CHƯƠNG 5: VIỆT NAM TỪ KHOẢNG THẾ KỈ VII TRƯỚC CÔNG NGUYÊN ĐẾN THẾ KỈ X

BÀI 14: NHÀ NƯỚC VĂN LANG – ÂU LẠC

KHỞI ĐỘNG

Câu 1: Trình độ phát triển đạt đến mức độ nhất định, có nền văn hoá vật chất, tinh thần với những đặc trưng riêng.

Câu 2: Thần núi Tản Viên, con rể của Hùng Vương thứ 18.

Câu 3: Người đứng đầu nhà nước Văn Lang.

Câu 4: Chức quan đứng đầu các bộ thời Văn Lang.

Câu 5: Truyền thuyết nói về cuộc đấu tranh chống giặc Ân

Câu 6: Vua nước Âu Lạc.

Câu 7: Tên kinh đô nước Âu Lạc.

Kiến thức

• Dân tộc Việt Nam có bề dày hàng ngàn năm lịch sử. Trong tâm linh và tình cảm của những người dân đất Việt, cha Lạc Long Quân và mẹ Âu Cơ là khởi nguồn của dân tộc và các vua Hùng là những người có công dựng nước.
• Tìm hiểu, nghiên cứu lịch sử nước nhà là cách thể hiện lòng yêu nước, trách nhiệm với tổ tiên, với nòi giống, với quốc gia.

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. NHÀ NƯỚC VĂN LANG
2. Sự ra đời của nhà nước Văn Lang

Thảo luận và trả lời câu hỏi vào Phiếu học tập số 1

Phân biệt huyền thoại lịch sử và sự thật lịch sử về sự ra đời của nhà nước Văn Lang, đánh dấu (x) vào ô tương ứng:

Từ khoảng 2000 năm TCN, những nhóm cư dân Việt cổ đã bắt đầu mở rộng địa bàn cư trú, di cư từ vùng núi, trung du xuống đồng bằng châu thổ các dòng sông lớn ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ ngày nay, sau là vùng cư trú chủ yếu của cư dân nước Văn Lang, Âu Lạc.

Em hãy cho biết:

• Nhà nước Văn Lang ra đời vào khoảng thời gian nào?
• Nêu phạm vi của nhà nước Văn Lang.
• Kinh đô của nhà nước Văn Lang thuộc địa phương nào ngày nay?

+ Ra đời vào khoảng thế kỉ VII TCN. Thủ lĩnh của bộ lạc Văn Lang đã thu phục các bộ lạc khác, tự xưng là Hùng Vương, thành lập nhà nước Văn Lang.

+ Phạm vi của nhà nước Văn Lang: ven sông Hồng từ Việt Trì (Phú Thọ) đến chân núi Ba Vì (Hà Nội) ngày nay.

+ Kinh đô của nhà nước Văn Lang thuộc Việt Trì (Phú Thọ) ngày nay.

Mở rộng

Do sự phát triển của công cụ đồng và sắt nên đời sống sản xuất có sự chuyển biến, cùng với nhu cầu làm thuỷ lợi (thể hiện qua truyền thuyết Sơn Tinh  Thuỷ Tinh) và chống ngoại xâm (thể hiện qua truyền thuyết Thánh Giáng) đã thúc đẩy sự ra đời Nhà nước đầu tiên - Nhà nước Văn Lang. Đây là điểm tương đồng với sự hình thành các nhà nước phương Đông khác.

• Sự ra đời của nhà nước Văn Lang đã mở ra thời kì dựng nước đầu tiên trong lịch sử dân tộc.
• Là dấu mốc kết thúc thời kì nguyên thủy trên đất nước Việt Nam, tạo cơ sở, tiền đề cho sự hình thành và phát triển nền văn minh của thời kì dựng nước trong lịch sử Việt Nam.

1. Tổ chức nhà nước Văn Lang

Trình bày tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang

Tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang

• Hùng Vương chia nước làm 15 bộ, giúp việc cho vua là các Lạc hầu, Lạc tướng.
• Đứng đầu các chiềng, chạ là Bồ chính. Con trai vua gọi là Quan lang, con gái vua gọi là Mị nương.
• Xã hội bao gồm những người quyền quý, dân tự do (nông dân công xã, thợ thủ công) và nô tì.

+ Bồ chính: già làng đứng đầu chiếng, chạ thời Hùng Vương.

+ Lạc hầu: chức quan phụ trách việc dân sự (quan văn) thời Hùng Vương - An Dương Vương.

+ Lạc tướng: chức quan phụ trách việc quân sự (quan võ) thời Hùng Vương - An Dương Vương.

Em có nhận xét gì về tổ chức bộ máy nhà nước Văn Lang?

• Nhà nước Văn Lang đã được hình thành từ trung ương đến địa phương nhưng sơ khai, tổ chức đơn giản, chia làm 3 cấp (chỉ có vài chức quan).
• Nhà nước chưa có quân đội, chưa có luật pháp. Tuy đơn giản nhưng đã là tổ chức chính quyền cai quản nhà nước.

2. NHÀ NƯỚC ÂU LẠC

Quan sát Lược đồ 14.4 và cho biết:

• Nhà nước Âu Lạc ra đời trong hoàn cảnh nào?
• Xác định vị trí kinh đô Âu Lạc trên lược đồ và nêu chức năng của kinh đô đó.

Hoàn cảnh ra đời nhà nước Âu Lạc

Năm 214 TCN: quân Tần ở phương Bắc đánh xuống vùng đất sinh sống của các bộ tộc Việt. Người Lạc Việt và người Âu Việt dũng cảm chiến đấu chống quân Tần dưới sự lãnh đạo của Thục Phán.

Năm 208 TCN, quân Tần gặp nhiều khó khăn, phải rút về nước. Thục Phán xưng là An Dương Vương. Ông đổi tên nước thành Âu Lạc.

• Kinh đô của Âu Lạc: ở Phong Khê (nay là Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội).
• Chức năng của kinh đô: Thời Âu Lạc, người Việt tiếp tục đối mặt với âm mưu xâm lược của các triều đại phong kiến Trung Quốc. An Dương Vương đã cho xây thành Cổ Loa “dài đến ngàn trượng, cao và xoáy trôn ốc” để phòng vệ.

Thảo luận theo cặp và trả lời câu hỏi

Quan sát Hình 14.5, 14.6 và cho biết:

• Vì sao thời Văn Lang tư liệu chủ yếu là công cụ, trong khi thời Âu Lạc, tư liệu chủ yếu là vũ khí?
• Qua hình ảnh nỏ bắn tên và mũi tên đồng, em có nhận xét gì về kĩ thuật luyện kim và trình độ quân sự thời Âu Lạc?

Kiến thức:

• Thời Âu Lạc thường xuyên phải chống ngoại xâm, giữ nước nên tư liệu chủ yếu là vũ khí, thành Cổ Loa cũng là quân thành.
• Kĩ thuật luyện kim và trình độ quân sự thời Âu Lạc cao hơn thời Văn Lang.

Câu hỏi:

Em hãy nêu điểm mới của tổ chức nhà nước Âu Lạc so với nhà nước Văn Lang.

Vua có quyền thế hơn trong việc trị nước, có quân đội và vũ khí tốt.

Lãnh thổ mở rộng hơn (vượt ra khỏi vùng châu thổ sông Hồng) nên nước được chia thành nhiều bộ hơn.

Kiến thức

• Nước Âu Lạc được thành lập năm 208 TCN, có thế mạnh hơn Văn Lang, xây dựng thành Cổ Loa kiên cố và nhiều vũ khí tốt nhưng chỉ tồn tại được mấy thập kỉ.
• Năm 179 TCN. Âu Lạc bị nước Nam Việt, đứng đầu là Triệu Đà (Trung Quốc) chiếm, đặt dấu chấm hết nền độc lập của Nhà nước Âu Lạc và khép lại thời đại dựng nước ở Việt Nam.

LUYỆN TẬP

Kinh đô của nước Văn Lang đóng ở:

1. Việt Trì

(Phú Thọ ngày nay)

1. Mê Linh

(Hà Nội ngày nay)

1. Đông Anh

(Hà Nội ngày nay)

1. Luy Lâu

(Bắc Ninh ngày nay)

Đáp án A

Ai là người lãnh đạo người Âu Việt và Lạc Việt đánh bại quân Tần, lập ra nhà nước Âu Lạc

1. Hùng Vương
2. Bà Triệu
3. Thục Phán
4. Hai Bà Trưng

Đáp án C

Nối ý ở cột A với ý ở cột B sao cho phù hợp

Thời Văn Lang: Sơn Tinh Thủy Tinh. Thánh Gióng. Bánh chưng bánh giày

Thời Âu Lạc: Thần Kim Quy, Mị Châu Trọng Thủy

VẬN DỤNG

Em hãy cho biết những tín ngưỡng, phong tục, lễ hội nào thời Văn Lang, Âu Lạc vẫn tiếp tục duy trì và phát triển đến ngày nay?

• Thờ cúng tổ tiên
• Gói bánh chưng, làm bánh giày
• Các lễ hội: ngày mùa, đấu vật, đua thuyền

Từ truyền thuyết Con rồng cháu tiên, em hiểu thế nào về hai chữ “đồng bào” và truyền thống “tương thân tương ái” của người Việt?

• “Đồng bào”: cùng chung một bào thai, xuất xứ từ truyền thuyết “Con Rồng cháu Tiên, các dân tộc trên lãnh thổ Việt Nam đều có cùng nguồn cội, anh em chung một nhà.
• Truyền thống “tương thân tương ái” của người Việt Nam: giúp đỡ đồng bào, dân tộc trong lúc khó khăn, hoạn nạn.

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

Trả lời câu 2 – phần Luyện tập, SGK trang 76

Làm bài tập Bài 14 – Sách bài tập

Đọc trước Bài 15 – SGK trang 77