Giáo án điện tử chuyên đề Vật lí 10 cánh diều Bài 2: Chuyển động nhìn thấy của bầu trời

CHÀO MỪNG CẢ LỚP ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI

KHỞI ĐỘNG

Tình huống

Hằng ngày, ta thấy bầu trời như là đang quay xung quanh một trục xuyên qua nơi quan sát. Các quan sát chi tiết hơn cho biết, ngoài chuyển động hằng ngày từ phía đông sang phía tây, Mặt Trời còn dịch chuyển so với các sao theo chiều từ phía tây sang phía đông, trọn một vòng hết khoảng một năm.

Tại sao chúng ta nhìn thấy bầu trời cũng như Mặt Trời chuyển động như vậy?

CHUYỂN ĐỘNG NHÌN THẤY CỦA BẦU TRỜI

BÀI 2

NỘI DUNG BÀI HỌC

I.

Đặc điểm cơ bản của chuyển động nhìn thấy

II.

Giải thích một số đặc điểm cơ bản của chuyển động nhìn thấy

1

ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA CHUYỂN ĐỘNG NHÌN THẤY

Mô tả chuyển động nhìn thấy của Mặt Trời mà bạn biết.

Trả lời

Trên Trái Đất, Mặt Trời mọc lên ở hướng Đông, sau đó lên cao và di chuyển ngang qua bầu trời. Buổi trưa, Mặt Trời đạt vị trí cao nhất trên bầu trời và lặn dần về hướng Tây.

Đặc điểm cơ bản của chuyển động nhìn thấy của Mặt Trăng, Kim Tinh và Thủy Tinh trên nền trời sao:

Bầu trời quay xung quanh Trái Đất theo chiều từ phía đông sang phía tây, hết một vòng trong một ngày đêm.

Bên cạnh chuyển động hằng ngày, từ phía đông sang phía tây, Mặt Trời, Mặt Trăng còn dịch chuyển so với các sao theo chiều từ phía tây sang phía đông. So với các sao, Mặt Trời dịch chuyển trọn một vòng trong khoảng 365 ngày; Mặt Trăng dịch chuyển trọn một vòng khoảng 27 ngày.

Hai hành tinh là Thuỷ Tinh và Kim Tinh luôn ở không quá xa Mặt Trời so với các hành tinh khác trong hệ Mặt Trời. Nhìn từ Trái Đất, chúng ở cách Mặt Trời với các góc tương ứng không quá 28° và 48°.

II.

GIẢI THÍCH MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA CHUYỂN ĐỘNG NHÌN THẤY

• Mô hình của Copernicus

1. Mô hình hệ Mặt Trời

Nêu các nội dung chính của mô hình của Copernicus.

• Mặt Trời nằm yên ở trung tâm vũ trụ.
• Các hành tinh chuyển dộng xung quanh Mặt Trời theo quỹ đạo tròn và cùng chiều.
• Trái Đất quay xung quanh trục của nó trong khi chuyển động Mặt Trời.
• Mặt Trăng chuyển động tròn quanh Trái Đất.

Đặc điểm

Các hành tinh có thứ tự theo khoảng cách tăng dần từ Mặt Trời là: Thủy Tinh, Kim Tinh, Trái Đất, Hỏa Tinh, Mộc Tinh, Thổ Tinh.

Bạn biết mô hình nào về hệ Mặt Trời trước mô hình Copernicus?

Mô hình hệ Mặt Trời của Ptolemy

Trong mô hình này, mỗi hành tinh chuyển động trên hai hoặc nhiều mặt cầu: một mặt cầu chính (deferent) có tâm là Trái Đất và các ngoại luân nằm trên đó. Hành tinh di chuyển trên các ngoại luân, trong khi mặt cầu chính quay quanh Trái Đất.

Mô hình hệ Mặt Trời của Ptolemy

Sự kết hợp giữa các chuyển động này khiến hành tinh có thể tiến gần hoặc rời xa Trái Đất, thậm chí xuất hiện hiện tượng chuyển động lùi. Đặc biệt, ngoại luân của Sao Kim và Sao Thủy luôn thẳng hàng với Mặt Trời, giải thích vì sao chúng luôn xuất hiện gần nhau trên bầu trời.

Trả lời

Khác với mô hình Copernicus, ngày nay hệ Mặt Trời có 8 hành tinh (Thủy Tinh, Kim Tinh, Trái Đất, Hỏa Tinh, Mộc Tinh, Thổ Tinh, Hải Vương Tinh và Thiên Vương Tinh).

Sự khác nhau giữa mô hình hệ Mặt Trời hiện nay và mô hình của Copernicus.

Các hành tinh quay xung quanh Mặt Trời theo quỹ đạo gần tròn (quỹ đạo elip). Mặt Trăng quay xung quanh Trái Đất theo quỹ đạo elip.

Hãy kể tên các hành tinh trong hệ Mặt Trời?

Thủy Tinh, Kim Tinh, Trái Đất, Hỏa Tinh, Mộc Tinh, Thổ Tinh, Hải Vương Tinh và Thiên Vương Tinh.

2. Giải thích một số đặc điểm chuyển động nhìn thấy

Giải thích chuyển động nhìn thấy hằng ngày của bầu trời.

Trả lời

Chúng ta đã biết Trái Đất quay quanh trục theo chiều từ phía tây sang phía đông. Vì quan sát bầu trời từ Trái Đất đang quay nên ta thấy bầu trời quay theo chiều ngược lại, hết một vòng trong một ngày đêm, đúng bằng thời gian Trái Đất quay quanh trục hết một vòng.

Giải thích chuyển động nhìn thấy hằng năm của bầu trời.

Hình 2.2 mô tả chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời và cách Mặt Trời xuất hiện trên nền trời sao. Khi Trái Đất ở vị trí 1, người quan sát trên Trái Đất sẽ thấy Mặt Trời ở vị trí A. Khi Trái Đất tiếp tục di chuyển đến các vị trí 2, 3, 4, Mặt Trời lần lượt xuất hiện tại các vị trí tương ứng B, C, D trên bầu trời.

Khi Trái Đất hoàn thành một vòng quỹ đạo quanh Mặt Trời và quay trở lại vị trí 1, ta sẽ thấy Mặt Trời cũng dịch chuyển một vòng trên nền trời sao. Chiều chuyển động quan sát được của Mặt Trời trên bầu trời trùng với chiều quay của Trái Đất quanh Mặt Trời, tức là từ tây sang đông.

LUYỆN TẬP

Lấy ví dụ về hiện tượng liên quan đến chuyển động nhìn thấy của bầu trời.

• Hiện tượng ngày và đêm.
• Mặt Trăng khi quan sát trên Trái Đất tại các thời điểm khác nhau trong tháng sẽ có hình dạng khác nhau.

Trả lời

Liệt kê các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển động của các thiên thể quay xung quanh Mặt Trời.

Yếu tố ảnh hưởng đến chuyển động của các thiên thể quay xung quanh Mặt Trời: Bão từ Mặt Trời, sự biến đổi của hố đen vũ trụ,…

Trả lời

--------------- Còn tiếp ---------------