Giáo án ôn tập Ngữ văn 12 bài: Khái quát văn học Việt Nam từ cách mạng tháng tám 1945 đến 1975

HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Khái quát văn học Việt Nam từ 1945 đến 1975.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Nêu những nét chính về hoàn cảnh lịch sử, xã hội, văn hoá của văn học Việt Nam từ cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975?

+ Nhóm 2: Nêu những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 – 1975?

+ Nhóm 3: Nêu thành tựu và hạn chế của văn học Việt Nam trong giai đoạn 1945 – 1975.

+ Nhóm 4: Nêu những nét khái quát của văn học Việt Nam từ năm 1975 đến hết thế kỉ XX.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến năm 1975:

1. Hoàn cảnh lịch sử:

- Cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc kéo dài 30 năm

- Sự lãnh đạo và đường lối văn nghệ của Đảng

- Điều kiện giao lưu văn hóa với nước ngoài hạn chế.

2. Đặc điểm cơ bản:

- Nền văn học chủ yếu vận động theo hướng cách mạng hóa, gắn bó sâu sắc với vận mệnh chung của đất nước.

- Nền văn học hướng về đại chúng

- Nền văn học mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn.

+ Khuynh hướng sử thi: Tập trung phản ánh những vấn đề cơ bản nhất, có ý nghĩa sống còn của đất nước. Nhân vật chính tiêu biểu cho lí tưởng chung của dân tộc, gắn bó số phận mình với số phận đất nước, giọng điệu ngợi ca, trang trọng, tráng lệ, hào hùng.

+ Cảm hứng lãng mạn: thể hiện trong việc khẳng định phương diện lí tưởng của cuộc sống mới và vẻ đẹp của con người mới, ca ngợi chủ nghĩa anh hùng Cách mạng và tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc.

- Những thành tựu và hạn chế:

+ Thực hiện xuất sắc nhiệm vụ lịch sử; thể hiện hình ảnh con người Việt Nam trong chiến đấu và lao động.

+ Tiếp nối và phát huy những truyền thống tư tưởng lớn của dân tộc: truyền thống yêu nước, truyền thống nhân đạo và chủ nghĩa anh hùng.

+ Những thành tựu nghệ thuật lớn về thể loại, về khuynh hướng thẩm mĩ, về đội ngũ sáng tác, đặc biệt là sự xuất hiện những tác phẩm lớn mang tầm thời đại.

+ Tuy vậy, văn học thời kì này vẫn có những hạn chế nhất định: giản đơn, phiến diện, công thức.

II. Văn học Việt Nam từ năm 1975 đến hết thế kỉ XX:

- Những chuyển biến ban đầu: Hai cuộc kháng chiến kết thúc, văn học của cái ta cộng đồng bắt đầu chuyển hướng về với cái tôi muôn thuở.

- Thành tựu cơ bản nhất của văn học thời kì này chính là ý thức về sự đổi mới, sáng tạo trong bối cảnh mới của đời sống.

PHIẾU BÀI TẬP 1

Đề bài: Nêu đặc điểm nền văn học vùng địch tạm chiếm từ năm 1946 đến năm 1975?

GỢI Ý ĐÁP ÁN

Những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975:

- Là nền văn học thuộc dưới chế độ thực dân.

- Cơ sở hình thành: Phong trào đấu tranh của nhân dân dưới hình thức hợp pháp hoặc bất hợp pháp, theo khuynh hướng dân tộc, dân chủ.

- Phức tạp: xen kẽ nhiều xu hướng phản động, tiêu cực, đồi trụy và tiến bộ, yêu nước, cách mạng.

- Hình thức thể loại gọn nhẹ như truyện ngắn, phóng sự, bút kí. Nội dung tư tướng đều nhằm phủ định chế độ bất công và tàn bạo; thức tỉnh lòng yêu nước và ý thức dân tộc; kêu gọi, cổ vũ các tầng lớp nhân dân.

- Tác phẩm tiêu biểu: Hương rừng Cà Mau (Sơn Nam), Thương nhớ mười hai (Vũ Bằng),...

PHIẾU BÀI TẬP 2

Đề bài: Nêu những nét chính của khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975?

GỢI Ý ĐÁP ÁN

- Khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn là đặc điểm nổi bật của văn học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1975.

- Khuynh hướng sử thi được thể hiện ở những phương diện sau:

+ Đề cập đến những vấn đề có ý nghĩa lịch sử và có tính chất toàn dân tộc

+ Nhân vật chính thường là những con người đại diện cho tinh hoa và khí phách, phẩm chất và ý chí của dân tộc, tiêu biểu cho lý tưởng của cộng đồng hơn là lợi ích, khát vọng cá nhân.

+ Con người chủ yếu được khám phá ở bổn phận, trách nhiệm, nghĩa vụ công dân, ở lẽ sống lớn và tình cảm lớn.

+ Lời văn sử thi cũng thường mang giọng điệu ngợi ca, trang trọng và đẹp một cách tráng lệ hào hùng.

- Cảm hứng lãng mạn là cảm hứng khẳng định cái tôi đầy tình cảm, cảm xúc và hướng tới lí tưởng. Cảm hứng lãng mạn trong văn học từ 1945 - 1975 chủ yếu được thể hiện trong việc khẳng định phương diện lý tưởng của cuộc sống mới và vẻ đẹp của con người mới, ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách mạng và tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc. Cảm hứng lãng mạn đã nâng đỡ con người Việt Nam có thể vượt lên mọi thử thách, trong máu lửa của chiến tranh đã hướng tới ngày chiến thắng, trong gian khổ cơ cực đã nghĩ tới ngày ấm no hạnh phúc. Cảm hứng lãng mạn trở thành cảm hứng chủ đạo không chỉ trong thơ mà còn trong nhiều thể loại văn học khác.

⇒ Khuynh hướng sử thi kết hợp với cảm hứng lãng mạn làm cho văn học giai đoạn này thấm nhuần tinh thần lạc quan, đồng thời đáp ứng được yêu cầu phản ánh hiện thực đời sống trong quá trình vận động và phát triển cách mạng. Tất cả những yếu tố trên hoà hợp với nhau, tạo nên đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ 1945 - 1975 về khuynh hướng thẩm mĩ.

PHIẾU BÀI TẬP 3

Đề bài: Hãy chứng minh rằng “Văn học Việt Nam giai đoạn 1975 đến hết thế kỉ XX là nên văn học trên đà đổi mới ở mọi phương diện”

GỢI Ý ĐÁP ÁN

- Ở ngay chặng đường sau 1975, một số nhà văn đã bộc lộ rõ ý thức muốn đổi mới cách viết về chiến tranh, cách tiếp cận đời sống và con người.

+ Nguyễn Trọng Oánh với Đất trắng: nhìn chiến tranh với đôi mắt hiện thực để thấy những tổn thất, cái giá phải trả cho cuộc sống hoà bình hôm nay (một trung đoàn bị xoá sổ, chính uỷ trung đoàn ra chiêu hồi).

+ Nguyễn Khải với Gặp gỡ cuối năm: Dùng thế giới của tâm hồn cũ để khẳng định sự thắng thế của lí tưởng mới.

+ Ma Văn Kháng với Mùa lá rụng trong vườn: phản sáng những nhược điểm của thời bao cấp.

- Chặng đường từ 1986 trở đi, Văn học Việt Nam thực sự bước vào thời kì đổi mới, đổi mới trên mọi phương diện theo hướng dân chủ hoá và mang tính nhân bản, nhân văn sâu sắc.

+ Đa dạng về đề tài, chủ để: phán ánh hiện thực đời sống phức tạp

+ Đề cao cá tính sáng tạo của nhà văn: mở ra nhiều hướng tiếp cận con người và đời sống như Tướng về hưu của Nguyễn Huy Thiệp, Cỏ lau, Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu...

+ Con người được khám phá trong những mối quan hệ đa dạng, phức tạp, đặc biệt chú ý đến số phận cá nhân và thân phận con người như Bến không chồng của Dương Hướng, Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh...