BÀI 7: THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

KHỞI ĐỘNG

AI TRẢ LỜI NHANH NHẤT?

1. Các từ: ca nước, làm ca ba, ca mổ, ca vọng cổ là những từ đồng âm?
2. Các từ cái cuốc, cuốc đất là:
3. Các từ đậu trong 2 câu sau là:

• Đất lành chim đậu
• Thi đậu vào trường chuyên

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. TỪ ĐỒNG ÂM, TỪ ĐA NGHĨA
2. Từ đa nghĩa

 Từ đa nghĩa là từ có nhiều nghĩa, trong đó có nghĩa gốc và nghĩa chuyển.

+  Nghĩa gốc là nghĩa xuất hiện từ trước, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác.

+  Nghĩa chuyển là nghĩa được hình thành trên cơ sở nghĩa gốc.

- Ví dụ: từ “đi” trong:

          + Hai cha con bước đi trên cát.

          + Xe đi chậm rì.

“Đi” trong câu đầu là nghĩa gốc chỉ hành động của người hay động vật tự di chuyển bằng những động tác lên tiếp của chân.

“Đi” trong câu tiếp là nghĩa chuyển chỉ hoạt động di chuyển của phương tiện vận tải trên một bề mặt.

2. Từ đồng âm

- Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác nhau, không liên quan gì tới nhau.

- Ví dụ: từ “tiếng” trong:

          + Lời của con hay tiếng sóng thầm thì.

          + Một tiếng nữa, con sẽ về đến nhà.

=> “Tiếng” trong câu đầu là từ chỉ âm thanh phát ra từ một sự vật, đối tượng.

=> “Tiếng” trong câu tiếp là từ chỉ thời gian một giờ đồng hồ.

1. LUYỆN TẬP

BÀI TẬP 1

Đọc các đoạn văn và trả lời các yêu cầu trong SGK

1. a) - Từ “trong” ở câu thơ thứ nhất mang nghĩa là trong veo, trong vắt có thể nhìn thấy vật ở khác.

- Từ “trong” ở câu thơ thứ hai nghĩa là ở trong một          tập thể, một cộng đồng.

1. b) Nghĩa của các từ “trong” ở hai câu thơ trên không liên quan đến nhau.
2. c) Từ “trong” ở hai câu thơ trên là từ đồng âm.

BÀI TẬP 2

Đọc các từ ngữ và trả lời các yêu cầu trong SGK

1. a) – “Cánh” trong “cánh buồm” nghĩa là: bộ phận của con thuyền giúp nó có thể di chuyển được trên mặt nước nhờ sức gió.

- “Cánh” trong “cánh chim” là: bộ phận để bay của chim, dơi, côn trùng.

1. b) Từ “cánh” trong các ví dụ trên là từ đa nghĩa vì nó đều là một bộ phận của một sự vật.

BÀI TẬP 3

“AI NHANH NHẤT”

Các tổ thi tìm hai từ chỉ bộ phận cơ thể người và kể ra một số trường hợp chuyển nghĩa của chúng. Trong thời gian 5 phút và tổ nào tìm được nhiều từ nhất sẽ thắng cuộc.

BÀI TẬP 4

Đọc câu đố và trả lời các yêu cầu trong SGK

“Trùng trục như con bò thui,

Chín đầu, chín mắt, chín đuôi, chín mình.”

1. a) Câu đố này đố về con bò.
2. b) Điểm thú vị trong câu trên là đã sự dụng từ đa nghĩa "chín" ý chỉ chín ở đây là đã được nấu chín.

BÀI TẬP 5

Tìm một số ví dụ về việc hiện tượng đồng âm được sử dụng để tạo ra những cách nói độc đáo.

VÍ DỤ:

- Hổ mang bò trên núi

- Bác bác trứng, tôi tôi vôi

- Một nghề cho chín còn hơn chín nghề.

BÀI TẬP 7

Đọc lại bài thơ Những cánh buồm và trả lời yêu cầu trong SGK

1. a) Từ láy được sử dụng: Không, có.
2. b) Tác dụng của từ láy: dùng để nhấn mạnh quanh cảnh xung quanh và bộc lộ cảm xúc của tác giả.

VẬN DỤNG

Trong bài thơ Những cánh buồm, câu thơ “Cha mượn cho con buồm trắng nhé/ Để con đi..” thể hiện mong ước cừa người con. Em hãy tưởng tượng minh là người con trong bài thơ này, viết một đoạn văn (khoảng 200 chữ) trong đó có sử dụng từ đa nghĩa để chia sẻ với mọi người về những “bến bờ” mà “cánh buồm trắng” của em sẽ đến.

Về nhà

• Hoàn thành bài tập còn lại.
• Chuẩn bị bài mới: Con là…