Giáo án chuyên đề Lịch sử 10 kết nối Chuyên đề 2: Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam (P1)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, đọc thông tin mục I.1.a SGK tr.24 và trả lời câu hỏi:

+ Em hiểu thế nào là di sản văn hóa?

+ Lấy ví dụ về di sản văn hóa.

- GV lưu ý HS chú ý các từ khóa trong thông tin SGK: giá trị vật chất, giá trị tinh thần, lưu truyền, cộng đồng.

- GV khuyến khích HS đưa ra ý kiến, quan điểm khác nhau về di sản văn hóa.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân:

+ Đọc thông tin mục I.1.a SGK tr.24 để tìm hiểu về khái niệm di sản văn hóa.

+ Vận dụng hiểu biết và trải nghiệm của bản thân để lấy ví dụ về di sản văn hóa.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về khái niệm di sản văn hóa và lấy ví dụ.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS và kết luận: Hiện nay, có nhiều định nghĩa/cách hiểu khác nhau về khái niệm di sản văn hoá. Tựu trung lại, có thể hiểu: Di sản văn hoá chính là hệ thống các giá trị và tinh thân do một cộng đồng người sáng tạo, tích luỹ trong một quá trình lịch sử lâu dài và được lưu truyền từ thế hệ trước cho thế hệ sau.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác tư liệu Hình 2 – Sơ đồ về một số ý nghĩa của di sản văn hóa (SGK tr.24) và trả lời câu hỏi:

+ Nêu ý nghĩa của di sản văn hóa.

+ Lấy ví dụ để chứng minh cho các ý nghĩa đó.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân:

+ Khai thác tư liệu Hình 2 – Sơ đồ về một số ý nghĩa của di sản văn hóa (SGK tr.24) để tìm hiểu về ý nghĩa của di sản văn hóa.

+ Vận dụng hiểu biết và trải nghiệm của bản thân để lấy ví dụ về ý nghĩa của di sản văn hóa.

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về ý nghĩa của di sản văn hóa và lấy ví dụ.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS và kết luận: Di sản văn hoá có ý nghĩa rất quan trọng, tạo nên giá trị cộng đồng; tạo ra sinh kế cho cá nhân/cộng đồng; thúc đẩy hoà bình, đoàn kết quốc gia; đóng góp vào quá trình bảo vệ môi trường:...

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu khái niệm di sản văn hóa

a) Khái niệm

- Di sản văn hóa: là hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần do một cộng đồng người sáng tạo và tích luỹ trong một quá trình lịch sử lâu dài được lưu truyền từ thế hệ trước cho thế hệ sau. à Mỗi cộng đồng đều có những di sản văn hoá riêng, đặc trưng cho cộng đồng đó.

- Ví dụ:

+ Di sản văn hóa vật thể: Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, Vịnh Hạ Long, Quần thể di tích Cố đô Huế, Phố cổ Hội An, Thánh địa Mỹ Sơn, Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long, Thành nhà Hồ,…

+ Di sản văn hóa phi vật thể: không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên, dân ca quan họ Bắc Ninh, hát ca trù, Hội Gióng ở Đền Phù Đổng và Đền Sóc, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ, nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ, tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt, nghệ thuật bài Chòi Trung Bộ, thực hành Then của người Tày, Nùng, Thái,…

b) Ý nghĩa

- Ý nghĩa của di sản văn hóa:

+ Là tài sản vô giá của công đồng, dân tộc, tạo nên giá trị cốt lõi.

+ Tạo ra sinh kế cho cá nhân, cộng đồng, là nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia.

+ Thúc đẩy hòa bình và tinh thần đoàn kết, giao lưu, tôn trọng đa dạng văn hóa giữa các quốc gia.

+ Đóng góp vào quá trình bảo vệ môi trường.

- Ví dụ: Khu di tích trung tâm Hoàng thành Thăng Long

+ Mang trong mình những giá trị nổi bật toàn cầu, là nơi giao thoa các giá trị nhân văn, nghệ thuật, điêu khắc, kiến trúc, kỹ thuật xây dựng, quy hoạch đô thị và nghệ thuật tạo dựng cảnh quan.

+ Là trung tâm quyền lực nối tiếp nhau của Việt Nam trong hơn một ngàn năm lịch sử và là minh chứng có một không hai về sự tiến hóa của nền văn minh dân tộc Việt Nam trong lịch sử phát triển của một nhà nước quân chủ vùng Đông Nam Á và Đông Á.

+ Góp phần giáo dục ý thức của nhân dân về dân tộc mình.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

* Các cách phân loại di sản văn hóa

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm (4-6 HS), đọc thông tin mục I.2.a, kết hợp khai thác tư liệu Bảng 1 và cho biết: Di sản văn hóa gồm những loại hình nào ?

+ GV lưu ý HS: Một số cách phân loại di sản trong Bảng 1 là hai trong nhiều cách/quan điểm phân loại khác nhau được nhiều người thừa nhận.

- GV yêu cầu HS tiếp tục thảo luận, quan sát Hình 3-7 SGK tr24-26 và trả lời câu hỏi: Dựa vào cách phân loại ở trên, em hãy cho biết trong các Hình 5 – 7, hình ảnh nào phản ánh di sản văn hóa phi vật thể, hình ảnh nào phản ánh di sản văn hóa phi vật thể?

(Di sản văn hóa vật thể: hình 3, 5.

Di sản văn hóa phi vật thể: hình 4, 6, 7).

+ GV lưu ý HS: căn cứ theo cách phân loại thứ hai – phân loại theo hình thái biểu hiện của di sản để trả lời câu hỏi.

+ GV trình chiếu cho HS quan sát một số hình ảnh các di sản ở địa phương do GV sưu tầm và phân loại.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Em hãy phân tích mục đích và ý nghĩa của việc phân loại di sản văn hóa.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận nhóm (4-6 HS), đọc thông tin mục I.2.a, kết hợp khai thác tư liệu Bảng 1, quan sát Hình 3-7 SGK tr24-26, quan sát Hình 5 – 7 để tìm hiểu về:

+ Cách phân loại di sản văn hóa.

+ Hình ảnh phản ánh di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể.

+ Mục đích, ý nghĩa của việc phân loại di sản văn hóa.

- GV quan sát phần thảo luận của các nhóm; hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS các nhóm trình bày kết quả thảo luận trước lớp:

+ Cách phân loại di sản văn hóa.

+ Hình ảnh phản ánh di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa vật thể.

+ Mục đích, ý nghĩa của việc phân loại di sản văn hóa.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến bổ sung (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận:

+ Phân loại theo khả năng thoả mãn nhu cầu của con người: có hai loại di sản văn hoá là di sản văn hoá vật chất và di sản văn hoá tinh thần.

+ Phân loại theo hình thái biểu hiện của di sản: được chia thành di sản văn hoá vật thể và di sản văn hoá phi vật thể. Đây là cách phân loại di sản văn hoá theo Luật Di sản văn hoá Việt Nam năm 2001.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, hướng dẫn HS khai thác thông tin mục I.2.b SGK tr.26 và trả lời câu hỏi: Phân tích mục đích và ý nghĩa của việc xếp hạng di tích lịch sử văn hóa.

- GV hướng dẫn HS quan sát Bảng 2 – Xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh và giới thiệu cho HS:

+  Di tích cấp tính: là di tích có giá trị tiêu biểu của địa phương.

+ Di tích quốc gia: là di tích có giá trị tiêu biểu của quốc gia.

+ Di tích quốc gia đặc biệt: là di tích có giá trị đặc biệt tiêu biểu của quốc gia.

- GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Nêu ví dụ về từng loại di tích theo bảng xếp hạng SGK tr.26.

(Gợi ý:

+ Di tích QGĐB: khu di tích Cổ Loa, Đông Anh, Hà Nội có giá trị về khảo cổ, kiến trúc nghệ thuật, văn hoá lịch sử của Quốc gia đặc biệt.

+ Di tích Quốc gia: di tích đình Bạch Trữ, xã Tiến Thắng, huyện Mê Linh, Hà Nội có giá trị về Kiến trúc nghệ thuật cấp Quốc gia.

+ Di tích Cấp tỉnh: di tích chùa Bà Đá, Hoàn Kiếm có giá trị lịch sử văn hoá của thành phố Hà Nội.

- GV chia cả lớp thành 6 nhóm (2 nhóm thực hiện cùng 1 nhiệm vụ) và giao nhiệm vụ cho HS:

+ Nhóm 1, 2: Tìm hiểu về đình làng La Hà (Quảng Bình).

Một số thông tin cần tìm hiểu: Di tích này ở đâu? Được hình thành như thế nào? Giá trị nổi bật của di tích là gì? Di tích được xếp hạng năm nào?

+ Nhóm 3, 4 : Tìm hiểu về Nhà hát Thành phố Hồ Chí Minh.

Một số thông tin cần tìm hiểu: Di tích được xây dựng từ khi nào? Giá trị nổi bật của di tích là gì? Di tích được xếp hạng năm nào?

+ Nhóm 5, 6: Tìm hiểu về Nhà sàn Bác Hồ trong khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch (Hà Nội).

Một số thông tin cần tìm hiểu:Di tích được xây dựng từ khi nào? Di tích này có giá trị đặc biệt gì? Di tích được xếp hạng năm nào?

=> Gợi ý:

+ Hình 8. Đình làng La Hà (Quảng Bình): Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh. Đình thuộc thôn La Hà, xã Quảng Văn, thị xã Ba Đồn, tỉnh Quảng Bình. Đây là nơi thờ tự những vị thần tổ khai khẩn lập làng. Sau này, do làng có nhiều người đỗ đạt nên đình có thêm khu Văn miếu để thờ và tôn vinh các vị này. Hiện nay, trong đình thờ năm vị Tiến sĩ, Phó bảng đỗ đạt qua các kì thi của triều Nguyễn và là nơi lưu giữ thành quả về học vấn khoa bảng của

các thế hệ con cháu các dòng họ trong làng. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, đình làng được sử dụng làm nơi cất giấu vũ khí, lương thực, tập hợp lực lượng dân quân, du kích và là trung tâm căn cứ chỉ huy đánh giặc. Năm 2003, đình làng La Hà được Uỷ ban nhân dân tỉnh Quảng Bình công nhận là Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh. Năm 2016, đình được trùng tu, tôn tạo khang trang như hiện nay.

+ Hình 9. Nhà hát Thành phố Hồ Chí Minh. Đây là công trình kiến trúc đặc biệt, mang đậm dấu ấn, phong cách kiến trúc Gô-tích thịnh hành ở Pháp thế kỉ XIX. Nhà hát được khởi công xây dựng năm 1898 và khánh thành ngày 1 - 1 - 1900 bởi chính quyền Pháp.

+ Hình 10. Nhà sàn Bác Hồ trong Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch (Hà Nội) - Di tích quốc gia đặc biệt. Quần thể di tích này đã trở thành khu tưởng niệm quan trọng liên quan đến 15 năm sống và làm việc của Chủ tịch Hồ Chí Minh (từ tháng 12 - 1954 đến tháng 9 - 1969). Nơi đây có nhiều công trình di tích gắn với Chủ tịch Hồ Chí Minh như: Nhà 54, Nhà sàn, Phòng họp Bộ Chính trị, Đường Xoài,...

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS làm việc cá nhân, khai thác thông tin mục I.2.b SGK tr.26 để tìm hiểu về mục đích và ý nghĩa của việc xếp hạng di tích lịch sử văn hóa.

- HS thảo luận theo nhóm để tìm hiểu về các di tích có trong Hình 8 – 10 (SGK tr.27).

- GV hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện một số HS trình bày về mục đích và ý nghĩa của việc xếp hạng di tích lịch sử văn hóa.

- GV mời đại diện các nhóm giới thiệu, thuyết minh về các di tích lịch sử - văn hóa Hình 8-10.

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, nêu ý kiến khác (nếu có) hoặc đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận.

- GV mở rộng kiến thức:

+ Cần hiểu đúng về chủ sở hữu và “cấp” của di sản văn hoá phi vật thể. Di sản văn hoá phi vật thể thuộc về cộng đồng và chỉ thuộc về cộng đồng, không thuộc về nhà nước hay thế giới. Công ước năm 2003 của UNESCO bác bỏ việc xếp hạng các di sản văn hoá phi vật thể thành một hệ thống thứ bậc, phân chia cao - thấp. Tất cả di sản văn hoá phi vật thể đều bình đẳng vì di sản văn hoá phi vật thể nào cũng đều có giá trị đối với cộng đồng, nhóm người, cá nhân sáng tạo ra chúng. Do đó, không có việc “phong cấp” hay “xếp hạng” cho di sản văn hoá phi vật thể cấp tỉnh, cấp quốc gia, cấp thế giới.

+ Tuy nhiên, ở cấp độ quốc gia, Nhà nước ta đã tiến hành kiểm kê và lập hồ sơ khoa học các di sản văn hoá phi vật thể, nhằm nắm bắt thông tin, tình trạng di sản để thuận tiện cho việc quản lí và có biện pháp bảo tồn, phát huy phù hợp. Ở cấp độ thế giới, các di sản đủ tiêu chuẩn sẽ được tổ chức ghi danh vào danh sách Di sản văn hoá phi vật thể thế giới, nhằm ghi nhận và tôn vinh những giá trị di sản văn hoá của các cộng đồng dân tộc trên thế giới.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Tìm hiểu về phân loại di sản văn hóa và xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa

a) Phân loại di sản văn hóa

- Các cách phân loại di sản văn hóa:

+ Khả năng thỏa mãn nhu cầu của con người:

·        Di sản văn hoá vật chất: là những di sản văn hoá thoả mãn nhu cầu về vật chất của con người.

·        Di sản văn hoá tinh thần: là các di sản văn hoá thoả mãn nhu cầu tinh thần của con người.

+ Hình thái biểu hiện của di sản:

·        Di sản văn hoá vật thể: là những sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học.

·        Di sản văn hoá phi vật thể: là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học,... được tái tạo và lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng nhiều hình thức khác nhau.

- Mục đích, ý nghĩa của việc phân loại di sản văn hóa:

+ Mục đích của phân loại: làm cơ sở cho việc quản lí, bảo vệ, khai thác tốt hơn giá trị của di sản.

+ Ý nghĩa của phân loại di sản: làm căn cứ đề ra chính sách, biện pháp và có thái độ ứng xử đúng đắn với từng loại di sản, từ đó góp phần quản lí, bảo vệ, phát huy giá trị di sản tốt hơn.

b) Xếp hạng di tích lịch sử văn hóa

- Mục đích:

+ Nhằm xác lập cơ sở pháp lí để bảo vệ di tích.

+ Xác định trách nhiệm của từng cấp trong bảo vệ và phát huy giá trị của di tích.

+ Tạo điều kiện cho tổ chức và cá nhân tham gia vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di tích.

- Ý nghĩa:

+ Các di tích được quan tâm đầu tư và bảo vệ tốt hơn.

+ Góp phần thiết thực trong việc phát huy giá trị của di tích, từ đó cũng thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương và cả nước.