BÀI 5: SỰ CHUYỂN BIẾN TỪ XÃ HỘI NGUYÊN THỦY SANG XÃ HỘI CÓ GIAI CẤP
(2 tiết)

KHỞI ĐỘNG

Kiểm tra bài cũ

Theo em, lao động có vai trò như thế nào đối với bản thân, gia đình và xã hội ngày nay?

Câu chuyện người băng

• “Vào năm 1991, hai nhà leo núi người Đức phát hiện một người đàn vào khoảng 3200 năm TCN. Trên người ông có một vết thương do tên bắn ở vai bên trái mà mũi tên đã được rút ra.
• Người đàn ông Otzi mang theo rất nhiều dụng cụ như rìu đồng có tra cán bằng gỗ, con dao bằng đá, một túi đựng mũi tên bằng da chứa các mũi tên đồng, một cung tên đang làm đở, quặng sun phít sắt và bùi nhùi tạo lửa; bột mì xay nhuyễn từ lúa mì thu hoạch vào cuối mùa hè trong canh tác nông nghiệp châu Âu, hạt mận gai thường được thu hoạch vào mùa thu, phấn hoa ngũ cốc của loài cây thiết mộc mọc vào mùa xuân.

Tại sao chúng ta có thể biết người băng Otzi sống vào đầu thời kì đồ đồng - khi kim loại bắt đầu xuất hiện?

Chi tiết nào cho thấy Otzi đã có “của ăn của để, có tích luỹ lương thực?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. SỰ XUẤT HIỆN CỦA CÔNG CỤ BẰNG KIM LOẠI

Trước khi xuất hiện công cụ lao động bằng kim loại, người nguyên thủy sử dụng đá làm công cụ lao động.

Quá trình phát hiện ra kim loại

• Kim loại được phát hiện ra như thế nào?
• Đồng có ở đâu? Ngoài đồng ra, những kim loại nào còn được khai thác trong tự nhiên?

Kim loại được con người tình cờ phát hiện ra khi khai thác đá vào khoảng thiên niên kỉ IV TCN.

Đồng có sẵn trong tự nhiên, là đồng đỏ. Việc biết sử dụng lửa và làm đồ gốm dẫn đến việc luyện ra đồng thau, sắt vào thế kỉ II TCN

Quan sát Hình 5.2 - 5.4

Công cụ và vật dụng bằng kim loại có điểm gì khác biệt về hình dáng, chủng loại so với công cụ bằng đá?

Điểm khác biết giữa công và vật dụng bằng kim loại và công cụ bằng đá: công cụ và vật dụng bằng kim loại phong phú, đa dạng, hiệu quả hơn nhiều so với công cụ và vật dụng bằng đá (rìu tay, rìu mài lưỡi có tra cán, mũi tên bằng cây, lưỡi cày bằng gỗ.

Công cụ bằng kim loại đã thay thế hoàn toàn cho công cụ bằng đá. Đến thời đồng thau, đồ đá còn rất ít, đến thời đồ sắt đồ đá đã bị loại bỏ hoàn toàn.

Một số hình ảnh về công cụ bằng kim loại của người nguyên thủy:

Kim loại được sử dụng vào những mục đích gì trong đời sống của con người cuối thời nguyên thủy?

1. Khai phá đất hoang, tăng diện tích trồng trọt, xẻ gỗ đóng thuyền, xẻ đá làm nhà, khai thác mỏ
2. Trồng trọt, chăn thú dễ dàng hơn
3. Một số công việc mới xuất hiện như nghề luyện kim, chế tạo công cụ lao động, chế tạo vũ khí.
4. SỰ CHUYỂN BIẾN TRONG XÃ HỘI NGUYÊN THỦY

Công cụ lao động bằng kim loại được sử dụng phổ biến không chỉ tác động đến kinh tế mà còn dẫn đến sự chuyển biến từ xã hội nguyên thuỷ sang xã hội có giai cấp...

Nguyên nhân dẫn đến  sự phân hóa giữa người giàu và người nghèo

+ Công cụ lao động xuất hiện vào cuối thời nguyên thủy

+ Con người đã làm ra một lượng sản phẩm dư thừa

+ Lượng sản phẩm này đã thuộc về một số người

Mối quan hệ giữa người với người như thế nào trong xã hội có phân hoá giàu, nghèo?

Mối quan hệ giữa người với người trong xã hội có giai cấp so với xã hội nguyên thuỷ: quan hệ bình đẳng được thay thế bằng quan hệ bất bình đẳng.

+ Trong xã hội nguyên thủy: những người đứng đầu thị tộc có mối quan hệ bình đẳng, làm chung, hưởng chung.

+ Trong xã hội có giai cấp: người đứng đầu đầu thị tộc giai cấp thống trị, thành viên thị tộc trở giai cấp bị trị)

Mở rộng

• Trong xã hội nguyên thuỷ: Công bằng và bình đẳng là “nguyên tắc vàng’. Con người sống trong cộng đồng, dựa vào nhau vì tình trạng đời sống còn quá thấp.
• Trong xã hội có giai cấp: Quan hệ bình đẳng trong cộng đồng bị phá vỡ. Gia đình cũng thay đổi theo: đàn ông làm các việc nặng nhọc như cày bừa, làm thuỷ lợi,... nên có vai trò trụ cột và giành lấy quyền quyết định trong gia đình.

Quá trình phân hóa xã hội và tan rã của xã hội nguyên thủy trên thế giới không giống nhau, diễn ra không đồng đều ở những khu vực khác nhau.

Thời gian

Có nơi sớm hơn, có nơi muộn hơn.

Mức độ triệt để

Có nơi bị xóa bỏ hoàn toàn, có nơi tàn dư của xã hội nguyên thủy vẫn còn được bảo tồn triệt để mãi đến sau này.

Sự phân hóa không triệt để ở xã hội phương Đông:

+ Sự phân hóa không triệt để ở xã hội phương Đông

+ Quây quần, gắn bó với nhau đề cùng làm thuỷ lợi, đắp đê, đào kênh, mương, cùng sản xuất nông nghiệp.

+ Mối quan hệ giữa người với người vấn rất gần gũi, mật thiết, sự liên kết giữa các cộng đồng và nhiều tập tục vẫn được bảo lưu.

III. VIỆT NAM CUỐI THỜI KÌ NGUYÊN THỦY

• Cách đây hơn 4.000 năm, xã hội nguyên thủy Việt Nam đã có những chuyển biến quan trọng....
• Quan sát Hình 5.6 – 5.9

Một số nét cơ bản của xã hội nguyên thủy Việt Nam trong quá trình tan rã

+ Thể hiện qua 3 nền văn hóa: Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun: Chứng tỏ người nguyên thuỷ đã mở rộng địa bàn cư trú chuyển dần xuống vùng đồng bằng.

+ Thể hiện qua hiện vật: Cư dân đã phát minh ra thuật luyện kim, chế tạo công cụ, vũ khí bằng đồng. Đồ gốm phát triển, đẹp

+ Nơi ở: Định cư ven các con sông và có đời sống tinh thần phong phú (vị trí các nền văn hoá, hiện vật phản ánh chăn nuôi và đời sống tinh thần: gà, tượng người).

Hình ảnh một số con sông lớn người nguyên thủy tại Việt nam đã định cư

Mở rộng

Cũng giống như xã hội nguyên thủy ở nhiều nước trên thế giới, ở Việt Nam dưới sự xuất hiện của công cụ sản xuất bằng kim loại đã dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo, xã hội nguyên thủy tan rã. Đây cũng là cơ sở cho sự xuất hiện các quốc gia sơ kì đầu tiên tại Việt Nam.

Luyện tập

Xã hội nguyên thủy tan rã là do:

1. Tư hữu xuất hiện
2. Xã hội chưa phân hóa giàu nghèo
3. Con người có mối quan hệ bình đẳng
4. Cộng cụ bằng đá được sử dụng phổ biến

Sự phân hóa không triệt để của Xã hội nguyên thủy phương Đông là do:

1. Cư dân sinh sống phân tán ở nhiều khu vực
2. Cư dân sinh sống chủ yếu ở vùng núi
3. Quan hệ giữa con người rất gần gũi
4. Quan hệ giữa con người là bất bình đẳng

Đáp án C

Luyện tập mở rộng

Em hãy kể tên một số vật dụng bằng kim loại mà con người ngày nay vẫn thừa hưởng từ những phát minh của người nguyên thủy.