Giáo án PowerPoint Lịch sử 6 Chân trời sáng tạo bài 9: Trung Quốc từ thời cổ đại đến thế kỉ VII

KHỞI ĐỘNG

Kiểm tra bài cũ

Em hãy trình bày biểu hiện của sự phân hóa trong xã hội Ấn Độ cổ đại.

Em có biết Trung Quốc tạo ra vật này làm gì không? Về sau nó được kế thừa trong lĩnh vực nào?

• Từ thời xa xưa người Trung Quốc đã chế tạo ra la bàn để xác định phương hướng. Họ còn là chủ nhân của một nền văn minh phát triển với nhiều thành tựu mà cho đến ngày nay nhân loại vẫn đang được thừa hưởng.
• Vậy, điều kiện nào đã giúp người Trung Quốc cổ đại tạo dựng được nền văn minh rực rỡ như vậy? Những giá trị to lớn mà họ truyền lại đến ngày nay là gì?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN

Vào thời cổ đại, vùng cư chú chủ yếu của cư dân Trung Quốc cổ đại: trung và hạ lưu Hoàng Hà. Về sau mở rộng địa bàn cư trú xuống lưu vực Trường Giang.

Quan sát Hình 9.1, 9.2:

Em hãy cho biết Hoàng Hà và Trường Giang có tác động như thế nào đến cuộc sống của cư dân Trung Quốc thời cổ đại?

Tác động của Hoàng Hà và Trường Giang đến cuộc sống của cư dân Trung Quốc thời cổ đại

Tác động:

+ Tác động tiêu cực:

• Hoàng Hà là con sông lớn thứ hai ở Trung Quốc, phù sa màu mỡ, thuận lợi cho việc trồng trọt khi công cụ sản xuất còn tương đối thô sơ.
• Lưu vực Trường Giang đất đai phì nhiêu, khí hậu ấm áp, thuận lợi cho nhiều loại cây trồng phát triển.

+ Tác động tiêu cực:

• Lũ lụt do hai con sông cũng đã gây ra nhiều khó khăn cho đời sống và cướp đi rất nhiều sinh mạng của người dân.

Mở rộng:

• Hoàng Hà có tổng chiều dài 5.464km và diện tích lưu vực sông gần 753.000km. Đây là con sông lớn thứ năm trên thế giới và dài thứ hai ở Trung Quốc.
• Trường Giang (còn gọi là Dương Tử) dài khoảng 6300km, là con sống dài thứ ba trên thế giới.
• Hoàng Hà và Trường Giang đều chảy theo hướng Tây - Đông, đem phù sa về bồi đắp cho những cánh đồng châu thổ màu mỡ. Đặc biệt, sông Hoàng Hà là nơi sản sinh ra nền văn minh Hoa Hạ với hơn 5.000 năm.
• Những triều đại đầu tiên trong lịch sử như Hạ, Thương, Chu đều hình thành ở lưu vực Hoàng Hà. Về sau, người Trung Quốc mới tiến đến về phía nam, xuống lưu vực sông Trường Giang.

1. QÚA TRÌNH THỐNG NHẤT VÀ XÁC LẬP CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN DƯỚI THỜI TẦN THỦY HOÀNG

Thời cổ đại ở Trung Quốc kéo dài khoảng 2.000 năm, gắn liền với 3 triều đại nối tiếp nhau là nhà Hạ, nhà Thương và nhà Chu.

Quan sát Lược đồ 9.3:

Em hãy nêu những nét chính về quá trình thống nhất Trung Quốc của Tần Thủy Hoàng.

Quá trình thống nhất Trung Quốc của Tần Thủy Hoàng

Chiến tranh

• Trên lưu vực Hoàng Hà, Trường Giang tồn tại hàng trăm tiểu quốc.
• Giữa các nước thường xuyên xảy ra chiến tranh nhằm thôn tính lẫn nhau.

Thống nhất Trung Quốc

Đến cuối thời nhà Chu, Doanh Chính đã lần lượt đánh chiếm các nước, thống nhất Trung Quốc.

Lên ngôi hoàng, đặt niên hiệu

Năm 221 TCN. Vua nước Tần lấy hiệu là Tần Thuỷ Hoàng Đế.

Lưu ý

Thống nhất về mặt lãnh thổ chỉ là việc đặt nền móng cho những hoạt động tiếp theo của Tần Thuỷ Hoàng nhằm thống nhất toàn diện Trung Quốc.

Mở rộng:

• Tần Thủy Hoàng sinh ngày 18/2/259 TCN, mất ngày 11/7/210 TCN.
• Ông là vị vua thứ 36 của nước Tần, đồng thời là Hoàng đế đầu tiên thống nhất Trung Hoa sau khi tiêu diệt các nước chư hầu, chấm dứt thời kỳ Chiến Quốc vào năm 221 TCN.
• Thay vì tiếp tục xưng vương ông tự tạo ra một danh hiệu mới là "Hoàng đế" và tự gọi mình là Thủy Hoàng đế.

Thảo luận và trả lời câu hỏi:

• Nêu nguyên nhân vì sao Tần Doanh Chính thống nhất được lãnh thổ Trung Quốc?
• Hãy so sánh lãnh thổ Trung Quốc thời nhà Tần và lãnh thổ Trung Quốc ngày nay

Trả lời

• Nước Tần có tiềm lực kinh tế và quân sự mạnh nhất.
• Lãnh thổ Trung Quốc thời nhà Tần nhỏ hơn lãnh thổ Trung Quốc ngày nay rất nhiều. Lãnh thổ Trung Quốc rộng lớn như ngày nay là do quá trình mở rộng trải qua nhiều triều đại.

Quan sát Hình 9.4

Em hãy cho biết Tần Thủy Hoàng đã làm những gì để thống nhất toàn diện Trung Quốc?

Quân sự=> Kinh tế=> Văn Hóa

• Chấm dứt chiến tranh liên miên, thống nhất lãnh thổ và mở rộng lãnh thổ.
• Thống nhất tiền tệ, tạo điều kiện lưu thông hàng hóa.
• Thống nhất chữ viết tạo thuận lợi cho giao lưu tiếp xúc giữa các vùng miền.

Mở rộng:

Quan sát hình số 4 trong Hình 9.4, chữ Mộc từ giáp cốt đến tiểu triện đã có sự biến đổi.

• Giáp cốt: chú trọng miêu tả vật thật, do khắc trên xương cốt nên nét chữ thô, nguệch ngoạc.
• Tiểu triện: chữ khuôn trong hình vuông, nét thanh thoát, mang tính đối xứng trái, phải rõ nét, bố cục chặt chẽ.

Do sự phát triển của sản xuất, xã hội Trung Quốc cũng phân hoá sâu sắc. Các giai cấp mới xuất hiện.

Quan sát Sơ đồ 9.5 và cho biết:

• Xã hội cổ đại Trung Quốc gồm những giai cấp nào?
• Xã hội phong kiến Trung Quốc gồm những giai cấp nào? Các giai cấp đó hình thành từ những giai cấp nào trong xã hội cổ đại?
• Quan hệ giữa hai giai cấp cơ bản của xã hội phong kiến dựa trên cơ sở nào?

Những giai cấp mới trong xã hội phong kiến Trung Quốc được hình thành

Xã hội cổ đai: Gồm những giai cấp: Quý tộc, quan lại, nông dân công xã.

Xã hội phong kiến:

• Địa chủ được hình thành từ giai cấp quý tộc quan lại
• Nông dân lĩnh canh (tá điền) được hình thành từ giai cấp nông dân công xã.

Quan hệ giữa hai giai cấp cơ bản của xã hội phong kiến

Dựa trên cơ sở bóc lột bằng nạp tô.

Quan hệ bóc lột giữa địa chủ với nông dân bằng địa tô ngày càng chiếm địa vị thống trị. Chế độ phong kiến chính thức được xác lập ở Trung Quốc.

Thảo luận và trả lời câu hỏi:

Em có nhận xét chính sách cai trị của Tần Thủy Hoàng?

+ Tích cực: thực hiện nhiều biện pháp để thiết lập bộ máy nhà nước, củng cố đất nước.

+ Hạn chế: dùng hình phạt hà khắc để cai trị nhân dân.

=> Nhà Tần đã không tồn tại lâu dài như tham vọng của Tần Thuỷ Hoàng. Sau 15 năm tồn tại (221 TCN - 206 TCN), nhà Tần sụp đổ.

III. TỪ NHÀ HÁN, NAM – BẮC TRIỀU ĐẾN NHÀ TÙY

Quan sát Sơ đồ hình 9.6 và cho biết:

• Kể tên các triều đại nào phong kiến từ nhà Hán đến nhà Tùy? Triều đại nào kéo dài nhiều nhất? Triều đại nào tồn tại ngắn nhất?
• Đặc điểm nổi bật của thời kì này là gì?

Các triều đại nào phong kiến từ nhà Hán đến nhà Tùy

• Từ sau thời nhà Tần, xã hội Trung Quốc thời kì này gắn liền với những triều đại: Hán, Tam quốc, Tần, Nam - bắc triều, Tùy.
• Triều đại kéo dài nhiều nhất: nhà Hán.
• Triều đại tồn tại ngắn nhất: nhà Tùy.
• Đặc điểm nổi bật của thời kì này: Trung Quốc bước vào thời kì loạn lạc, thống nhất xen kẽ chia rẽ. Các triều đại phong kiến liên tiếp mở những cuộc chiến tranh xâm lược để mở rộng lãnh thổ.

Thảo luận và trả lời câu hỏi:

Em có biết những triều đại Trung Quốc nào đã xâm lược nước ta không? Nhà Hán có sự kiện gì liên quan đến lịch sử Việt Nam?

• Những triều đại Trung Quốc nào đã xâm lược nước ta: nhà Triệu, nhà Hán, nhà Nam Hán,...
• Nhà Hán có sự kiện liên quan đến lịch sử Việt Nam: nhà Hán đô hộ nước ta, Hai Bà Trưng phất cờ khởi nghĩa.

1. THÀNH TỰU TIÊU BIỂU CỦA NỀN VĂN MINH TRUNG QUỐC

Nho gia:

• Là trường phái tư tưởng nổi bật nhất Trung Quốc.
• Nhấn mạnh tôn ti trật tự, bổn phận phục tùng tuyệt đối của kẻ dưới với bề trên.
• Khổng Tử là một trong những nhà tư tưởng lớn, nhiều tư tưởng lớn của ông về giáo dục đến nay vẫn còn giá trị.

Chữ viết:

• Từ thời nhà Đường, Trung Quốc đã có chữ tượng hình.
• Chữ được khắc trên mai rùa, xương thú (giáp cốt), sau khắc trên chuông,đỉnh đồng (kim văn) và phổ biến là viết trên các thẻ tre, trúc.

Văn học:

• Cổ nhất là Kinh Thi, gồm nhiều sáng tác dân gian, được Khổng Tử sưu tập và chỉnh lí.
• Bộ Sử kí của Tư Mã Thiên được xem là công trình sử học đồ sộ trong thời cổ đại.

Y học:

Sớm phát triển với cách chữa bệnh bằng thảo dược, châm cứu, bấm huyệt.

Kĩ thuật:

• Nhiều thành tựu là nền tảng của những phát minh về kĩ thuật sau này: thiết bị đo động đất, kĩ thuật dệt tơ lụa, làm giấy,...
• Các chất liệu làm giấy trước đó như thẻ tre, trúc, giấy papirus, da cừu, lá cây đều được thay thế bằng giấy.

Kiến trúc:

Xây dựng các công trình kiến trúc, các cung điện, lăng tẩm nguy nga, lộng lẫy, đặc biệt là Vạn Lí Trường Thành.

Thảo luận và trả lời câu hỏi:

Nhóm 1: Em có đồng ý với quan điểm “Tiên học lễ, hậu học văn” không? Lí giải sự lựa chọn của em?

 Nhóm 2: Theo em, các triều đại Trung Quốc xây dựng Vạn lý trường thành để làm gì?

Hướng dẫn

Nhóm 1:

Đồng ý với quan điểm “Tiên học lễ, hậu học văn” :

• Ý nghĩa của câu là học đạo đức, đối nhân xử thế trước, học kiến thức sau.
• Hiện nay, “lễ” nên hiểu là học làm người trước, học kiến thức sau; nếu không dù có tài giỏi đến mấycũng không giúp ích được cho xã hội.

Nhóm 2: Các triều đại Trung Quốc xây dựng Vạn lý trường thành để:

• Bảo vệ Trung Quốc khỏi những cuộc tấn công của người Hung Nô, Mông Cổ, Đột Quyết và những bộ tộc du mục khác.
• Kiểm soát biên giới, quy định hoặc khuyến khích thương mại và kiểm soát xuất nhập cảnh.
• Ngày nay, Vạn lý trường thành là điểm du lịch nổi tiếng, thu hút hàng triệu khách du lịch mỗi năm.

Luyện tập - Trả lời câu hỏi trắc nghiệm

Những con sông nào đóng vai trò quan trọng đối với sự hình thành nền văn minh Trung Quốc

• Hoàng Hà và Trường Giang
• Sông Ấn và sông Hằng
• Hoàng Hà và Trường Giang
• Sông Ti-gơ-rơ và sông Ơ-phơ-rát

Đáp án:

• Hoàng Hà và Trường Giang

Luyện tập mở rộng:

Theo em, tại sao Hoàng Hà được gọi là “sông Mẹ” của Trung Quốc. Từ đó, em hãy kể tên “sông Mẹ” của Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ?

• Hoàng Hà được gọi là “sông Mẹ” của Trung Quốc vì: Hoàng Hà là nơi khởi nguồn văn minh của Trung Quốc, lưu vực của nó từng là trung tâm kinh tế, chính trị của Trung Quốc trong nhiều thời kì lịch sử và nguồn nước của nó nuôi sống đông đảo dân cư của quốc gia này.
• “Sông Mẹ” của Ai Cập là sông Nin, Lưỡng Hà là sông Ti-gơ-rơ và Ơ-phơ-rát, Ấn Độ là sông Ấn và sông Hằng.

Theo em, việc phát minh ra kĩ thuật làm giấy có vai trò gì đối với sự phát triển của xã hội ngày nay?

• Ngày nay, dù bước sang thời đại 4.0 với mạng Internet toàn cầuthì giấy vẫn không mất đi vai trò của nó.
• Giấy không chỉ dùng để lưu giữ thông tin, mà còn nhiều công dụng khác như: giấy dán tường, giấy trang trí nhà cửa; giấy làm bao bì, làm hộp; giấy làm quạt, làm dù che, làm giấy vệ sinh,...

Hướng dẫn về nhà

Trả lời các câu hỏi 2 SGK trang 52

Đọc trước Bài 10 Hi Lạp cổ đại

>