Giáo án powerpoint chuyên đề Vật lí 10 cánh diều

CHÀO MỪNG CẢ LỚP ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI

KHỞI ĐỘNG

Tình huống

Steven Callahan (sinh 6/2/1952) là một tác giả, kiến trúc sư hải quân, nhà phát minh người Mỹ. Năm 1982, ông sống sót sau hai tháng rưỡi trôi dạt trên Đại Tây Dương. 

Trong suốt thời gian trôi dạt, trước khi được một tàu đánh cá phát hiện ra gần quần đảo Caribbean, ông đã dựa vào các dấu hiệu trên bầu trời, dùng ba bút chì gắn với nhau, thực hiện lộ trình 2897 km của mình một cách chính xác.

Mỗi khi chuyển hướng, bạn cần phải có một điểm mốc. Và giữa biển khơi, điểm mốc chính là những ngôi sao trên bầu trời. Trước khi có GPS, thậm trí, trước cả la bàn, những nhà thám hiểm đã chinh phục các đại dương bằng cách xác định phương hướng nhờ vào việc quan sát. Vào ban đêm, họ xác định lộ trình chủ yếu dựa vào những ngôi sao riêng lẻ hoặc những chòm sao có vị trí được biết trước trên bầu trời. 

Họ đã dựa vào các chòm sao để xác định phương hướng như thế nào?

CHUYÊN ĐỀ 2: TRÁI ĐẤT VÀ BẦU TRỜI

BÀI 1: XÁC ĐỊNH PHƯƠNG HƯỚNG

NỘI DUNG BÀI HỌC

Các chòm sao trên bầu trời

Xác định vị trí sao Bắc Cực trên nền trời

I. CÁC CHÒM SAO TRÊN BẦU TRỜI

Tìm hiểu và trình bày về mô hình thiên cầu.

Thời cổ đại, con người quan niệm vũ trụ được giới hạn trong một hình cầu với Trái Đất nằm ở trung tâm. Các ngôi sao được cố định vào vòm cầu này, chúng cách đều Trái đất. Vòm trời hình cầu tưởng tượng này còn được gọi là thiên cầu.

Ngày nay, mô hình bầu trời sao như một vòm cầu còn giúp gì cho chúng ta khi tìm hiểu bầu trời?

Trả lời

Ngày nay mô hình vẫn có thể giúp ta hình dung vị trí các sao, giải thích một số đặc điểm chuyển động.

Các ngôi sao

Trong vũ trụ có vô số ngôi sao và chúng ở rất xa chúng ta.

Ngôi sao gần chúng ta nhất và mang lại nguồn năng lượng cho sự sống trên Trái Đất chính là Mặt Trời.

Các nhà chiêm tinh cổ đại đã nhóm các ngôi sao cạnh nhau thành các chòm sao để dễ nhận dạng trên bầu trời. Họ cũng đã đặt tên cho các chòm sao, như: Gấu Lớn, Gấu Nhỏ, Thiên Hậu, Con Rồng.

Người ta lập các bản đồ sao, trong đó các sao ở các chòm sao được kí hiệu bằng các chữ cái Hi Lạp như:

II. XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ SAO BẮC CỰC TRÊN NỀN TRỜI 

1. Chuyển động hằng ngày của bầu trời

Tìm hiểu nội dung SGK, trình bày các nội dung sau:

• Chiều quay của bầu trời
• Độ cao thiên cực và phương hướng trên Trái Đất.

Độ cao của thiên cực bằng vĩ độ nơi quan sát.

Quy ước: Thiên cực Bắc là thiên cực mà người ở nửa bắc của Trái Đất nhìn về thiên cực Bắc thì thấy các sao chuyển động theo các vòng cung ngược với chiều quay của của kim đồng hồ. Một người quan sát như vậy thì bên tay phải là phía đông và bên tay trái là phía tây. 

Để xác định được phương hướng trên mặt đất, chỉ cần xác định được hướng bắc tức là hướng đến thiên cực Bắc.

Có một ngôi sao nằm rất gần thiên cực Bắc (cách thiên cực Bắc khoảng 1^o) được gọi là sao Bắc Cực. Nó là sao sáng nhất, sao , trong chòm Gấu Nhỏ.

Từ mặt đất, mỗi ngày chúng ta thấy các sao chuyển động theo những vòng cung. Những sao ở càng gần thiên cực thì chuyển động theo những vòng cung có bán kính càng lớn hay càng nhỏ?

Bán kính càng nhỏ.

2. Xác định vị trí của sao Bắc Cực

Nêu cách xác định vị trí của sao Bắc Cực

Người ta xác định vị trí sao Bắc Cực trên nền trời sao qua chòm Gấu Lớn (hoặc có thể qua chòm Thiên Hậu).

Trong chòm Gấu Lớn có 7 sao (hình 1.4). Tưởng tượng kéo dài đoạn , về phía , một đoạn bằng khoảng 5 lần thì cuối của đoạn kéo dài này gần trùng với sao Bắc Cực, sao của chòm Gấu Nhỏ.

Tìm sao Bắc Cực qua chòm Thiên Hậu (nằm gần đối xứng với chòm Gấu Lớn qua sao Bắc Cực). 

Chòm Thiên Hậu có 5 sao khá sáng tạo thành dạng chữ M. Kéo dài tưởng tượng đường vuông góc với đoạn thì đường này đi qua sao Bắc Cực.

LUYỆN TẬP

Luyện tập 1

Xác định vị trí các chòm sao Gấu Lớn, Gấu Nhỏ, Thiên Hậu ở bản đồ sao.

• Chòm sao Gấu Lớn:

Chòm sao Gấu Lớn 

• Chòm sao Gấu Nhỏ:

Chòm sao Gấu Nhỏ 

• Chòm sao Thiên Hậu:

Chòm sao Thiên Hậu

...........................................

...........................................

...........................................