Giáo án điện tử chuyên đề Vật lí 10 chân trời Bài 6: Một số hiện tượng thiên văn

CHÀO MỪNG CẢ LỚP ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI

KHỞI ĐỘNG

TÌNH HUỐNG

Thời xa xưa, hiện tượng Mặt Trời hoặc Mặt Trăng đột ngột bị che khuất hoàn toàn bởi một tác nhân vô hình trong một khoảng thời gian luôn gây ra cho con người sự kinh hoàng, bởi con người thời đó lo sợ sự biến mất vĩnh viễn của Mặt Trời hoặc Mặt Trăng. Ngoài ra, sự thay đổi của mực nước sông, biển đã được ông cha ta vận dụng nhằm che giấu các bãi cọc cắm dưới lòng sông để đánh thắng quân thù.

Những hiện tượng đó có thể được giải thích như thế nào?

Nhật thực

Nguyệt thực

Bãi cọc trên sông

Em đã nhìn thấy nhật thực hay nguyệt thực bao giờ chưa? Em có biết mực nước biển ở ven bờ lên xuống có quy luật không?

MỘT SỐ HIỆN TƯỢNG THIÊN VĂN (3 TIẾT)

BÀI 6

NỘI DUNG BÀI HỌC

Nhật thực

1

Nguyệt thực

2

Thủy triều

3

Chia lớp thành 6 nhóm, mỗi nhóm từ 6 đến 8 HS

• Trạm 1 và 4 chủ đề hiện tượng nhật thực
• Trạm 2 và 5 chủ đề hiện tượng nguyệt thực
• Trạm 3 và 6 chủ đề thuỷ triều.

Cụm 1

Nhóm 1, 2, 3

Cụm 2

Nhóm 4, 5, 6

NHẬT THỰC

01

PHIẾU BÀI TẬP SỐ 1

Câu 1. Hiện tượng nhật thực là gì? Thế nào là nhật thực toàn phần? Thế nào là nhật thực một phần?

Nhật thực là hiện tượng xảy ra khi Trái đất, Mặt trăng và Mặt trời cùng nằm trên một đường thẳng và Mặt trăng nằm giữa Trái đất và Mặt trời.

Xảy ra khi Mặt Trăng che khuất hoàn toàn Mặt Trời

Xảy ra khi Mặt Trăng che khuất một phần của Mặt Trời

Nhật thực toàn phần

Nhật thực một phần

Câu 2. (TL2 – tr48) Quan sát Hình 6.4 trong SCĐ, cho biết: hình nào ứng với nhật thực một phần, hình nào ứng vớt nhật thực toàn phần. Mô tả quá trình diễn ra nhật thực.

Trả lời

• Hình 6.4a: Tại A là nhật thực toàn phần, tại B và C là nhật thực một phần.
• Hình 6.4 b: Tại A là nhật thực hình khuyên, tại B và C là nhật thực một phần.

Quá trình diễn ra nhật thực

Đầu tiên, đĩa tối Mặt Trăng bắt đầu tiến vào và che khuất bờ bên phải của Mặt Trời. Sau đó, đĩa tối Mặt Trăng tiếp tục tiến dần và che khuất tâm của Mặt Trời. Đến pha cực đại, nếu người quan sát ở vị trí vùng bóng tối của Mặt Trăng thì sẽ quan sát được nhật thực trung tâm. Tùy vào vị trí của ba thiên thể Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất mà ta có thể quan sát thấy hai kiểu nhật thực trung tâm khác nhau.

Khi ở trong vùng bóng tối của Mặt Trăng (vị trí A trong Hình 6.4.a), người quan sát sẽ thấy Mặt Trời bị đĩa tối Mặt Trăng che khuất hoàn toàn. Đây là nhật thực toàn phần.

Nếu trong vùng bóng tối của Mặt Trăng không chạm đến Trái Đất và xét ở vị trí A như Hình 6.4.b, người quan sát sẽ thấy một vành sáng xung quanh đĩa tối của Mặt Trăng. Đây là nhật thực hình khuyên.

Sau pha cực đại, Mặt Trăng dần di chuyển ra khỏi vùng ánh sáng do Mặt Trời chiếu lên Trái Đất, đĩa tối do Mặt Trăng in lên Mặt Trời nhỏ dần. Khi đĩa tối của Mặt Trăng ra khỏi Mặt Trời thì nhật thực kết thúc. Ở vùng bóng mờ (vị trí B hoặc C trong Hình 6.4.a và 6.4.b) ta chỉ quan sát được nhật thực một phần.

Câu 3. (TL3 – tr48) Việc dùng mắt để quan sát trực tiếp nhật thực có an toàn không? Giải thích và trình bày một số phương pháp để quan sát nhật thực.

Quan sát trực tiếp nhật thực bằng mắt thường là không an toàn, có thể gây bỏng màng lưới, đục thủy tinh thể và thoái hóa điểm vàng.

Trả lời

Để quan sát an toàn, nên sử dụng kính chuyên dụng hoặc quan sát gián tiếp qua kính thiên văn chiếu lên tấm bìa.

Câu 4. (TL4 – tr49) Thông qua tìm hiểu thông tin trên sách, báo và internet, hãy cho biết nhật thực có thể xảy ra tối đa bao nhiêu lần trong năm và vào những thời điểm nào.

Nhật thực có thể xảy ra 2 đến 5 lần trong một năm. Lần nhật thực đầu vào tháng giêng. Lần 2 vào kì không Trăng của Tuần Trăng tiếp theo. Lần 3 sau 6 Tuần Trăng. Lần 4 xảy ra vào Tuần Trăng tiếp theo, lần 5 xảy ra sau kì đầu 12 Tuần Trăng.

Trả lời

Câu 5. (LT – tr49) Vào năm 2019, tại Malaysia đã xảy ra hiện tượng nhật thực và được chụp lại (Hình 6.6 trong SCĐ). Em hãy cho biết hình ảnh này thuộc kiểu nhật thực nào? Tại sao?

Hình ảnh này thuộc kiểu nhật thực một phần hay nhật thực hình khuyên. Vì có một vòng sáng xung quanh đĩa tối của Mặt Trăng.

NGUYỆT THỰC

02

PHIẾU BÀI TẬP SỐ 2

Câu 1. Hiện tượng nguyệt thực là gì? Thế nào là nguyệt thực toàn phần? Thế nào là nguyệt thực một phần?

Hiện tượng nguyệt thực là hiện tượng khi Mặt Trăng không còn nhận được Mặt Trời chiếu sáng nữa.

Xảy ra khi Mặt Trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất. Lúc này, Mặt Trăng sẽ có màu đỏ đồng hoặc màu cam sẫm, thường được gọi là Trăng máu.

Xảy ra khi Mặt Trăng đi qua vùng bóng mờ của Trái Đất. Lúc này Mặt Trăng sẽ mờ đi và không còn sáng rõ nét như thông thường.

Nguyệt thực toàn phần

Nguyệt thực một phần

Câu 2. (TL5 – tr51) Quan sát Hình 6.9 trong SCĐ, mô tả quá trình diễn ra nguyệt thực.

Do đó đã chắn hết ánh sáng của Mặt Trời. Mặt Trăng từ vị trí A dần tiến vào vùng bóng mờ của Trái Đất, khi đó tại B ta quan sát thấy nguyệt thực một phần. Khi mặt trăng đi vào vùng bóng tối của Trái Đất tại C, ta quan sát thấy nguyệt thực toàn phần, nguyệt thực toàn phần có thể diễn ra trong khoảng 2 giờ.

Sau đó Mặt Trăng dần di chuyển ra khỏi vùng bóng tối của Trái Đất. Ta quan sát thấy nguyệt thực một phần tại pha D khi Mặt Trăng di chuyển vào vùng bóng mờ của Trái Đất. Hiện tượng nguyệt thực kết thúc khi Mặt Trăng di chuyển hoàn toàn ra khỏi vùng bóng mờ của Trái Đất tại pha E.

Câu 3. (TL6 – tr51) Trình bày điều kiện về vị trí của Mặt Trăng, Trái Đất và Mặt Trời để có thể xảy hiện tượng nguyệt thực toàn phần và nguyệt thực một phần.

Hiện tượng nguyệt thực xảy ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng thẳng hàng. Khi đó, Trái Đất che khuất một phần hay toàn bộ ánh sáng từ Mặt Trời chiếu đến Mặt Trăng. Mặt Trăng không còn nhận được ánh sáng từ Mặt Trời nên không phản xạ lại đến mắt chúng ta để nhìn thấy.

Trả lời

Câu 4. (TL7 – tr51) Tại sao hiện tượng nhật thực chỉ có thể quan sát thấy trong vài phút trong khi hiện tượng nguyệt thực có thể diễn tra trong khoảng vài giờ?

Vì Trái Đất có kích thước lớn hơn đáng kể so với Mặt Trăng. Do đó, Mặt Trăng mất thời gian lâu hơn cho cả quá trình di chuyển vào và di chuyển ra khỏi vùng bóng tối của Trái Đất.

Trả lời

Câu 5. (TL8 – tr51) Giải thích tại sao hiện tượng nguyệt thực hiếm khi xảy ra.

Nếu bạch đạo trùng với hoàng đạo thì 3 thiên thể Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất luôn thẳng hàng khi giao hội và xung đối. Nhưng vì hai mặt phẳng bạch đạo và hoàng đạo không trùng nhau nên vào những kì trên 3 thiên thể này có khi không thẳng hàng.

Trả lời

THỦY TRIỀU

03

Câu 1. Hiện tượng thuỷ triều là gì? Có những dạng nào?

Hiện tượng mực nước dâng lên cao hoặc hạ xuống thấp có chu kì được gọi là hiện tượng thủy triều.

Trả lời

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Có 2 dạng thủy triều:

• Thủy triều cao
• Thủy triều thấp

Ví dụ: Thủy triều làm mực nước sông xuống thấp.

Trả lời

Câu 2. (TL9 – tr52) Nêu ví dụ về hiện tượng thuỷ triều mà các em quan sát thấy trong đời sống hằng ngày.

Câu 3. Nêu nguyên nhân gây ra hiện tượng thuỷ triều.

Hiện tượng thủy triều xảy ra chủ yếu là do lực hấp dẫn của Mặt Trăng tác dụng lên Trái Đất và lớp nước bao xung quanh.

Phần nước gần Mặt Trăng nhất sẽ chịu lực hấp dẫn lớp và bị dâng lên. Tại vị trí xa Mặt Trăng nhất trên Trái Đất, phần nước bên đó cũng sẽ dâng lên.

Trả lời

Lực hấp dẫn giữa các thiên thể phụ thuộc vào khối lượng và khoảng cách. Mặt Trăng tuy nhỏ hơn Mặt Trời nhưng gần Trái Đất hơn khoảng 389 lần, nên lực hấp dẫn của Mặt Trăng lên nước biển mạnh hơn Mặt Trời, gây ra hiện tượng thủy triều chủ yếu do Mặt Trăng.

Trả lời

Câu 4. (TL10 – tr52) Giải thích tại sao Mặt Trăng lại gây hiện tượng thuỷ triều mạnh hơn so với Mặt Trời mặc dù khối lượng Mặt Trăng nhỏ hơn Mặt Trời rất nhiều.

Thủy triều không phải nguyên nhân chính làm mực nước biển dâng vì:

• Xảy ra tối đa 2 lần/ngày và chỉ làm nước dâng lên tạm thời.
• Lực hấp dẫn của Mặt Trăng và Mặt Trời chỉ kéo dẹt lớp nước, không làm tăng thể tích nước.

Trả lời

Câu 5. (TL11 – tr52) Theo em, hiện tượng thuỷ triều có phải là nguyên nhân chính làm cho mực nước trên các đại dương ngày càng dâng cao hay không?

Nguyên nhân chính là biến đổi khí hậu, gây băng tan ở hai cực và giãn nở nhiệt của nước biển, làm mực nước dâng cao lâu dài.

Trả lời

• Giống nhau:

Trả lời

Câu 6. (LT – tr53) Phân tích những lợi ích và tác động tiêu cực mà thuỷ triều mang lại. Cho ví dụ về những ảnh hưởng nổi bật của thuỷ triều trong lịch sử Việt Nam.

• Khác nhau:

LUYỆN TẬP

--------------- Còn tiếp ---------------