Giáo án PowerPoint Lịch sử 6 Cánh diều Bài 5: Chuyển biến về kinh tế, xã hội cuối thời nguyên thuỷ (2 tiết)

Bài 5: Chuyển biến về kinh tế, xã hội cuối thời nguyên thuỷ (2 tiết)

Kiểm tra bài cũ

Theo em, lao động có vai trò như thế nào đối với bản thân, gia đình và xã hội ngày nay?

• Năm 1959, một giáo sư khảo cổ học đã dẫn đầu đoán thám hiểm, khai quật sâu vào vùng thung lũng Tim-na (phía nam I-xra-en). Sau đó, ông và các cộng sự đã phái hiện ở đây nhiều mỏ đồng và trại luyện kim với lò nung cùng nhiều hiện vật khác chưa từng thấy ở đâu trên thế giới trước đó, có niên đại khoảng thiên niên kỉ IV TCN.
• Công cụ lao động bằng kim loại đã xuất hiện như thế nào? Điều này làm cho kinh tế, xã hội cuối thời nguyên thuỷ có những chuyến biến ra sao?

NỘI DUNG BÀI HỌC

Sự phát hiện ra kim loại và chuyển biến về kinh tế cuối thời nguyên thủy

Chuyển biến về xã hội nguyên thủy cuối thời nguyên thủy

Việt Nam cuối thời kì nguyên thủy

1. SỰ PHÁT HIỆN RA KIM LOẠI VÀ SỰ CHUYỂN BIẾN VỀ KINH TẾ CUỐI THỜI NGUYÊN THỦY

Trước khi xuất hiện công cụ lao động bằng kim loại, người nguyên thủy sử dụng đá làm công cụ lao động.

Rìu tay và mảnh tước núi Đọ  (Thanh Hóa)

Rìu tay Tan-da-ni-a (a Phi)

Quan sát Hình 5.1 - 5.4

Trình bày quá trình phát hiện ra kim loại vào cuối thời kì nguyên thủy?

Quá trình phát hiện ra kim loại vào cuối thời nguyên thủy

Phát hiện ra đồng ngẫu nhiên

• Từ nham thạch do núi lửa phun trào, sau những vụ cháy rừng.
• Nhặt được những khối đồng nguyên chất (đồng đỏ) bị nóng chẩy vả vón cục lại.

Chế tác công cụ bằng đồng đỏ, sắt

• Từ khoảng thiên niên kỉ IV TCN, con người phát hiện và chế tác công cụ lao động bằng đồng đỏ, tiếp đó là đồng thau.
• Đến khoảng cuối thiên niên kỉ II - đầu thiên niên kỉ I TCN, con người đã biết chế tác công cụ lao động bằng sắt.

  Vai trò của kim loại

Nêu vai trò của kim loại đối với sản xuất và đời sống của con con người cuối thời kì nguyên thủy?

• Diện tích canh tác nông nghiệp ngày càng mở rộng
• Năng suất lao động tăng cao
• Thường xuyên dư thừa sản phẩm làm ra

Mở rộng

Ngoài những vai trò chính, kim loại thời kì này còn có vai trò đối với người nguyên thủy:

• Khai phá đất hoang, tăng diện tích trồng trọt, xẻ gỗ đóng thuyền, xẻ đá làm nhà và khai thác mỏ.
• Một số công việc mới xuất hiện như nghề luyện kim, chế tạo công cụ lao động, chế tạo vũ khí.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Công cụ và vật dụng bằng kim loại có điểm gì khác biệt về hình dáng, chủng loại so với công cụ bằng đá?

Công cụ và vật dụng bằng kim loại phong phú, đa dạng, hiệu quả hơn nhiều so với công cụ và vật dụng bằng đá (rìu tay, rìu mài lưỡi có tra cán, mũi tên bằng cây, lưỡi cày bằng gỗ.

Một số hình ảnh về công cụ bằng kim loại của người nguyên thủy

Mở rộng

• Công cụ bằng kim loại đã thay thế hoàn toàn cho công cụ bằng đá. Đến thời đồng thau, đồ đá còn rất ít, đến thời đồ sắt đồ đá đã bị loại bỏ hoàn toàn.
• Sự xuất hiện của công cụ lao động bằng kim loại đã tạo ra: chiến tranh giữa các bộ lạc, có đánh nhau giữa các cá nhân, có kẻ giàu người nghèo.

2. CHUYỂN BIẾN VỀ XÃ HỘI CUỐI THỜI NGUYÊN THỦY

Công cụ lao động bằng kim loại được sử dụng phổ biến không chỉ tác động đến kinh tế mà còn dẫn đến sự chuyển biến từ xã hội nguyên thuỷ sang xã hội có giai cấp...

Nguyên nhân dẫn đến  sự phân hóa giữa người giàu và người nghèo

Công cụ lao động xuất hiện vào cuối thời nguyên thủy

Con người đã làm ra một lượng sản phẩm dư thừa

Lượng sản phẩm này đã thuộc về một số người

Quan sát Hình 5.5

Nêu sự chuyển biến trong đời sống xã hội của người nguyên thủy khi kim loại xuất hiện.

Sự chuyển biến trong đời sống xã hội của người nguyên thủy khi kim loại xuất hiện

Trong xã hội nguyên thủy: những người đứng đầu thị tộc có mối quan hệ bình đẳng, làm chung, hưởng chung.

Trong xã hội có giai cấp: người đứng đầu đầu thị tộc giai cấp thống trị, thành viên thị tộc trở giai cấp bị trị)

Mối quan hệ giữa người với người trong xã hội có giai cấp so với xã hội nguyên thuỷ

Em hãy cho biết mối quan hệ giữa người với người trong xã hội có giai cấp so với xã hội nguyên thuỷ? 

• Trong xã hội nguyên thuỷ: Công bằng và bình đẳng là “nguyên tắc vàng". Khi có sản phẩm dư thừa, một số người đã chiếm một phần sản phẩm cho riêng mình.
• Trong xã hội có giai cấp: Quan hệ bình đẳng trong cộng đồng bị phá vỡ. Thay vào đó là quan hệ bất bình đẳng. Gia đình cũng thay đổi theo: đàn ông làm các việc nặng nhọc như cày bừa, làm thuỷ lợi,... nên có vai trò trụ cột và giành lấy quyền quyết định trong gia đình.

Quá trình phân hóa xã hội và tan rã của xã hội nguyên thủy trên thế giới không giống nhau, diễn ra không đồng đều ở những khu vực khác nhau.

Có nơi sớm hơn, có nơi muộn hơn.

Có nơi bị xóa bỏ hoàn toàn, có nơi tàn dư của xã hội nguyên thủy vẫn còn được bảo tồn triệt để mãi đến sau này.

Sự phân hóa không triệt để ở xã hội phương Đông

Sự phân hóa không triệt để của xã hội nguyên thủy ở phương Đông thể hiện như thế nào?

• Sinh sống và làm nông nghiệp chủ yếu bên các dòng sông, đất đai màu mỡ, thuận tiện để sử dụng công cụ đá và đồng đỏ
• Quây quần, gắn bó với nhau đề cùng làm thuỷ lợi, đắp đê, đào kênh, mương, cùng sản xuất nông nghiệp.
• Mối quan hệ giữa người với người vấn rất gần gũi, mật thiết, sự liên kết giữa các cộng đồng và nhiều tập tục vẫn được bảo lưu.

3. VIỆT NAM CUỐI THỜI KÌ NGUYÊN THỦY

• Cuối thời nguyên thuỷ, những chuyển biến về kinh tế, xã hội ở Việt Nam gắn với các nền văn hoá tiêu biêu như Phùng Nguyên (khoảng 4 000 năm trước), Đông Đậu (khoảng 3 500 năm trước), Gò Mun (khoảng 3 000 năm trước).

Quan sát Hình 5.5 - 5.8

Em hãy cho biết kinh tế Việt Nam cuối thời nguyên thủy có chuyển biến như thế nào?

Việt Nam cuối thời nguyên thủy là gì?

Văn hóa Phùng Nguyên: Người Việt cổ đã bắt đầu biết chế tác công cụ lao động bằng đồng đỏ và đồng thau.

Văn hóa Đồng Đậu, Gò Mun: Công cụ lao động bằng đồng thau đã nhiều hơn về số lượng và phong phú hơn về chủng loại.

Cuối thời nguyên thủy: Con người dần chuyển xuống khai phá khu vực đồng bằng ven những dòng sông, như sông Hồng, sông Mã, sông Cả.

• Một số hình ảnh đồ đồng Gò Mun
• Một số hình ảnh đồ gốm Phùng Nguyên, tượng đất nung Đồng Đậu
• Một số hình ảnh đồ gốm Phùng Nguyên, tượng đất nung Đồng Đậu
• Hình ảnh một số con sông lớn người nguyên thủy đã định cư

Mở rộng

• Cũng giống như xã hội nguyên thủy ở nhiều nước trên thế giới, ở Việt Nam dưới sự xuất hiện của công cụ sản xuất bằng kim loại đã dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo, xã hội nguyên thủy tan rã.
• Đây cũng là cơ sở cho sự xuất hiện các quốc gia sơ kì đầu tiên tại Việt Nam.

LUYỆN TẬP

Sự phân hóa không triệt để của. Xã hội nguyên thủy phương Đông là do:

1. Cư dân sinh sống phân tán ở nhiều khu vực
2. Cư dân sinh sống chủ yếu ở vùng núi
3. Quan hệ giữa con người rất gần gũi
4. Quan hệ giữa con người là bất bình đẳng

• Đáp án C

Công cụ lao động bằng kim loại giúp con người thời nguyên thủy:

1. Thu hẹp diện tích canh tác để làm nhà ở
2. Sống quây quần gắn bó với nhau
3. Chống lại các cuộc xung đột từ bên ngoài
4. Tăng năng suất lao động tạo sản phẩm dư thừa

Luyện tập mở rộng

Em hãy kể tên một số vật dụng bằng kim loại mà con người ngày nay vẫn thừa hưởng từ những phát minh của người nguyên thủy.

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

Trả lời các câu hỏ trong SGK trang 25

Đọc trước Bài 6 – Ai Cập và Lưỡng Hà cổ đại