Giáo án PowerPoint Lịch sử 6 Cánh diều Bài 8: Trung Quốc từ thời cổ đại đến thế kỉ VII

BÀI 8: TRUNG QUỐC TỪ THỜI CỔ ĐẠI ĐẾN THẾ KỈ VII (2 tiết)

Kiểm tra bài cũ

Em hãy trình bày những đặc điểm chính của chế độ đẳng cấp của Ấn Độ cổ đại.

Em có biết Trung Quốc tạo ra vật này làm gì không? Về sau nó được kế thừa trong lĩnh vực nào?

• Từ thời xa xưa người Trung Quốc đã chế tạo ra la bàn để xác định phương hướng. Họ còn là chủ nhân của một nền văn minh phát triển với nhiều thành tựu mà cho đến ngày nay nhân loại vẫn đang được thừa hưởng.
• Điều kiện nào đã giúp người Trung Quốc cổ đại tạo dựng được nền văn minh rực rỡ như vậy? Những giá trị to lớn mà họ truyền lại đến ngày nay là gì?

NỘI DUNG BÀI HỌC

1. Điều kiện tự nhiên
2. Quá trình thống nhất và sự xác lập chế độ phong kiến dưới thời Tần Thủy Hoàng
3. Trung Quốc từ nhà Hán đến nhà Tùy
4. Một số thành tựu của văn minh Trung Quốc
5. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

Vào thời cổ đại, vùng cư chú chủ yếu của cư dân Trung Quốc cổ đại: trung và hạ lưu Hoàng Hà. Về sau mở rộng địa bàn cư trú xuống lưu vực Trường Giang (Dương Tử).

Quan sát Hình 8.1, 8.2

Em hãy nêu những đặc điểm về điều kiện tự nhiên của Trung Quốc cổ đại.

Những đặc điểm về điều kiện tự nhiên của Trung Quốc cổ đại

• Hoàng Hà: phù sa màu mỡ đã tạo nên một vùng đồng bằng châu thổ phì nhiêu, thuận lợi cho việc trồng trọt khi công cụ sản xuất còn tương đối thô sơ.
• Trường Giang: có vùng đồng bằng rộng lớn, đất đai phì nhiêu, khí hậu ấm áp, thuận lợi cho nhiều loại cây trồng phát triển.
• Những nhà nước cổ đại đầu tiên đã ra đời ở hạ lưu Hoàng Hà, hạ lưu Trường Giang.

Mở rộng

• Hoàng Hà có tổng chiều dài 5.464km và diện tích lưu vực sông gần 753.000km. Đây là con sông lớn thứ năm trên thế giới và dài thứ hai ở Trung Quốc.
• Trường Giang dài khoảng 6300km, là con sông dài thứ ba trên thế giới.
• Cả 2 sông Hoàng Hà và Trường Giang đều chảy theo hướng Tây - Đông, đem phù sa về bồi đắp cho những cánh đồng châu thổ màu mỡ.
• Những triều đại đầu tiên trong lịch sử như Hạ, Thương, Chu đều hình thành ở lưu vực Hoàng Hà. Thời Xuân Thu - Chiến Quốc, các nước chư hầu xuất hiện và tranh giành bá vị với nhau, chủ yếu cũng đều hoạt động tại lưu vực Hoàng Hà. Về sau, người Trung Quốc mới tiến đến về phía nam, xuống lưu vực sông Trường Giang.
• Tuy nhiên, lũ lụt do hai con sông cũng đã gây ra nhiều khó khăn cho đời sống và cướp đi rất nhiều sinh mạng của người dân.

2. QUÁ TRÌNH THỐNG NHẤT VÀ SỰ XÁC LẬP CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN DƯỚI THỜI TẦN THỦY HOÀNG

• Từ khoảng TNK III - cuối TNK II TCN, nhà Hạ, Thương, Chu lần lượt thay nhau cầm quyền ở Trung Quốc.
• Khoảng TK VIII TCN, nhà Chu suy yếu, các nước ở lưu vực Hoàng Hà, Trường Giang nổi dậy trong suốt 5 thế kỉ tiếp theo, sử sách gọi là thời Xuân Thu - Chiến Quốc.

Quan sát Hình 8.3

Nửa sau thế kỉ III TCN, nhà Tần dần lớn mạnh, lần lượt đánh bại các nước khác và thống nhất Trung Quốc vào năm 221 TCN. Vua nước Tần lấy hiệu là Tần Thuỷ Hoàng Đế.

Sơ đồ tóm tắt quá trình thống nhất

Trung Quốc của Tần Thủy Hoàng

Chiến tranh

- Trên lưu vực Hoàng Hà, Trường Giang tồn tại hàng trăm tiểu quốc.

- Giữa các nước thường xuyên xảy ra chiến tranh nhằm thôn tính lẫn nhau.

Thống nhất Trung Quốc

Đến cuối thời nhà Chu, Doanh Chính đã lần lượt đánh chiếm các nước, thống nhất Trung Quốc.

Lên ngôi hoàng, đặt niên hiệu

Năm 221 TCN. Vua nước Tần lấy hiệu là Tần Thuỷ Hoàng Đế.

Lưu ý

Thống nhất về mặt lãnh thổ chỉ là việc đặt nền móng cho những hoạt động tiếp theo của Tần Thuỷ Hoàng nhằm thống nhất toàn diện Trung Quốc.

Mở rộng

• Tần Thủy Hoàng sinh ngày 18/2/259 TCN, mất ngày 11/7/210 TCN.
• Ông là vị vua thứ 36 của nước Tần, đồng thời là Hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Hoa sau khi tiêu diệt các nước chư hầu, chấm dứt thời kỳ Chiến Quốc vào năm 221 TCN.
• Để đánh dấu mốc cho việc thống nhất Trung Hoa và chứng tỏ nhà Tần còn vĩ đại hơn các triều đại trước, ông tự tạo ra một danh hiệu mới là "Hoàng đế" và tự gọi mình là Thủy Hoàng đế.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

• Nêu nguyên nhân vì sao Tần Doanh Chính thống nhất được lãnh thổ Trung Quốc?
• So sánh lãnh thổ Trung Quốc thời nhà Tần và lãnh thổ Trung Quốc ngày nay.
• Nước Tần có tiềm lực kinh tế và quân sự mạnh nhất.
• Lãnh thổ Trung Quốc thời nhà Tần nhỏ hơn lãnh thổ Trung Quốc ngày nay rất nhiều. Lãnh thổ Trung Quốc rộng lớn như ngày nay là do quá trình mở rộng trải qua nhiều triều đại.

     Tần Thủy Hoàng đã thực hiện những chính sách gì sau khi thống nhất đất nước?

• Đo lường
• Tiền tệ
• Chữ viết
• Chữ viết

Do sự phát triển của sản xuất, xã hội Trung Quốc cũng phân hoá sâu sắc. Các giai cấp mới xuất hiện.

Quan sát Sơ đồ 9.5 và cho biết:

• Xã hội cổ đại Trung Quốc gồm những giai cấp nào?
• Xã hội phong kiến Trung Quốc gồm những giai cấp chính nào? Các giai cấp đó hình thành từ những giai cấp nào trong xã hội cổ đại?
• Quan hệ giữa hai giai cấp cơ bản của xã hội phong kiến dựa trên cơ sở nào?

Những giai cấp mới trong xã hội phong kiến Trung Quốc được hình thành

Xã hội cổ đại

• Quý tộc, quan lại.
• Nông dân công xã.

Xã hội phong kiến

• Địa chủ: được hình thành từ giai cấp quý tộc, quan lại.
• Nông dân lĩnh canh (tá điền): được hình thành từ giai cấp nông dân công xã.

Quan hệ giữa hai giai cấp cơ bản của xã hội phong kiến

• Bóc lột bằng nạp tô.

Quan hệ bóc lột giữa địa chủ với nông dân bằng địa tô ngày càng chiếm địa vị thống trị. Xã hội phong kiến bước đầu được hình thành dưới thần Thủy Hoàng.

Nhà Tần chỉ tồn tại được trong khoảng 15 năm.

Năm 206, Lưu Bang lật đổ nhà Tần, mở đầu triều đạ nhà Hán.

III. TỪ NHÀ HÁN, NAM – BẮC TRIỀU ĐẾN NHÀ TÙY

Quan sát Sơ đồ hình 9.6 và cho biết:

• Kể tên các triều đại nào phong kiến từ nhà Hán đến nhà Tùy? Triều đại nào kéo dài nhiều nhất? Triều đại nào tồn tại ngắn nhất?
• Đặc điểm nổi bật của thời kì này là gì?

Các triều đại nào phong kiến từ nhà Hán đến nhà Tùy

• Từ sau thời nhà Tần, lịch sử xã hội Trung Quốc trải qua các thời kì và các triều đại phong kiến nối tiếp nhau.
• Triều đại kéo dài nhiều nhất: nhà Hán.
• Triều đại tồn tại ngắn nhất: nhà Tùy.
• Đặc điểm nổi bật của thời kì này: Trung Quốc bước vào thời kì loạn lạc, thống nhất xen kẽ chia rẽ. Các triều đại phong kiến liên tiếp mở những cuộc chiến tranh xâm lược để mở rộng lãnh thổ.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Em có biết những triều đại Trung Quốc nào đã xâm lược nước ta không? Nhà Hán có sự kiện gì liên quan đến lịch sử Việt Nam?

• Những triều đại Trung Quốc nào đã xâm lược nước ta: nhà Triệu, nhà Hán, nhà Nam Hán,...
• Nhà Hán có sự kiện liên quan đến lịch sử Việt Nam: nhà Hán đô hộ nước ta, Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa.

4. THÀNH TỰU TIÊU BIỂU CỦA NỀN VĂN MINH TRUNG QUỐC

Tư tưởng:

• Nhiều học thuyết tư tưởng chính trị và triết học. Nổi bật nhất là bốn phái: Nho gia, Pháp gia, Đạo gia, Mặc gia.
• Khổng Tử là người có học vấn uyên bác, trong quá trình dạy học, ông luôn đặt đạo đức lên hàng đầu.

Chữ viết:

• Chữ được khắc trên mai rùa, xương thú (giáp cốt), sau khắc trên chuông, đỉnh đồng (kim văn).
• Phổ biến là viết trên các thẻ tre, trúc.

Văn học

• Thời Xuân Thu: Kinh Thi là tác phẩm văn học nổi tiếng nhất.
• Thời Chiến Quốc: các sáng tác của Khuất Nguyên như: Li tao, Cửu ca, Thiên vấn,...

Sử học:

Các tác phẩm tiêu biểu:

• Sử kí của Tự Mã Thiên.
• Tam quốc chí của Trần Thọ.

Y học

Sớm phát triển với cách chữa bệnh bằng thảo dược, châm cứu, bấm huyệt.

Kĩ thuật

• Đặt nền tảng cho các phát minh quan trọng: thiết bị đo động đất, kĩ thuật dệt tơ lụa, làm giấy, la bàn...
• Trong số đó có những phát minh vẫn còn được sử dụng đến ngày nay.

Kiến trúc

Xây dựng các công trình kiến trúc, các cung điện, lăng tẩm nguy nga, lộng lẫy, đặc biệt là Vạn Lí Trường Thành.

Thảo luận và trả lời câu hỏi

Nhóm 1: Em có đồng ý với quan điểm “Tiên học lễ, hậu học văn” không? Lí giải sự lựa chọn của em?

Nhóm 2: Theo em, các triều đại Trung Quốc xây dựng Vạn lý trường thành để làm gì?

Nhóm 1

Đồng ý với quan điểm “Tiên học lễ, hậu học văn” :

• Ý nghĩa của câu là học đạo đức, đối nhân xử thế trước, học kiến thức sau.
• Hiện nay, “lễ” nên hiểu khái quát hơn: Học làm người trước, học kiến thức sau; nếu không dù có tài giỏi đến mấy, không giúp ích được cho xã hội, thậm chí gây nguy hiểm cho xã hội.

Nhóm 2

Các triều đại Trung Quốc xây dựng Vạn lý trường thành để:

• Bảo vệ Trung Quốc khỏi những cuộc tấn công của những bộ tộc du khác.
• Kiểm soát biên giới,quy định hoặc khuyến khích thương mại và kiểm soát xuất nhập cảnh.
• Ngày nay, Vạn lý trường thành là điểm du lịch nổi tiếng, thu hút hàng triệu khách du lịch mỗi năm.

Luyện tập - Trả lời câu hỏi trắc nghiệm

Những con sông nào đóng vai trò quan trọng đối với sự hình thành nền văn minh Trung Quốc?

Hoàng Hà và Trường Giang

Theo em, tại sao Hoàng Hà được gọi là “sông Mẹ” của Trung Quốc. Từ đó, em hãy kể tên “sông Mẹ” của Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ?

• Hoàng Hà được gọi là “sông Mẹ” của Trung Quốc vì: con sông là nơi khởi nguồn văn minh của Trung Quốc, lưu vực của nó từng là trung tâm kinh tế, chính trị của Trung Quốc trong nhiều thời kì lịch sử và nguồn nước của nó nuôi sống đông đảo dân cư của quốc gia này.
• “Sông Mẹ” của Ai Cập là sông Nin, Lưỡng Hà là sông Ti-gơ-rơ và Ơ-phơ-rát, Ấn Độ là sông Ấn và sông Hằng.

Theo em, việc phát minh ra kĩ thuật làm giấy có vai trò gì đối với sự phát triển của xã hội ngày nay?

• Ngày nay, dù bước sang thời đại 4.0 với mạng Internet toàn cầu, với lưu giữ thông tin và trao đổi thông tin qua thư điện tử, thì giấy vẫn không mất đi vai trò của nó.
• Giấy được dùng để: dán tường, trang trí nhà cửa; làm bao bì, làm hộp; làm quạt, làm dù che, làm giấy vệ sinh,...

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

• Trả lời các câu hỏi Trong SGK trang 41
• Đọc trước Bài 9 Hi Lạp và La Mã cổ đại