BÀI 4:
QUÊ HƯƠNG YÊU DẤU
TIẾT 45: GIỚI THIỆU BÀI HỌC VÀ TRI THỨC NGỮ VĂN

KHỞI ĐỘNG

Em hãy cho biết thơ là gì?

Nêu những đặc điểm của thơ.

Em hãy đọc đoạn VB thơ sau đây và cho biết thể thơ được sử dụng ở đây là gì.

Việt Nam đất nước ta ơi

Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn

Cánh cò bay lả rập rờn

Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều

(Việt Nam quê hương ta – Nguyễn Đình Thi)

HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Nội dung bài học

1. Khám phá tri thức ngữ văn

THẢO LUẬN:

• Đếm số tiếng của từng dòng để nhận diện dòng sáu tiếng, dòng tám tiếng.
• Xác định vần được gieo ở dòng sáu, dòng tám.
• Xác định thanh điệu của các tiếng 4 – 6 trong dòng sáu tiếng và các tiếng 4 – 6 – 8 trong dòng tám tiếng.
• Xác định cách ngắt nhịp trong các dòng thơ lục bát.

Trả lời

Việt Nam đất nước ta ơi à 6 tiếng

Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn à 8 tiếng

Cánh cò bay lả rập rờn à 6 tiếng

Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều à 8 tiếng

(Việt Nam quê hương ta – Nguyễn Đình Thi)

Những đặc điểm của thơ lục bát

• Các dòng thơ được sắp xếp thành từng cặp, một dòng sáu tiếng và một dòng tám tiếng.
• Vần trong lục bát: Tiếng cuối của dòng sáu vần với tiếng thứ sáu của dòng tám; tiếng cuối của dòng tám lại vần với tiếng cuối của dòng sáu tiếp theo.

Những đặc điểm của thơ lục bát:

• Thanh điệu trong thơ lục bát: Trong dòng sáu và dòng tám, các tiếng thứ sáu, thứ tám là thanh bằng, còn tiếng thứ tư là thanh trắc.
• Riêng trong dòng tám, mặc dù tiếng thứ sáu và thứ tám đều là thanh bằng nhưng nếu tiếng thứ sáu là thanh huyền thì tiếng thứ tám là thanh ngang và ngược lại.

Những đặc điểm của thơ lục bát:

• Nhịp thơ trong lục bát: Thường ngắt nhịp chẵn (2/2/2, 2/4, 4/4,…).

Xét ví dụ:

Tò vò mà nuôi con nhện

Đến khi nó đến nó quện nhau đi

Tò vò ngồi khóc tỉ ti

Nhện ơi, nhện hỡi! Nhện đi đằng nào?

Xét ví dụ

Núi cao chi lắm núi ơi

Núi che mặt trời chẳng thấy người thương

Con vua thì lại làm vua

Con sãi ở chùa thì quét lá đa

Muối ba năm muối đang còn mặn

Gừng chín tháng gừng hãy còn cay

Đôi ta nghĩa nặng tình dày

Có xa nhau đi nữa cũng ba vạn sáu nghìn ngày mới xa

Lục bát biến thể

• Lục bát biến thể không hoàn toàn tuân theo luật thơ của lục bát thông thường.
• Có sự biến đổi số tiếng trong các dòng, biến đổi cách gieo vần, cách phối thanh, cách ngắt nhịp,…

Luyện tập

THẢO LUẬN NHÓM

Lựa chọn một bài thơ lục bát.

• Chỉ ra các yếu tố đặc trưng của thơ lục bát như: số tiếng, số dòng, vần, nhịp.
• Những đặc trưng đó có tác dụng như thế nào trong việc biểu đạt nội dung của bài thơ?

Hướng dẫn về nhà

Chuẩn bị bài mới: Chùm ca dao về quê hương đất nước.