BÀI 4: XÃ HỘI NGUYÊN THỦY
(2 tiết)

KHỞI ĐỘNG

Kiểm tra bài cũ

Căn cứ vào những thông tin khảo cổ nào để khẳng định rằng khu vực Đông Nam Á (trong đó có Việt Nam) là một trong những nơi con người xuất hiện từ rất sớm.

Nếu cuộc sống hiện đại biến mất, không có điện, không có ti vi, không có phương tiện để di chuyển,...em sẽ sinh sống như thế nào? Đời sống của em lúc này có giống với đời sống của người nguyên thủy hay không?

HÌNH THÀNH KIẾN THƯC

1. CÁC GIAI ĐOẠN TIẾN TRIỂN CỦA XÃ HỘI NGUYÊN THỦY
   Xã hội nguyên thủy kéo dài hàng triệu năm từ khi con người bắt đầu xuất hiện trên Trái Đất đến khi xã hội có giai cấp và nhà nước được hình thành.

Quan sát Sơ đồ 4.1

• Xã hội nguyên thủy đã trải qua những giai đoạn phát triển nào? Đặc điểm của những giai đoạn đó là gì?
• Đặc điểm căn bản trong quan hệ của con người với nhau thời kì nguyên thủy?

 Xã hội nguyên thủy trải qua 2 giai đoạn phát triển

Bầy người nguyên thủy

- Gồm vài gia đình sinh sống cùng nhau.

- Có sự phân công lao động giữa nam và nữ.

Công xã thị tộc

- Gồm các gia đình có quan hệ huyết thống sinh sống cùng nhau.

- Đứng đầu là tộc trưởng.

- Nhiều thị tộc sống cạnh nhau, có quan hệ họ hàng hợp thành bộ lạc.

Mở rộng: Công xã thị tộc

• Thị tộc mẫu hệ: Chế độ xã hội ở giai đoạn đầu của thời kì công xã thị tộc, trong đó con đẻ theo họ mẹ, quyền lực trong gia đình và xã hội do người phụ nữ nắm giữ.
• Thị tộc phụ hệ: Chế độ xã hội ở giai đoạn sau của thời kì công xã thị tộc, trong đó con đẻ theo họ cha, quyền lực trong gia đình và xã hội do người đàn ông nắm giữ.

Đặc điểm căn bản trong quan hệ của con người:

+ Của cải chung

+ Làm chung

+ Hưởng thụ bằng nhau

1. ĐỜI SỐNG VẬT CHẤT CỦA NGƯỜI NGUYÊN THỦY

Nhìn vào những hình ảnh này, em có liên tưởng gì về cuộc sống vật chất của  người nguyên thủy?

Lao động và công cụ lao động

• Sự phát triển của công cụ đá.
• Vai trò của lao động trong quá trình tiến hóa của người nguyên thủy.

Từ hái lượm, săn bắt đến trồng trọt, chăn nuôi

• Những nét chính về đời sống của người nguyên thủy.
• Một số dấu tích của người Việt cổ.

1. Lao động và công cụ lao động

Thời kì nguyên thuỷ bắt đầu cùng với sự phát triển của những công cụ lao động bằng đá nên còn được gọi là thời kì đồ đá. Công cụ lao động là bằng chứng lịch sử, cơ sở để chúng ta tái hiện và hiểu được vai trò của lao động trong xã hội nguyên thuỷ.

Quan sát Hình 4.2, 4.4, 4.5, 4.6
Kể tên những công cụ lao động của người nguyên thủy?




Thảo luận và trả lời câu hỏi

• Làm thế nào chúng ta có thể nhận biết được hòn đá trong tự nhiên và hòn đá được chế tác?

Công cụ đá phát triển như thế nào?

+ Công cụ thô sơ (rìu cầm tay, mảnh tước,…)

+ Dùng bàn mài để mài lưỡi rìu

+ Sử dụng cung tên, tạo ra lửa để sưởi ấm,…

 Vai trò của lao động trong quá trình tiến hóa của người nguyên thủy

Lao động có vai trò như thế nào trong quá trình tiến hóa của người nguyên thủy?

Nhờ chế tác công cụ lao động, đôi bàn tay dần trở nên khéo léo hơn, cơ thể cũng dần biến đổi để thích ứng với các tư thế lao động. Con người đã từng bước tự cải biển và hoàn thiện mình.

Quan sát Hình 4.7

Em có động ý với ý kiến:Bức vẽ trong hang La-xcô (Lascawx) mô tả những con vật là đối tượng săn bắt của người nguyên thuỷ khi họ đã có cung tên. Tại sao?

TL:

• Đồng ý với ý kiến.
• Khi người nguyên thủy có cung tên, họ đã săn bắt những con vật chạy nhanh như hươu, nai, ngựa. Vì vậy, những con vật này đã xuất hiện trong những bức vẽ của họ.

2. Từ hái lượm đến săn bắt, trồng trọt, chăn nuôi

• Quan sát Hình 4.8: Hãy cho biết những nét chính về đời sống của người nguyên thủy ở Việt Nam
• Những nét chính về đời sống của người nguyên thủy ở Việt Nam

Cách thức lao động: Sống lệ thuộc vào tự nhiên, di chuyển để tìm kiếm thức ăn. Phụ nữ và trẻ em hái lượm các loại quả. Đàn ông săn bắt thú rừng.

Trồng trọt, chăn nuôi: Trồng hạt ngũ cốc, rau củ. Phát hiện những con vật có thể chăn nuôi và thuần dưỡng.

Địa bàn cư trú: Bắt đầu chuyển sang đời sống định cư

Vai trò của lửa: Sử dụng lửa để sưởi ấm và nướng thức ăn.

Quan sát Hình 4.9

Những chi tiết nào trong Hình 4.9 thể hiện con người đã biết thuần dưỡng động vật?

Con người cưỡi trên lưng thú và nhiều gia súc như bò, dê; con người và động vật sống gần nhau.

Vào thời điểm 10 000 năm trước, Sahara có phải là vùng đất sa mạc hay không? Điều này gợi cho em suy nghĩ về điều gì?

Sahara từng là vùng đất màu mỡ cách ngày nay 10.000 năm, nhưng ngày nay là một sa mạc lớn trên thế giới, không thuận tiện cho con người sinh sống. Những dấu vết để lại từqua những bức vẽ còn lại trong hang đá cảnh báo chúng ta về biến đổi khí hậu, nên chúng ta phải có trách nhiệm với thiên nhiên, môi trường sống.

Dấu tích ở Việt Nam cho thấy người nguyên thủy đã sớm biết trồng trọt và mở rộng địa bàn cư trú

Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy dấu vết những hạt thóc, vỏ trấu, hạt gạo cháy, có cả bàn nghiền hạt và chày. Những dấu tích của họ ở nhiều vùng khác nhau như Bàu Tró (Quảng Bình), Cái Bèo, Hạ Long (Quảng Ninh), Quỳnh Văn (Nghệ An).

Một số hình ảnh nơi từng là địa bàn cư trú của người nguyên thủy tại Việt Nam: Bàu Tró (Quảng Bình), Quỳnh Văn (Nghệ An)

III. ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA NGƯỜI NGUYÊN THỦY

Quan sát Hình 4.10, 4.1, em có nhận xét gì về đời sống tinh thần của người nguyên thủy?

Đời sống tinh thần của người nguyên thủy:

Phong phú và tiến bộ

Đã có tục chôn cất người chết. Nhiều mộ táng có chôn theo cả công cụ lao động.

Đã biết sử dụng đó trang sức, biết dùng màu, vẽ lên người để hoá trang hay làm đẹp.

Đặc biệt, họ đã biết quan sát cuộc sống xung quanh và thể hiện ra bằng hình ảnh.

Một số hình ảnh về đời sống tinh thần của người nguyên thủy

Xương hóa thạch trong mộ cổ ở I-xra-en

Đồ trang sức bằng vỏ trứng đà điểu Nga (khoảng 50 000 năm trước)

Sáo trúc bằng xương chim (Đức, khoảng 40 000 năm trước)

Gốm Quỳnh Văn

Quan sát Hình 4.11

Người nguyên thủy đã khắc hình gì trong hang Đồng Nội?

Những bức khắc họa hình mặt người trong hang Đồng Nội.

Luyện tập

Tổ chức xã hội đầu tiên của người nguyên thủy là:

1. Công xã nông thôn
2. Thị tộc
3. Bầy người nguyên thủy
4. Bộ lạc

Đáp án C

Công cụ lao động chủ yếu của

Người tối cổ được chế tác từ:

1. Đá
2. Sắt
3. Chì
4. Đồng thau

Đáp án A

Luyện tập nâng cao

Vân dụng kiến thức trong bài học, em hãy sắp xắp các bức vẽ minh họa đời sống lao động của người nguyên thuỷ bên dưới theo hai chủ đề:

Chủ đề 1 - Cách thức lao động của Người tối cổ.

Chủ đề 2 - Cách thức lao động của Người tinh khôn.

Hướng dẫn về nhà

Trả lời các câu hỏi

1,2,3 SGK (Bài 4)

Đọc trước Bài 5 – Sự chuyển biến từ xã hội nguyên thủy

sang xã hội có giai cấp