Giáo án điện tử chuyên đề Vật lí 10 cánh diều Bài 3: Nhật thực, nguyệt thực và thuỷ triều

CHÀO MỪNG CẢ LỚP ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI

KHỞI ĐỘNG

Tình huống

Nhật thực và nguyệt thực là những sự kiện ngoạn mục trên bầu trời. Tuy thế, trước kia đã có thời kì chúng được xem là những hiện tượng huyền bí. Việc Mặt Trời dường như biến mất vào ban ngày làm cho bầu trời tối đen trong vài phút đã gây ra sự sợ hãi đối với con người khi họ còn chưa biết tại sao như vậy.

Nhật thực

Nguyệt thực

Bạn đã nhìn thấy nhật thực hay nguyệt thực bao giờ chưa? Bạn có biết mực nước biển ở ven bờ lên xuống có quy luật không?

NHẬT THỰC, NGUYỆT THỰC, THỦY TRIỀU

BÀI 3

NỘI DUNG BÀI HỌC

Nhật thực và nguyệt thực

I.

Thủy triều

II.

NHẬT THỰC VÀ NGUYỆT THỰC

I.

1. NHẬT THỰC

Nhật thực được quan sát vào ban ngày, khi Mặt Trăng che khuất một phần hoặc hoàn toàn Mặt Trời.

Em hãy mô tả và giải thích hiện tượng nhật thực.

Mô tả quá trình diễn ra nhật thực

Các nơi ở vùng bóng tối của Mặt Trăng sẽ không thấy Mặt Trời. Khi đó có hiện tượng nhật thực toàn phần.

Các nơi ở vùng nửa tối thì thấy nhật thực một phần.

Khi nhật thực diễn ra thì các nơi khác nhau thấy nhật thực ở các thời điểm khác nhau và thời gian thấy được không giống nhau. Một lần nhật thực có thể kéo dài đến ba bốn giờ nhưng mỗi nơi quan sát thì thấy được ngắn hơn.

Bằng hiểu biết của mình, bạn hãy cho biết, nhật thực có thể xảy ra vào thời kì ta nhìn thấy Mặt Trăng có hình dạng như thế nào?

Hình dạng Mặt Trăng ứng với đầu hoặc cuối tháng Âm lịch.

Trả lời

Một số hình ảnh về hiện tượng nhật thực

2. NGUYỆT THỰC

Nguyệt thực là hiện tượng xảy ra khi bóng của Trái Đất bao phủ toàn bộ hoặc một phần của Mặt Trăng.

Em hãy mô tả và giải thích hiện tượng nguyệt thực.

Mô tả quá trình diễn ra nguyệt thực

Nguyệt thực toàn phần: xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất.

Nguyệt thực một phần: xảy ra khi Mặt Trăng đi qua vùng bóng mờ của Trái Đất. Lúc này, Mặt Trăng sẽ mờ đi và không còn sáng rõ nét như thông thường.

Nguyệt thực có thể được nhìn từ bất cứ nơi nào ở nửa tối của Trái Đất. Nguyệt thực toàn phần có thể kéo dài trong vài giờ.

Một số hình ảnh về hiện tượng nguyệt thực

THỦY TRIỀU

II.

Em hãy mô tả và giải thích hiện tượng thủy triều.

Thủy triều là hiện tượng nước biển, nước sông ... lên xuống theo quy luật xác định.

Nguyên nhân gây ra thủy triều là do sự khác biệt về lực hấp dẫn do Mặt Trăng và Mặt Trời tác dụng vào các phần khác nhau của lớp nước bao phủ bề mặt Trái Đất gây ra.

• Giả thiết Trái Đất là hình cầu nhẵn có bao phủ một lớp nước.

• Mặt Trăng chuyển động quanh Trái Đất và Trái Đất quay mỗi ngày một vòng quanh trục của nó nên kết quả là mỗi nơi trên mặt đất đã lần lượt có nước dâng và nước rút.
• Bên cạnh ảnh hưởng của Mặt Trăng thì Mặt Trời cũng tác dụng lực hấp dẫn lên lớp nước bao quanh Trái Đất (hiệu ứng do Mặt Trời gây ra nhỏ hơn khoảng 2,7 lần so với Mặt Trăng). Sự kết hợp lực hấp dẫn của Mặt Trời với tác động của Mặt Trăng làm tăng cường hoặc suy yếu triều cao và triều thấp.

Trong thực tế thì hiện tượng thủy triều diễn ra phức tạp hơn so với lí thuyết.

LUYỆN TẬP

Hãy cho biết, trong những ngày có nguyệt thực có thể có nhật thực không?

Trả lời

Trong những ngày có nguyệt thực không thể có nhật thực. Vì khi đó Trái Đất nằm giữa Mặt Trời và Mặt Trăng nên không thể xảy ra hiện tượng nhật thực.

Giải thích tại sao Mặt Trăng lại gây hiện tượng thủy triều mạnh hơn so với Mặt Trời mặc dù khối lượng Mặt Trăng nhỏ hơn Mặt Trời rất nhiều.

Trả lời

Lực hấp dẫn giữa các thiên thể phụ thuộc vào khối lượng và khoảng cách giữa chúng. Khoảng cách càng xa, lực hấp dẫn càng nhỏ.

Mặc dù Mặt Trăng có khối lượng nhỏ hơn nhiều so với Mặt Trời, nhưng do khoảng cách từ Mặt Trăng đến Trái Đất gần hơn khoảng 389 lần so với khoảng cách từ Mặt Trời đến Trái Đất, nên lực hấp dẫn của Mặt Trăng tác dụng lên lớp nước trên Trái Đất mạnh hơn đáng kể. Vì vậy, Mặt Trăng gây ra hiện tượng thủy triều mạnh hơn so với Mặt Trời.

VẬN DỤNG

--------------- Còn tiếp ---------------