HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Nhắc lại kiến thức khái quát về tác giả Phạm Văn Đồng.

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS tìm hiểu thông tin về tác giả Phạm Văn Đồng:

+ Năm sinh và năm mất.

+ Quê quán.

+ Sự nghiệp cách mạng.

+ Đặc trưng trong tác phẩm.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức khái quát về tác phẩm “Nguyễn Đình Chiểu – Ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc”

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Nêu hoàn cảnh sáng tác và bố cục của tác phẩm.

+ Nhóm 2: Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

Nhiệm vụ 3: Nhắc lại kiến thức trọng tâm về tác phẩm “Nguyễn Đình Chiểu – Ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc”

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

+ Nhóm 1: Nêu nội dung phần mở đầu và phần kết của tác phẩm.

+ Nhóm 2: Nêu ý nghĩa, giá trị to lớn của cuộc đời và sự nghiệp văn học của Nguyễn Đình Chiểu.

+ Nhóm 3: Nêu nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm.

+ Nhóm 4: Nêu ý nghĩa của văn bản.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Tác giả:

- Phạm Văn Đồng (1906 - 2000) là một nhà cách mạng nổi tiếng, một nhà văn hóa lớn của dân tộc.

- Quê ở xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi.

- Năm 1925, ông tham gia cách mạng, từng giữ nhiều cương vị quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và Nhà nước Việt Nam.

- Phạm Văn Đồng từng là Thủ tướng Chính phủ, là học trò và người cộng sự gần gũi của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Ông có nhiều công trình nghiên cứu, bài nói và bài viết về văn hóa, văn nghệ, về Chủ tịch Hồ Chí Minh và danh nhân văn hóa của dân tộc.

- Những tác phẩm của ông thu hút người đọc bằng tư tưởng sâu sắc và giản dị, tình cảm sôi nổi, lời văn trong sáng hấp dẫn.

II. Tác phẩm:

a. Hoàn cảnh sáng tác:

Bài Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc của ông được viết nhân kỷ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (3 - 7 - 1888)

b. Bố cục: Gồm 3 phần:

- Phần 1. Từ đầu đến “cách đây một trăm năm”: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ lớn của dân tộc.

- Phần 2. Tiếp theo đến “còn vì văn hay của Lục Vân Tiên”: Đôi nét về Nguyễn Đình Chiểu, thơ văn yêu nước của ông và tác phẩm Lục Vân Tiên.

- Phần 3. Còn lại: Khẳng định cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng cho sự nghiệp của dân tộc.

c. Nội dung:

Bằng cách nhìn, cách nghĩ sâu rộng, mới mẻ và nhiệt tình của một người gắn bó hết mình với đất nước, với nhân dân, Phạm Văn Đồng đã làm sáng tỏ mối liên hệ khăng khít giữa thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu với hoàn cảnh của Tổ quốc lúc bấy giờ và với thời đại hiện nay. Đồng thời, tác giả hết lòng ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu, một người trọn đời dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu cho dân, cho nước, một ngôi sao sáng trong nền văn nghệ của dân tộc Việt Nam.

d. Nghệ thuật:

Bài viết có sức lôi cuốn mạnh mẽ do cách nghị luận vừa xác đáng. chặt chẽ; vừa xúc động thiết tha, với nhiều hình ảnh, ngôn từ đặc sắc.

III. Kiến thức trọng tâm:

1. Nội dung:

a. Phần mở đầu: Nêu cách tiếp cận vừa có tính khoa học vừa có ý nghĩa phương pháp luận đối với thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, một hiện tượng văn học độc đáo có vẻ đẹp riêng không dễ nhận ra.

b. Phần tiếp theo: Ý nghĩa, giá trị to lớn của cuộc đời, sự nghiệp văn học Nguyễn Đình Chiểu:

- Cuộc đời và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu - một chiến sĩ yêu nước, tron đời phấn đấu hi sinh vì nghĩa lớn của dân tộc: coi thơ văn là vũ khí chiến đấu bàả vệ chính nghĩa, chống lại kẻ thù xâm lược và tay sai, vạch trần âm mưu, thủ đoạn và lên án những kẻ sử dụng văn chương làm điều phi nghĩa.

- Thơ văn yêu nước, chống ngoại xâm của Nguyễn Đình chiểu “làm sống lại” một thời kỳ “khổ nhục” nhưng “vĩ đại”, tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh của thời đại, cổ vũ mạnh mẽ cho cuộc chiến đấu tranh chống ngoại xâm bằng hình tượng văn học “sinh động và não nùng” xúc động lòng người. Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc làm sống dậy một hình tượng mà từ trước đến nay chưa từng có trong văn chương trung đại: hình tượng người nông dân.

- Truyện Lục Vân Tiên là một tác phẩm lớn của Nguyễn Đình Chiểu, chứa đựng nội dung tư tưởng gần gũi với quần chúng nhân dân, là “một bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý trọng ở đời”, có thể “truyền bá rộng rãi trong dân gian”.

c. Phần kết: Khẳng định vị trí của Nguyễn Đình Chiểu trong nền văn học dân tộc.

2. Nghệ thuật:

- Bố cục chặt chẽ, các luận điểm triển khai bám sát vấn đề trung tâm.

- Cách lập luận từ khái quát đến cụ thể, kết hợp cả diễn dịch, quy nạp và hình thức “đòn bẩy”.

- Lời văn có tính khoa học, vừa có màu sắc văn chương vừa khách quan; ngôn ngữ giàu hình ảnh.

- Giọng điệu linh hoạt, biến hoạt : khi hào sảng, lúc xót xa,

3. Ý nghĩa văn bản:

Khẳng định ý nghĩa cao đẹp của cuộc đời và văn nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu: cuộc đời của một chiến sĩ phấn đấu hết mình cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc; sự nghiệp thơ văn của ông là một minh chứng hùng hồn cho địa vị và tác dụng to lớn của văn học nghệ thuật cũng như trách nhiệm của người cầm bút đối với đất nước, dân tộc.

PHIẾU BÀI TẬP 1

Đọc văn bản và trả lời các câu hỏi sau:

Trong phần mở đầu bài “Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc”, ông Phạm Văn Đồng có viết : “…Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy…”

Câu 1. Xác định biện pháp tu từ  và ý nghĩa biện pháp tu từ đó trong văn bản trên.

Câu 2. Các từ ngữ: ánh sáng khác thường, chăm chú nhìn, càng nhìn càng thấy sáng có hiệu quả nghệ thuật như thế nào?

Câu 3. Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu tuy bị mù khi còn trẻ nhưng ông đã làm tròn ba thiên chức: nhà giáo, thầy thuốc và nhà thơ. Em hãy bày tỏ suy nghĩ về bài học về ý chí, nghị lực rút ra vẻ đẹp từ cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu bằng một đoạn văn ngắn.

GỢI Ý ĐÁP ÁN

Câu 1. Biện pháp so sánh: Nguyễn Đình Chiểu với Ngôi sao sáng

→ đề cao tầm vóc, ngợi ca Nguyễn Đình Chiểu.

Câu 2.

- Ngôi sao có ánh sáng khác thường: ánh sáng đẹp nhưng chưa quen nhìn nên khó thấy.

- Phải chăm chú nhìn mới thấy và càng nhìn càng thấy sáng: phải dày công nghiên cứu thì mới thấy.

→ Có nghĩa là vẻ đẹp của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu không rực rỡ bóng bẩy ở ngôn từ hay ở những tìm tòi mới lạ. Thơ văn ông đẹp ở sự giản dị, chất phác, đẹp ở tấm lòng yêu nước thương dân, tinh thần chiến đấu không khoan nhượng với gian tà, bạo ngược, phải dày công nghiên cứu thì mới thấy.

Câu 3. Hướng dẫn:

Bàn về ý chí nghị lực của con người: Bài viết ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu, một nhân cách trong sáng, một nhà thơ lớn trọn đời dùng ngòi bút làm vũ khí chiến đấu cho dân, cho nước. Mặc dù bị mù nhưng Nguyễn Đình Chiểu  đã làm tròn ba thiên chức: nhà giáo, thầy thuốc và nhà thơ. Học sinh có thể bày tỏ  suy nghĩ theo quan điểm cá nhân nhưng phải hợp lí.

PHIẾU BÀI TẬP 2

Đọc đoạn văn bản sau và trả lời câu hỏi.

“Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ lớn của nước ta, đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ của dân tộc, nhất là trong lúc này.

Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn càng thấy sáng. Văn thơ yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy. Có người chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là  tác giả của Lục Vân Tiên, và hiểu Lục Vân Tiên khá thiên lệch về nội dung và về văn, còn rất ít biết thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, khúc ca hùng tráng của phong trào yêu nước chống bọn xâm lược Pháp lúc chúng đến bờ cõi nước ta cách đây một trăm năm.”

Câu 1. Đoạn văn trên trích từ tác phẩm nào? Của tác giả nào?

Câu 2. Ví thơ văn Nguyễn Đình Chiểu với “những vì sao có ánh sáng khác thường”, tác giả chủ yếu nhằm mục đích gì?

Câu 3. Đoạn văn sử dụng những thao tác lập luận nào?

Câu 4. Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ của dân tộc, chủ yếu là do đâu?

GỢI Ý ĐÁP ÁN

Câu 1: Đoạn văn trên trích từ tác phẩm “Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc” của tác giả Nguyễn Đình Chiểu.

Câu 2: Ví thơ văn Nguyễn Đình Chiểu với “những vì sao có ánh sáng khác thường”, tác giả chủ yếu nhằm mục đích định hướng cách nhìn nhận đúng đắn về thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

Câu 3: Đoạn văn sử dụng thao tác lập luận là: bình luận, so sánh, chứng minh.

Câu 4: Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn nghệ của dân tộc, chủ yếu là do Người đọc chưa hiểu hết giá trị của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

PHIẾU BÀI TẬP 3

Đề bài: Hãy phân tích ngòi bút nghị luận của Phạm Văn Đồng trong văn bản “Nguyễn Đình Chiểu - ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc”.

* Gợi ý:

+ Nhóm 1: Luận đề “Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một  nhà thơ lớn của nước ta, đãng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn  nghệ dân tộc, nhất là lúc này”.

+ Nhóm 2: Phân tích Luận điểm 1: “Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước mà tác phẩm  là những trang bất hủ ca ngợi cuộc chiến đấu oanh liệt của nhân dân ta  chống bọn xâm lược phương tây ngay buổi đầu chúng đặt chân lên đất nước ta” .

+ Nhóm 3,4: Luận điểm 2: “Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại trong tâm trí của chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân  dân Nam Bộ từ năm 1860 về sau suốt 20 năm trời”.

+ Nhóm 5: phân tích Luận điểm 3: “Lục Vân Tiên là tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu rất phổ biến trong dân gian nhất là miền Nam”

+ Nhóm 6: Luận điểm kết thúc vấn đề: “Đời sống và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng, nêu cao địa vị và tác  dụng của văn học nghệ thuật, sứ mạng người nghệ sĩ trên mặt trận văn hóa và tư tưởng” .

GỢI Ý ĐÁP ÁN

I. Mở bài:

- Bài viết đăng trên tạp trí Văn học số 7 – 1963; sau được đưa vào tập tiểu luận: Tổ quốc ta, nhân dân ta và người nghệ sĩ.

- Mục đích: Nhân kỉ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu.

- Bài viết có ý nghĩa định hướng và điều chỉnh cách nhìn và chiếm lĩnh tác giả Nguyễn Đình Chiểu.

- Nhằm khẳng định bản lĩnh và lòng yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu,  đánh giá đúng vẻ đẹp trong thơ văn của ông, đồng thời khôi phục giá trị  đích thực của tác phẩm Lục Vân Tiên.

- Thể hiện mối quan hệ giữa văn học và đời sống, giữa người nghệ sĩ trân chính và hiện thực cuộc đời.

- Nhằm khơi dậy tinh thần yêu nước thương nòi của dân tộc.

II. Thân bài:

1.  Luận đề “Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu, một  nhà thơ lớn của nước ta, đãng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa trong bầu trời văn  nghệ dân tộc, nhất là lúc này”:

- Cách nêu vấn đề mới mẻ, độc đáo, hấp dẫn. Với 4 câu ngắn, dài và vừa nêu 4 nhiệm vụ khác nhau:

+ C1: “Ngôi sao…lúc nay” giới thiệu khái quát tầm vóc của Nguyễn Đình Chiểu - nhà  thơ lớn của nước ta bằng hình ảnh ẩn dụ “ngôi sao” và nghịch lý. Thể  hiện sự nhiệt tình ngợi ca, gợi tò mò.

+ C2: Tiếp tục phát triển và làm rõ hình ảnh biểu tượng ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu  “Vì sao…càng thấy sáng” cái nhìn khoa học có ý nghĩa như một định hướng  tìm hiểu văn chương Nguyễn Đình Chiểu.

+ C3: Khẳng định và nhấn mạnh ý câu 2 “Văn chương….đống thóc mẩy vang” đó là văn chương đích thực.

+ C4: “Có người…một trăm năm” nêu ra hiện tượng hiểu biết, đánh giá  chua đầy đủ và sâu sắc về con người và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu để có cái nhìn toàn  diện, chính xác về thơ văn của ông (giá trị thơ văn yêu nước) trong mối  quan hệ với thời đại và lịch sử qua hình ảnh so sánh biểu tượng xác đáng  “khúc ca hùng tráng của phong trào yêu nưóc chống bọn xâm lược Pháp”.

- Cách đặt vấn đề phong phú, sâu sắc vừa thể hiện phương pháp khoa học của Phạm Văn Đồng; Trân trọng, đúng đắn, toàn diện và mơi mẻ.

2. Các luận điểm:

a. Luận điểm 1: “Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước mà tác phẩm  là những trang bất hủ ca ngợi cuộc chiến đấu oanh liệt của nhân dân ta  chống bọn xâm lược phương tây ngay buổi đầu chúng đặt chân lên đất nước  ta”. Đánh giá về cuộc đời và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu:

* Cuộc đời: Tác giả chọn lọc, làm rõ những đặc điểm riêng nổi bật của  ông: ảnh hưởng của quê hương, gia đình và hoàn cảnh lịch sử, bị mù giữa  tuổi thanh niên, công danh dang dở.

- Câu “Kiến nghĩa bất vi vô dõng dã” chỉ phẩm chất  tính cách của Lục Vân Tiên – nhưng cũng là phẩm chất con người Nguyễn Đình Chiểu.

- Nhận định “Đời sống… tôi tớ của chúng” thật xác đáng và sâu sắc.

- “Sự đời .. tấm gương”: thể hiện rõ hoàn cảnh , tâm  trạng và khí tiết, tâm nguyện của nhà thơ mù - nhà nho yêu nước Nguyễn Đình Chiểu.

→ Đánh giá về cuộc đời nhưng tác giả không viết lại tiểu sử Nguyễn Đình Chiểu mà nhấn  mạnh khí tiết của “ một chí sĩ yêu nước”  trọn đời phấn đấu hi sinh vì  nghĩa lớn.

* Quan niệm sáng tác văn chương của Nguyễn Đình Chiểu: hoàn toàn thống nhất với quan niệm về lẽ làm người ”Văn tức là người”.

Với ông viết văn làm thơ là một thiên chức. Văn thơ là vũ khí, là thuyền chở đạo lí; chiến đấu với bọn gian  tà; ca ngợi chính nghĩa , đạo đức quí trọng ở đời “Chở bao….bút chẳng tà”.

→ Luận điểm có tính khái quát , luận cứ (lí lẽ, dẫn chứng) cụ thể, tiêu biểu , có sức cảm hóa.

b. Luận điểm 2: “Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại trong  tâm trí của chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân  dân Nam Bộ từ năm 1860 về sau suốt 20 năm trời” Phân tích, đánh giá giá  trị thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu:

- Tái hiện lại một thời đau thương và khổ nhục nhưng vô cùng đau  thương và anh dũng của dân tộc: dẫn chứng bằng thực tế lịch sử: triều  đình nhà Nguyễn bạc nhược từng bước đầu hàng, nhân dân Nam Bộ vùng lên  làm cho kẻ thù khiếp sợ và khâm phục.

- Thơ văn tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh của thời đại.

- Phần lớn thơ văn của Đồ Chiểu là những bài văn tế ca ngợi những  người anh hùng tận trung với nước và than khoc những người nghĩa sĩ dã  trọn nghĩa vì dân, đặc biệt là người nông dân.

- Đặc biệt ca ngợi đóng góp của Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc bằng những  lời lẽ đích đáng : diễn tả thật sinh động, não nùng cảm tình của dân tộc  đối với người nghĩa quân.

- So sánh Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc với Bình Ngô đại cáo của Nguyễn Trãi:

- Cáo của Nguyễn Trãi là khúc ca khải hoàn, ngợi ca những chiến công  oanh liệt chưa từng thấy, biểu dương những chiến thắng làm rạng danh non  sông.

- Bài văn tế là khúc ca những người anh hùng thất thế nhưng vẫn hiên ngang “Sống đánh giặc thác cũng đánh giặc..”.

- Ca ngợi nghệ thuật thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu “Có những đóa hoa, những  hòn ngọc rất đẹp “xúc cảnh” bên cạnh những nhà văn, nhà thơ yêu nước khác.”

- Luận điểm sâu sắc, đúng đắn là do tác giả đặt mối quan hệ giừa thơ  văn yêu nước của  Đồ Chiểu và thời đại, hoàn cảnh lịch sử; văn viết rõ  ràng, lí lẽ và dẫn chứng chọn lọc, cách lập luận chặt chẽ. Với tình cảm  nồng hậu của Phạm Văn Đồng: cái nhìn thấu triệt và toàn diện về tư tưởng, nghệ  thuật thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.

c. Luận điểm 3: “Lục Vân Tiên là tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu rất phổ biến trong dân gian nhất là miền Nam” đánh giá trị của tác phẩm Lục Vân Tiên:

- Với thơ văn và cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu: tác phẩm lớn nhất, dài nhất, thể hiện một phần đời, hiện thực và khát vọng, ước mơ của Nguyễn Đình Chiểu.

- Với nhân dân miền Nam rất được yêu mến, truyền tụng.

- Vì: Về nội dung:

+ Bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, những  đạo đức quí trọng ở đời, ca ngợi những người trung nghĩa.

+ Nhân vật chính trong tác phẩm là những  người đáng yêu, đáng kính trọng nghĩa, khinh tài, nhân hậu, thủy chung,  cương trực, dám phấn đấu vì nghĩa.

+ Họ đấu tranh chống mọi giả rối, bất công và họ đã chiến thắng.

- Về nghệ thuật: Nghệ thuật kể nôm na “một truyện kể” “chuyện nói” dễ hiểu, dẽ nhớ…

+ Bác bỏ những ý kiến chưa hiểu đúng về Lục Vân Tiên do hoàn cảnh thực tế.

+ Cách lập luận theo kiểu đòn bẩy, cách đánh giá khách quan, tác giả  khảng định Lục Vân Tiên - giá trị của công trình nghệ thuật: nội dung và nghệ  thuật cho nên nó trở nên thân thuộc và được yêu mến.

3. Luận điểm kết thúc vấn đề: “Đời sống và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng, nêu cao địa vị và tác  dụng của văn học nghệ thuật, sứ mạng người nghệ sĩ trên mặt trận văn hóa và tư tưởng” thực chất là rút ra bài học sâu sắc:

- Khẳng định vị trí, vai trò của Nguyễn Đình Chiểu và thơ văn của ông: Mối quan hệ giữa văn học với đời sống. Vai trò của người nghệ sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng. Lời khẳng định đầy trân trọng, ngắn gọn, xúc tích.

III. Kết bài:

- Đánh giá sự nghiệp văn chương Đồ Chiểu, ngòi bút Phạm Văn Đồng.

- Liên hệ bản thân.