HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Nhắc lại kiến thức khái quát về tác giả Thanh Thảo.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS tìm hiểu thông tin về tác giả Thanh Thảo:

+ Năm sinh và năm mất

+ Quê quán

+ Sự nghiệp và phong cách sáng tác.

+ Giải thưởng và tác phẩm chính.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức khái quát về tác phẩm “Đàn ghi-ta của Lorca”

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Nêu xuất xứ và thể thơ của bài thơ “Đàn ghi-ta của Lorca”.

+ Nhóm 2: Nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

+ Nhóm 3: Nêu ý nghĩa văn bản và ý nghĩa nhan đề.

+ Nhóm 4: Nêu ý nghĩa lời đề từ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 3: Tóm tắt kiến thức trọng tâm về tác phẩm “Đàn ghi-ta của Lorca”

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Tóm tắt nội dung bài thơ Đàn ghi-ta của Lorca.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tác giả:

- Thanh Thảo tên khai sinh là Hồ Thành Công, sinh năm 1946.

- Quê hương: tỉnh Quảng Ngãi.

- Ông tốt nghiệp khoa Ngữ Văn, trường Đại học Tổng hợp Hà Nội.

- Sau đó, Thanh Thảo tham gia kháng chiến chống Mĩ cứu nước ở chiến trường miền Nam.

- Từ sau 1975, ông chuyển sang hoạt động văn nghệ.

- Năm 2001, Thanh Thảo được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học - nghệ thuật.

- Một số tác phẩm chính: Những người đi tới biển (trường ca - 1977), Dấu chân qua trảng cỏ (thơ - 1978), Những ngọn sóng mặt trời (trường ca - 1981), Khối vuông ru-bích (thơ - 1985)...

II. Tác phẩm:

1. Xuất xứ:  in trong tập Khối vuông ru-bích (thơ - 1985).

- Thể thơ: tự do

2. Nội dung:

Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” viết về cái chết của Lor-ca, nhà thơ, họa sĩ, nhà viết kịch, nhà hoạt động sân khấu thiên tài người Tây Ba Nha. Qua bài thơ Thanh Thảo muốn bộc lộ sự thương xót, tiếc nuối với cái chết của Lor-ca và những cách tân nghệ thuật của ông.

3. Nghệ thuật:

Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình, giữa nhạc và thơ, giữa màu sắc thơ viếng phương Đông và chất bi tráng trong nhạc giao hưởng ở phương Tây.

5. Ý nghĩa văn bản: Ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài năng của Lorca – nhà thơ, nhà cách tân vĩ đại của văn học Tây Ban Nha và thế giới thế kỉ XX.

6. Ý nghĩa nhan đề:

- Đàn ghi-ta là niềm tự hào, là một phần hồn của đất nước Tây Ban Nha nên còn được gọi là “Tây Ban Cầm.”

- Đàn ghi-ta gắn bó thân thiết với Lorca trên những nẻo đường ca hát và sáng tạo. Nhan đề bài thơ thể hiện tình yêu của Lor-ca đối với đất nước Tây Ban Nha.

- Đồng thời nhan đề tượng trưng cho con đường nghệ thuật của tác giả, cho khát vọng cao cả mà Lorca muốn hướng tới suốt đời.

7. Ý nghĩa lời đề từ “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn”:

- Đây là di chúc của nhà thơ khi dự cảm về cái chết của mình.

- “Hãy chôn tôi với cây đàn” thể hiện tình yêu tổ quốc nồng nàn và tình yêu nghệ thuật say đắm bởi cây đàn là biểu trưng cho sự nghiệp của Lorca, là khát vọng cả đời mà Lorca theo đuổi.

- Nhưng Lorca cũng lo sợ một ngày nào đó thơ ca của mình sẽ là bước cản cho những người đi sau, vì vậy ông mong muốn xóa bỏ sự ảnh hưởng của bản thân để dọn đường cho thế hệ sau vươn tới. Hình ảnh thơ thể hiện một nhân cách cao đẹp cảu người nghệ sĩ Lorca.

III. Kiến thức trọng tâm:

- Hình tượng Lorca được nhà thơ phác họa bằng những nét vẽ mang dấu ấn của thơ siêu thực: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt, vầng trăng chếnh choáng, yên ngựa mỏi mòn,…

→ Lorca hiện lên mạnh mẽ song cũng thật lẻ loi trên con đường gập ghềnh xa thẳm.

- Bằng hệ thống hình ảnh vừa mang nghĩa thực vừa mang nghĩa ẩn dụ tượng trưng, tác giả đã tái hiện cái chết bi thảm, dữ dội của Lorca. Nhưng bất chấp tất cả, tiếng đàn linh hồn của người nghệ sĩ vẫn sống. Trong tiếng đàn ấy, nỗi đau và tình yêu, cái chết và sự bất tử hòa quyện vào nhau. Lời thơ di chúc của Lorca được nhắc lại, hàm ẩn cả tình yêu đất nước, tình yêu nghệ thuật và khát vọng cách tân nghệ thuật mãnh liệt.

- Cái chết không thể tiêu diệt được tâm hồn và những sáng tạo nghệ thuật của Lorca. Nhà cách tân vĩ đại của đất nước Tây Ban Nha trở thành bất tử trong chính cuộc giã từ này.

PHIẾU BÀI TẬP 1

Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi:

“…tiếng ghi ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi ta ròng ròng

máu chảy

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng…”

(Trích “Đàn ghi ta của Lorca” – Thanh Thảo)

Câu 1. Đoạn thơ trên được viết theo thể thơ nào?

Câu 2. Nội dung chính của đoạn thơ?

Câu 3. Chỉ ra 2 biện pháp tu từ trong đoạn thơ trên và nêu tác dụng.

Câu 4. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh tiếng đàn (cây đàn).

GỢI Ý ĐÁP ÁN

Câu 1. Đoạn thơ được viết theo thể thơ tự do

(Thể thơ tự do với phong cách tượng trưng có pha màu sắc siêu thực rất gần gũi với phong cách thơ Lorca: đề nghị lối viết tự động, cho rằng thơ là mạch cảm xúc tuôn tràn nên dường như không mạch lạc, hình ảnh mới lạ, không viết hoa đầu dòng, không ngắt câu).

Câu 2. Nội dung chính của đoạn thơ:

- 6 dòng thơ đầu: diễn tả cái chết bi tráng, đột ngột của người nghệ sĩ Lorca đấu tranh cho tự do và cách tân nghệ thuật:

+ Mỗi tiếng ghi ta là một hình dung về cái chết thảm khốc của Lorca.

+ Mỗi tiếng ghi ta còn là một cảm nhận, một nỗi niềm của con người trước cái chết ấy.

- 4 dòng thơ cuối: thể hiện niềm tiếc thương sâu sắc và niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tên tuổi, sự nghiệp Lorca.

+ Niềm tiếc thương đối với Lorca, người nghệ sĩ với khát vọng tự do và cách tân nghệ thuật.

+ Nỗi xót xa những cách tân nghệ thuật của Lorca không ai tiếp tục

+ Niềm tin mãnh liệt vào sự bất tử của tiếng đàn Lorca.

Câu 3. Hai biện pháp tu từ trong đoạn thơ:

- Nhân hóa: nhà thơ đã nhân hóa “tiếng ghi-ta” thành một nhân vật (Lorca), một cá thể con người đang “ròng ròng máu chảy”. Cách nhân hóa này có sức ám ảnh rất đặc biệt, có sức gợi cảm rất lớn, nó vừa nói lên nỗi bi phẫn của Lorca, vừa gợi lên nỗi đau đớn xót xa của nhà thơ trước tấn bi kịch của Lorca. Với cách nhân hóa này, nhà thơ Thanh Thảo đã cho chúng ta thấy: âm nhạc đã thành thân phận, tiếng đàn đã thành linh hồn, thành cả sinh thể, thân thể.

- Điệp từ: tiếng ghi ta

→ Nhấn mạnh, lặp đi lặp lại nhiều lần hình ảnh tiếng đàn để bộc lộ cảm xúc và gợi ra những trường liên tưởng khác nhau – tiếng đàn là tiếng lòng, là tâm hồn Lorca.

Câu 4. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh tiếng đàn (cây đàn):

Tiếng đàn được đặt trong những trường liên tưởng khác nhau, gợi nỗi đau đớn bất ngờ trước sự mất mát, trước cái chết của Lorca. Tiếng đàn là tiếng lòng, là tâm hồn Lorca:

- “Tiếng ghi ta nâu – bầu trời cô gái ấy”: có thể gợi liên tưởng tiếng đàn đến nỗi đau đớn của một cô gái có nước da nâu, người yêu của Lorca.

- “Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy”: cũng có thể được hiểu như sự sống vĩnh cửu của tiếng đàn.

- “Tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan” hay là sóng dậy từ tiếng đàn uất hận của người nghệ sĩ chiến đấu?

- Người nghệ sĩ đấu tranh cho tự do, cho cuộc sống tốt đẹp có thể bị giết nhưng tiếng đàn – tâm hồn của Lorca thì bất tử. Không thể chôn cất tiếng đàn, tiếng đàn bất diệt như cỏ mọc hoang, có sức sống mãnh liệt.

→ Có thể có những cách cảm nhận khác nhau. Những hình tượng siêu thực cho phép mở rộng liên tưởng vô bờ mà cách đọc như trên chỉ là một. Dẫu cho các hình tượng rất khó đọc một cách chính xác theo cách đọc duy lý thông thường nhưng nếu ta hiểu được tình cảm của người viết với người nghệ sĩ Lorca thì có thể lý giải các hình tượng ấy.

PHIẾU BÀI TẬP 2

Đề bài: Phân tích bài thơ “Đàn ghi-ta của Lorca” của nhà thơ Thanh Thảo.

GỢI Ý ĐÁP ÁN

I. Mở bài: Giới thiệu tác giả Thanh Thảo và tác phẩm Đàn ghi ta của Lorca.

II. Thân bài:

Bài thơ thể hiện sự đồng cảm của tác giả với Lorca, người nghệ sĩ tự do và cô đơn, dù bị chết oan khuất vẫn hiên ngang.

1. Nhan đề và lời đề từ

- Nhan đề: Đàn ghi ta là niềm tự hào của Tây Ban Nha (hay còn gọi là Tây Ban Cầm), nó là hình ảnh của Lorca và những sáng tạo nghệ thuật của ông – một người nghệ sĩ thực thụ dùng lời thơ và tiếng đàn để ngợi ca tự do.

- Lời đề từ được trích trong bài thơ Ghi nhớ của Lorca, thể hiện sự gắn bó của Lorca với cây đàn – nghệ thuật, mặt khác Lorca muốn người đời sau hãy vượt qua những thành tựu nghệ thuật của mình sáng tạo những điều mới hơn.

2. Người nghệ sĩ tự do đơn độc – Lorca (6 dòng đầu)

- 2 câu thơ đầu gợi liên tưởng đến không gian Tây Ban Nha với những nét đặc trưng: tiếng đàn truyền thống, những trận đấu bò tót.

+ Tuy nhiên hình ảnh “tiếng đàn” đặt cạnh hình ảnh “bọt nước”: nghệ thuật của Lor – ca lung linh như bọt nước, nhưng lại có thể vỡ tan bất cứ lúc nào, đó cũng là số phận ngắn ngủi của Lorca.

+ “áo choàng đỏ gắt”, gợi hình ảnh đấu trường, cuộc đấu tranh gay gắt giữa một bên là khát vọng tự do, một bên là bọ phát xít độc tài.

- Trong cuộc đấu tranh, Lorca như một người hùng đơn độc đi trên hành trình đấu tranh cho tự do với vũ khí là nghệ thuật và lòng yêu tự do.

- Chuỗi âm thanh “li la li la li la”: đây có thể là âm thanh tiếng đàn, cũng có thể là hình ảnh những vòng hoa li – la (tử đinh hương) của thảo nguyên Tây Ban Nha.

3. Cái chết oán khuất và bi phẫn của Lorca (12 câu tiếp)

- “Tây Ban Nha/ hát nghêu ngao”: hình ảnh người nghệ sĩ Lorca say sưa với ca từ ngợi ca tự do trên quê hương.

- “bỗng kinh hoàng/ áo choàng bê bết đỏ”: cái chết bi thảm đột ngột ập đến với Lorca. Cái chết ấy khiến cả “Tây Ban Nha” “kinh hoàng” bởi bọ phát xít độc tài đã giết chết một người hùng đấu tranh cho tự do, dân chủ của đất nước Tây Ban Nha.

- “Lorca bị điệu về bãi bắn/ chàng đi như người mộng du”: hình ảnh hiên ngang của Lorca khi cận kề cái chết, chàng chỉ say mê với những cách tân nghệ thuật chân chính.

4. Hình ảnh tiếng ghi – ta

- Nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác, kết hợp từ ngữ, hình ảnh độc đáo.

- “tiếng ghita nâu bầu trời cô gái ấy”: màu nâu là màu của vỏ đàn, của đất đai quê hương, màu của làn da, mái tóc, đôi mắt của cô gái. Câu thơ là ẩn dụ về tình yêu thương.

- “tiếng ghi ta lá xanh”: sức sống mãnh liệt của nghệ thuật, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan”: sự lung linh mong manh của nghệ thuật, cuộc đời người nghệ sĩ.

- “tiếng ghi ta ròng ròng/ máu chảy”: cái chết bi thảm, đau đớn của nghệ thuật, thể hiện sự phẫn uất với chế độ phát xít độc tài và sự thương xót với người nghệ sĩ.

5. Sự vĩnh hằng của nghệ thuật

- “không ai chôn cất … mọc hoang”: có thể hiểu không ai có thể vượt qua nghệ thuật Lorca, không ai bước tiếp trên hành trình cách tân mà bỏ “hoang” nghệ thuật. Mặt khác, có thể hiểu, đó là sự bất diệt của nghệ thuật chân chính, dù Lorca chết nhưng nghệ thuật của chàng vẫn sinh sôi, phát triển.

- “giọt nước mắt” là sự tiếc thương, “vầng trăng” là niềm tin nghệ thuật, dù ở nơi tối tăm sâu thẳm thì tâm hồn trong sáng của người nghệ sĩ vẫn soi tỏ cho thế hệ sau.

- Lorca đã mất “đương chỉ tay đã đứt”, chàng giã từ cuộc đời hữu hạn để đến thế giới vô hạn bằng phương tiện “chiếc ghi ta” – nghệ thuật.

- “ném lá bùa”, “ném trái tim”: chính là sự giải thoát của Lorca sau khi chết. Người nghệ sĩ chân chính ý thức được “cái chết” của bản thân là để nghệ thuật được tái sinh mạnh mẽ, để hệ sau tiếp tục cách tân.

- “li la li la …”: tiếng ghi ta bất tử dù người nghệ sĩ đã chết, có thể là vòng hoa tử đinh hương viếng linh hồn Lorca.

III. Kết bài

- Nêu cảm nghĩ của bản thân về bài thơ.

- Nghệ thuật: thể thơ tự do, mới lạ, đậm chất tượng trung siêu thực, kết hợp nhuần nhuyễn giữa thơ ca và âm nhạc, kết hợp ngôn từ, hình ảnh độc đáo.

- Đây là bài thơ giàu chất suy tư, mãnh liệt, phóng túng trong xúc cảm, thể hiện sự xót thương trước cái chết bi thảm của Lorca thiên tài, là thông điệp, khát khao cách tân nghệ thuật của Thanh Thảo.

PHIẾU BÀI TẬP 3

Đề bài: Phân tích vẻ đẹp hình tượng Lorca trong đoạn thơ sau.

“những tiếng đàn bọt nước

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

li-la-li-la-li-la

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn”

(Trích: Đàn ghi ta của Lorca – Thanh Thảo)

GỢI Ý ĐÁP ÁN

1.Mở bài:

- Thanh Thảo là cây bút tiên phong trên con đường hiện đại hóa thơ Việt Nam theo hướng tượng trưng siêu thực.

- Thơ ông là tiếng nói của người tri thức nhiều suy tư trăn trở  về các vấn đề xã hội và thời đại.

- Bài thơ Đàn ghi ta của Lorca rút trong tập Khối vuông ru-bích là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho tư duy của Thanh Thảo

- 6 câu thơ đầu đã làm nổi bật vẻ đẹp hình tượng Lorca: yêu tự do,khát vọng cách tân nền ghệ thuật già nua của đất nước Tây Ban Nha.

2.Thân bài.

a. Giới thiệu đôi nét về Lorca.

- Là một trong những tài năng sáng chói của văn học hiện đại Tây Ban Nha.

- Lorca có một nhân cách cao đẹp.Ông vừa cổ vũ nhân dân đấu tranh đòi quyền sống chính đáng vừa khởi xướng và thúc đẩy mạnh mẽ những cách tân nghệ thuật.

- Lorca trở thành một biểu tượng và là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hóa đấu tranh chống chủ nghĩa phát xít,bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại.

b. Vẻ đẹp hình tượng Lorca qua 6 câu thơ.

* Văn hóa Tây Ban Nha qua 6 câu đầu

- “tiếng đàn bọt nước”

+ Âm thanh tiếng đàn ghi-ta –một nhạc cụ truyền thống của đất nước Tây Ban Nha.

+ Cuộc đời mong manh ngắn ngủi của người nghệ sĩ Lorca.

- “áo choàng đỏ gắt”.

+ Văn hóa đấu bò tót của đất nước Tây Ban Nha.

+ Nền chính trị căng thẳng và bất ổn của đất nước Tây Ban Nha.

-“li-la-li-la-li-la”.

+ Giai điệu tiếng đàn.

+ Vẻ đẹp loài hoa li-la.

* Vẻ đẹp hình tượng Lorca: Trên nền văn hóa Tây Ban Nha người nghệ sĩ hiện lên với khát vọng cao đẹp:

- Đấu tranh chống lại chế độ phát xít độc tài đòi tự do dân chủ.

- Đấu tranh với nền nghệ thuật già nua của đất nước Tây Ban Nha khát khao đổi mới để thúc đẩy văn hóa văn học của đất nước

- Nhưng trong cuộc đấu tranh đó Lorca đơn độc “đi lang thang về miền đơn độc”, “trên yên ngựa mỏi mòn”

→ Đoạn thơ làm nổi bật sự đối lập giữa khát vọng tự do của người nghệ sĩ với sự tàn bạo của bọn phát xít,giữa tiếng hát yêu đời và hiện thực phũ phàng đẫm máu.

* Đặc sắc về nghệ thuật.

- Những hình ảnh so sánh,ẩn dụ tượng trương độc đáo gây ấn tượng mạnh với người đọc.

- Thể thơ tự do kết hợp với việc không dùng dấu chấm câu giúp dễ bộc lộ cảm xúc,làm mạch thơ không dứt, tình cảm được trải dài.

3. Kết bài.

- Chỉ 6 câu thơ ngắn gọn,những hình ảnh ẩn dụ kết hợp với âm thanh,màu sắc diễn tả được những nỗi đau,những dự cảm thường xuất hiện trong thơ Lorca,Thanh Thảo đã khái quát được cả một cuộc đời bất hạnh và nhân cách cao đẹp của Lorca.

- Lorca là bức chân dung của một thanh niên có lí tưởng mà bị vùi dập dưới bàn tay tàn bạo của bọn phát xít.