Giáo án chuyên đề Lịch sử 10 kết nối Chuyên đề 3: Nhà nước và pháp luật Việt Nam trong lịch sử (P1)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt:

+ Nhà nước quân chủ: là hình thức nhà nước trong đó quyền lực tối cao thuộc về một người (vua hoặc hoàng đế) và tập trung thống nhất từ trung ương đến địa phương.

+ Ở Việt Nam, trong quá trình nắm quyền điều hành đất nước, các nhà nước quân chủ đều để lại những dấu ấn riêng. Tiêu biểu là các mô hình quân chủ thời Lý – Trần, Lê sơ và thời Nguyễn (trước năm 1858).

Nhiệm vụ 1

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu 1, 2 tr.46 và trả lời câu hỏi: Khai thác Tư liệu 1, 2 giúp em hiểu gì về chính sách cai trị của nhà nước quân chủ thời Lý – Trần?

+ GV hướng dẫn HS tập trung khai thác các ý chính: thi hành nhiều chính sách an dân, vua Lý Thái Tông tự cày tịch điền, kế sách khoan thư sức dân,…

à Gợi ý :

+ Tư liệu 1:

·        Nội dung đoạn tư liệu viết viết về sự kiện năm 1038 khi vua Lý Thái Tông đích thân cày tịch điền.

·        Việc làm của nhà vua vừa thể hiện tính thân dân, gần gũi với nhân dân, vừa mang tính chất nêu gương cho dân chúng noi theo.

·        Ngày nay, vào dịp khai Xuân đầu năm mới, các vị Chủ tịch nước cũng thường tham gia lễ cày Tịch điền tại Đọi Sơn (huyện Duy Tiên, Hà Nam) - nơi diễn ra lễ cày Tịch điển đầu tiên (năm 987) do vua Lê Đại Hành thực hiện với ý nghĩa khai mở một năm lao động, cày cấy mưa thuận, gió hoà, mùa màng bội thu, nhà nhà no đủ.

+ Tư liệu 2:

·        Nội dung tư liệu là câu trả lời của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn với vua Trần Anh Tông khi được hỏi về kế sách trị nước.

·        Câu nói của Hưng Đạo Vương nhấn mạnh tầm quan trọng của nhân dân và cũng là kế sách giữ nước, đó là “khoan thư sức dân; chăm lo cho nhân dân, giảm bớt gánh nặng, tránh nhũng nhiễu nhân dân,...”. Đó chính là kế sách giữ nước lâu dài.

·        Tư tưởng của ông không chỉ đúng ở thời điểm đó mà vẫn còn giá trị to lớn trong xã hội ngày nay.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp đôi, quan sát Hình 1 tr.45, Hình 2 tr.46 và trả lời câu hỏi: Em hãy phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ thời Lý – Trần.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu 1, 2 tr.46 để tìm hiểu về chính sách cai trị của nhà nước quân chủ thời Lý – Trần.

- HS thảo luận theo cặp đôi, quan sát Hình 1 tr.45, Hình 2 tr.46 để phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ thời Lý – Trần.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày chính sách cai trị của nhà nước quân chủ thời Lý – Trần qua Tư liệu 1, 2.

- GV mời đại diện một số cặp đôi trình bày những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ thời Lý – Trần.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết về mô hình nhà nước quân chủ thời Lý – Trần.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Hình 3, 4 tr.46, 47 và trả lời câu hỏi: Em hãy phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm, kết nối với kiến thức mục trước để trả lời câu hỏi: So sánh mô hình nhà nước Lê sơ với nhà nước thời Lý – Trần.

+ GV hướng dẫn HS: xâu chuỗi kiến thức vừa học với kiến thức đã học trong mục b tr.46, 47.

+ GV lưu ý HS: ngoài tính chất quân chủ quan liêu điển hình thì đến thời Lê sơ, nhà nước vẫn tiếp tục thi hành nhiều chính sách quan tâm đến nhân dân giống thời Lý – Trần như: chính sách miễn giảm tô, thuế, ân xá phạm nhân,…

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, khai thác Hình 3, 4 tr.46, 47 để phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ.

- HS thảo luận theo nhóm (bàn) để so sánh mô hình nhà nước Lê sơ với nhà nước thời Lý – Trần.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ.

- GV mời đại diện một số nhóm trình bày, so sánh mô hình nhà nước Lê sơ với nhà nước thời Lý – Trần.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận mô hình nhà nước quân chủ tập quyền quan liêu thời Lê sơ.

- GV mở rộng kiến thức:

+ Lục bộ: là sáu cơ quan quan trọng trong bộ máy nhà nước thời quân chủ, được lập ra để giúp nhà vua quản lí các lĩnh vực quan trọng gồm: Bộ Lại (phụ trách việc tuyển dụng, bổ nhiệm, bãi miễn quan lại); Bộ Lễ (phụ trách các nghi thức, lễ nghi trong triều và nghi thức ngoại giao); Bộ Binh (phụ trách quân đội); Bộ Hình (phụ trách các việc về pháp luật); Bộ Hộ (phụ trách việc quản lí đất đai, cư dân); Bộ Công (phụ trách việc xây dựng cung điện, thành hào, cầu cống, đường sá).

+ Lục khoa: là sáu cơ quan được đặt ra để giúp nhà vua kiểm tra, giám sát hoạt động của các bộ, gồm: Lại khoa, Lễ khoa, Binh khoa, Hình khoa, Hộ khoa và Công khoa, mỗi khoa giám sát một bộ theo tên gọi.

+ Lục tự: đây cũng là sáu cơ quan được đặt ra để giúp nhà vua và các bộ trực tiếp thực thi một số công việc cụ thể trong hoạt động của triều đình,...

+ Các cơ quan chuyên trách khác như: viện, đài, giám,...

+ Các chức quan quan trọng trong triều đình như: Tam thái, Tam thiếu, Tam tư, Gián nghị đại phu, Thượng thư...

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 3

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV gợi mở một số thông tin về nhà Nguyễn và bối cảnh thành lập triều đại nhà Nguyễn: Đây là triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam, cai quản một lãnh thổ rộng nhất từ khi lập quốc đến thời điểm đó. Đây cũng là thời kì chủ nghĩa thực dân phương Tây nhòm ngó, lăm le xâm lược các quốc gia phong kiến ở Đông Nam Á.

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, quan sát Hình 5, 6 tr.47, 48 và trả lời câu hỏi: Em hãy phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế thời Nguyễn.

+ GV hướng dẫn HS khai thác sơ đồ Hình 5, 6 và các thông tin liên quan SGK để phân tích, làm nổi bật đặc trưng mô hình nhà nước thời Nguyễn.

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm (bàn), xâu chuỗi kiến thức với mục trước và trả lời câu hỏi: Nêu những điểm khác của bộ máy nhà nước thời Nguyễn so với thời Lê sơ.

à Gợi ý:

+ Quyền lực của nhà vua ở trung ương được tập trung cao hơn bằng cách trao quyền nhiều hơn cho các cơ quan giúp việc trực tiếp cho vua (Nội các, Văn thư phòng....), cơ quan tư pháp và giám sát (Ngự sử đài, Đô sát viện,...).

+ Quyền lực của nhà vua và triều đình ngày càng mạnh, quản lí trực tiếp đến địa phương, nhất là sau cải cách của vua Minh Mạng năm 1831 - 1832.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, quan sát Hình 5, 6 tr.47, 48 để phân tích những đặc điểm của mô hình nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế thời Nguyễn.

- HS làm việc theo nhóm (bàn), để nêu những điểm khác của bộ máy nhà nước thời Nguyễn so với thời Lê sơ.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận về mô hình nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế thời Nguyễn.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu một số mô hình nhà nước quân chủ tiêu biểu

a) Nhà nước quân chủ thời Lý – Trần

- Mô hình nhà nước Lý - Trần là mô hình nhà nước quân chủ tập quyền thân dân, được thể hiện thông qua nhiều chính sách, hành động cụ thể: vua cày ruộng tịch điền, kế sách khoan thư sức dân, lấy dân làm trọng của những người lãnh đạo đất nước,...

- Để thực hiện cai trị, lãnh đạo đất nước, bộ máy nhà nước thời Lý - Trần ngày càng được tổ chức hoàn thiện từ trung ương xuống địa phương.

+ Các cơ quan được phân công chuyên trách về một lĩnh vực nhất định như: cơ quan văn phòng giúp việc cho vua, cơ quan chuyên môn phụ trách các vấn đề y tế, giáo dục,...

+ Bộ máy chính quyền địa phương được tổ chức lại, chia thành các cấp hành chính: lộ/phủ - huyện/châu - hương/giáp - xã/thôn,...

b) Nhà nước quân chủ thời Lê sơ

- Là mô hình nhà nước quân chủ tập quyền do vua nắm quyền lực tối cao, quyền lực được tập trung vào chính quyền trung ương; lập thêm nhiều cơ quan giúp việc cho vua và các cơ quan chuyên môn ở trung ương và địa phương.

- Bộ máy nhà nước được củng cố, tổ chức quy củ, chặt chẽ, cùng với hệ thống pháp luật hoàn chỉnh.

+ Ở trung ương, nhà Lê thực hiện nhiều biện pháp nhằm tập trung quyền lực cao nhất cho nhà vua. + Các cơ quan được tổ chức theo hướng chuyên trách.

+ Ở địa phương, đầu thời Lê Thánh Tông, cả nước được chia thành 12 thừa tuyên và phủ (ở Thăng Long), năm 1471 lập thêm thừa tuyên thứ 13 là Quảng Nam. Dưới các thừa tuyên là các phủ, huyện (đồng bằng)/châu (miền núi), xã/phường (ở đồng bằng)/trang/sách/động (ở miền núi).

=> Nhà nước được tổ chức quy củ, hoàn thiện hơn.

c) Nhà nước quân chủ thời Nguyễn

- Là mô hình nhà nước quân chủ tập quyền chuyên chế.

+ Vua nắm giữ quyền lực tối cao.

+ Bỏ bớt các cơ quan, chức quan trung gian ở địa phương và kiểm soát quyền lực của chính quyền địa phương.

- Bộ máy nhà nước được củng cố.

+ Ở trung ương mở rộng và trao nhiều quyền hạn cho các cơ quan giúp việc.

+ Ở địa phương, cả nước được chia làm các tỉnh, phủ, huyện, tổng, xã.