOÀ TAN TRONG NƯỚC

• Quan sát hình và trình bày các bước thí nghiệm

Thí nghiệm:

Bước 1:

Chuẩn bị 5 cốc thuỷ tinh:

- Cốc 1 nước lạnh

- Cốc 2 nước thường

- Cốc 3,4,5 nước nóng

Bước 2:

- Cốc 1-4: mỗi cốc 3 viên đường phèn.

- Cốc 5: cho vào 3 viên đường đã nghiền nhỏ.

Bước 3:

Dùng đũa thuỷ tinh khuấy đều cốc 4 và cốc 5.

Bước 4:

Ghi lại thời gian từ khi bắt đầu cho đường vào mỗi cốc đến khi đường tan hết tạo ra hỗn hợp đồng nhất.

Câu hỏi: Theo em, đường ở cốc nào sẽ tan nhanh nhất? Cốc nào tan chậm nhất?

TL:

Cốc 1 tan chậm nhất vì sử dụng viên đường với kích thước lớn và nước lạnh nên khó hoà tan.

Cốc 5 tan nhanh nhất vì đường  được nghiền nhỏ, được khuấy đều trong nước nóng nên dễ hoà tan.

Kiến thức:

Muốn chất rắn tan nhanh trong nước, có thể thực hiện một hoặc đồng thời các biện pháp sau:

+ Khuấy dung dịch

+ Đun nóng dung dịch

+ Nghiền nhỏ chất rắn

6. CHẤT KHÍ TAN TRONG NƯỚC

Khi rót các loại nước ngọt, nước có ga, em thấy xuất hiện hiện tượng gì?

Kiến thức:

Một số chất khí có thể tan trong nước. Khả năng tan trong nước của các chất khí là khác nhau

Khí hydrogen chloride, ammonia tan tốt trong nước

Khí carbon dioxide, nitrogen gần như không tan trong nước

7. DUNG DỊCH – DUNG MÔI – CHẤT TAN

Đường ( chất tan) + nước ( dung môi) = nước đường ( dung dịch)

- Dung môi quan trọng và phổ biến nhất là nước.

+ Dung môi hữu cơ: là những chất hữu cơ như xăng, cồn,...

- Có những chất tan trong dung môi này nhưng không tan trong dung môi khác.

=> Nếu dung dịch không ghi rõ dung môi thì được hiểu là dung môi nước

8. HUYỀN PHÙ

- Huyền phù là một hỗn hợp không đồng nhất gồm các hạt chất rắn phân tán lơ lửng trong môi trường chất lỏng.

Câu hỏi: Hãy giải thích tại sao hàng năm khi mùa lũ về, trên các sông lại có sự bồi đắp thêm chất dinh dưỡng cho đất ở vùng đồng bằng nơi chúng chảy qua?

Kiến thức:

- Nước sông đem theo phù sa giàu dinh dưỡng là các hạt rắn lơ lửng trong nước.

- Khi chảy qua đồng bằng, các hạt phù sa rắn này bị giữ lại, bồi đắp thêm chất dinh dưỡng cho đồng bằng.

9. NHŨ TƯƠNG

Trứng +  Chanh + Mật ong => Sốt mayonnaise

Câu hỏi: Theo em, hỗn hợp xốt mayonnaise là một dung dịch, huyền phù hay một dạng khác?

TL:

- Xốt mayonnaise không phải dung dịch vì là hỗn hợp không đồng nhất.

- Xốt này cũng không phải huyền phù vì không phải các hạt rắn phân bổ trong chất lỏng.

Kết luận:

Xốt mayonnaise là nhũ tương

- Nhũ tương: là một hỗn hợp không đồng nhất gồm một hay nhiều chất lỏng phân tán trong môi trường chất lỏng nhưng không tan trong nhau.

- Một số nhũ tương thường gặp: dầu giấm, viên nang dầu cá,…

10. PHÂN BIỆT DUNG DỊCH, HUYỀN PHÙ VÀ NHŨ TƯƠNG

Quan sát hình ảnh và hoàn thành bảng phân biệt dung dịch, huyền phù và nhũ tương.

Trả lời

• Bảng phân biệt các dung dịch, huyền phù và nhũ tương

1. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Trường hợp nào sau đây là chất tinh khiết?

1. Gỗ
2. Sodium cloride
3. Nước khoáng
4. Nước biển

Đáp án B

Câu 2. Để phân biệt chất tinh khiết và hỗn hợp ta dựa vào:

1. Tính chất của chất
2. Thể của chất
3. Mùi vị của chất
4. Số chất tạo nên

Đáp án D

Câu 3. Hỗn hợp nào sau đây là dung dịch?

1. Hỗn hợp nước đường
2. Hỗn hợp nước muối
3. Hỗn hợp bột mì và nước
4. Hỗn hợp nước và rượu

Đáp án A

Câu 4. Muốn hoà tan được nhiều muối ăn vào nước, ta không nên sử dụng phương pháp nào dưới đây?

1. Nghiền nhỏ muối ăn
2. Đun nóng nước
3. Vừa cho muối ăn vào nước vừa khuấy
4. Bỏ thêm đá lạnh vào

Đáp án D

Câu 5. Khi hoà tan bột đá vôi vào nước, chỉ một lượng nhỏ tan trong nước, phần còn lại làm cho nước bị đục. Hỗn hợp này được coi là:

1. Dung dịch
2. Chất tan
3. Huyền phù
4. Nhũ tương

Đáp án C

Câu 6. Hai chất lỏng không hoà tan vào nhau nhưng khi chịu tác động, chúng lại phân tán vào nhau thì gọi là:

1. Dung dịch
2. Nhũ tương
3. Huyền phù
4. Chất tinh khiết

Đáp án B

D, HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Câu 1. Điền các khái niệm thích hợp vào bảng sau:

Trả lời

Câu 2: Khi sử dụng ấm để đun sôi nước suối hoặc nước máy thì sau một thời gian sử dụng sẽ xuất hiện nhiều cặn trắng bám vào bên trong ấm. Cho biết:

1. Nước suối, nước máy có phải là nước tinh khiết không?
2. b. Tại sao khi đun nước lấy từ máy lọc nước thì trong ấm bị đóng cặn hơn?
3. c. Làm thế nào để có thể làm sạch cặn trong ấm?

Trả lời

1. Nước suối, nước máy không phải là nước tinh khiết vi ngoài nước còn có thêm các chất khác (chất đóng cặn).
2. Đun sôi nước lấy từ máy lọc sẽ xuất hiện ít cặn trong ấm hơn vì máy lọc đã loại bỏ bớt các chất có trong nước tự nhiên.
3. Nếu có cặn trong ấm, có thể dùng giấm ăn hoặc nước chanh để ngâm ấm một thời gian, các chất cặn sẽ tan ra.

* Hướng dẫn về nhà

- Vẽ sơ đồ tư duy để củng cố bài học.

- Ôn lại bài cũ và làm bài tập sgk.

- Đọc và chuẩn bị bài 16: Một số phương pháp tách chất ra khỏi hỗn hợp.