Giáo án điện tử chuyên đề Hoá học 11 cánh diều Bài 4: Tách tinh dầu từ các nguồn thảo mộc tự nhiên

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC HÔM NAY!

KHỞI ĐỘNG

Từ lâu, người ta đã dùng các loại rau thơm trong chế biến thực phẩm, hoa sen, hoa nhài để ướp trà, vỏ quế trị đau bụng,… Trong rau thơm, hoa sen, hoa nhài và vỏ quế đều có tinh dầu. Tinh dầu được chiết tách bằng các phương pháp khác nhau để tăng độ tinh khiết của tinh dầu. Phương pháp tách tinh dầu nào thường được áp dụng ?

CHUYÊN ĐỀ 2. TRẢI NGHIỆM, THỰC HÀNH HÓA HỌC HỮU CƠ

BÀI 4: TÁCH TINH DẦU TỪ CÁC NGUỒN THẢO MỘC TỰ NHIÊN

NỘI DUNG BÀI HỌC

2

3

5

Báo cáo kết quả thực hành

4

Thực nghiệm

Các phương pháp tách tinh dầu

Ứng dụng của một số loại tinh dầu

1

Khái niệm về tinh dầu

I

KHÁI NIỆM VỀ TINH DẦU

THẢO LUẬN NHÓM

Tinh dầu được phân bố ở các họ thực vật nào?

Tinh dầu được tích trữ ở đâu?

Trong thực vật, tinh dầu tập trung chủ yếu ở đâu?

Tinh dầu được phân bố rộng trong hệ thực vật, tập trung nhiều ở một số họ như

Họ Cúc (Asteraceae)

Họ bạc hà (lamiaceae)

Họ Cam (Rutaceae)

Cầy hương

Chồn hôi

Cá nhà táng

Một số loại tinh dầu có trong động vật như

Thân: long não, vù hương,…

Vỏ: vỏ thân quế, vỏ quả cam,…

Lá: sả, bạc hà, tràm, bạch đàn,…

Hoa: hoa hồng, nhài, bưởi,…

Nụ hoa: đinh hương,…

Quả: sa nhân, hồi,…

Thân rễ: gừng, nghệ,…

Trong thực vật, tinh dầu tập trung chủ yếu ở:

Tinh dầu được tích trữ ở đâu?

Được tích trữ trong các mô

Hình dạng của các mô này thay đổi tùy theo vị trí của chúng trong cây

Kể tên một số loài thực vật ở địa phương em có chứa tinh dầu. Cho biết bộ phận nào của loài thực vật đó chứa nhiều tinh dầu.

Mội số loài thực vật ở địa phương em có tinh dầu: cam, chanh, hoa hồng, hoa nhài, gừng, nghệ,…

Bộ phận chứa tinh dầu:

Vỏ

Hoa

Thân

II

ỨNG DỤNG CỦA MỘT SỐ LOẠI TINH DẦU

Kể tên một số ứng dụng của tinh dầu được sử dụng trong đời sống, y tế, chế biến dược phẩm,…

Có hàm lượng menthol cao.

Tác dụng kích thích dây thần kinh gây cảm giác lạnh, giảm đau tại chỗ.

Tinh dầu bạc hà

Kể tên một số ứng dụng của tinh dầu được sử dụng trong đời sống, y tế, chế biến dược phẩm,…

Làm thuốc kích thích tiêu hóa.

Làm thuốc kích thích tiêu hóa.

Tinh dầu họ Cam

Kể tên một số ứng dụng của tinh dầu được sử dụng trong đời sống, y tế, chế biến dược phẩm,…

Tác dụng giảm cholesterol tự do và toàn phần, trị ho có đờm.

Ăn tỏi thường xuyên có thể ngăn ngừa được bệnh ung thư.

Tinh dầu tỏi

Hương thảo (Thymus vulgaris)

MỘT SỐ ỨNG DỤNG KHÁC CỦA TINH DẦU

Tinh dầu hương thảo được chiết xuất từ lá và hoa của cây, có tình chất kháng khuẩn, kháng nấm, kháng viên và được sử dụng làm mĩ phẩm.

Oải hương (Lavandula angustifolia)

MỘT SỐ ỨNG DỤNG KHÁC CỦA TINH DẦU

Tinh dầu của hoa oải hương được chiết xuất từ hoa của cây, có tính chất làm dịu, giảm căng thẳng và giảm đau; được sử dụng trong nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe và làm đẹp như dầu xả tóc, xà phòng và kem dưỡng da.

Bưởi (Citrus paradisi)

MỘT SỐ ỨNG DỤNG KHÁC CỦA TINH DẦU

Tinh dầu của quả bưởi được chiết xuất từ vỏ quả, có tính chất làm sạch, khử mùi và giúp làm giảm mỡ cơ thể; được sử dụng trong nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe và làm đẹp như xà phòng, dầu tắm và kem dưỡng da.

Hạt tiêu đen (Piper nigrum)

MỘT SỐ ỨNG DỤNG KHÁC CỦA TINH DẦU

Tinh dầu của hạt tiêu đen được chiết xuất từ hạt của cây; có tính chất ức chế vi khuẩn, giảm đau và tăng cường hệ tiêu hóa; được sử dụng trong nhiều sản phẩm chăm sóc sức khỏe và làm đẹp như kem dưỡng da và dầu massage.

III

CÁC PHƯƠNG PHÁP TÁCH TINH DẦU

THẢO LUẬN NHÓM

Nguyên tắc của phương pháp chiết là gì?

Nêu cách xử lí sản phẩm sau khi chiết.

Hãy nêu cách tiến hành phương pháp chiết.

a) Tìm hiểu về phương pháp chiết

Nguyên tắc

sử dụng dung môi thích hợp để hòa tan tinh dầu trong nguyên liệu, sau đó tách dung môi để thu tinh dầu.

Cách tiến hành:

Xay nhỏ nguyên liệu.

Chiết nhiều lần với lượng dung môi vừ đủ.

Nguyên liệu được ngâm ngập bằng dung môi trong bình kín.

Xử lý sản phẩm sau khi chiết

• Dịch chiết sau khi ngâm được loại bỏ dung môi bằng cách chưng cất dưới áp suất thấp hoặc để bay hơi.
• Để tách tinh dầu, người ta thường hòa tan hỗn hợp trong ethanol, khuấy đều ở nhiệt độ phòng.
• Làm lạnh dung dịch ở nhiệt độ 10oC – 15oC.
• Hỗn hợp còn lại là tinh dầu tan trong ethanol, loại bỏ dung môi, thu được tinh dầu.

Trong phương pháp chiết tinh dầu, cho biết các yếu tố ảnh hưởng đến khối lượng và chất lượng của tinh dầu thu được.

Khi lựa chọn dung môi hoặc hỗn hợp dung môi không phù hợp, sẽ hạn chế quá trình hòa tan tinh dầu trong nguyên liệu.

Bề mặt tiếp xúc của nguyên liệu cũng ảnh hưởng quá trình chiết tách tinh dầu, tùy vào nguyên liệu mà xay hoặc cắt nhỏ nguyên liệu cho phù hợp.

Hạn chế sự tiếp xúc không khí trong quá trình ngâm chiết, tránh sự oxi hóa các chất dễ bị oxi hóa thường có trong thành phần tinh dầu.

Sử dụng dụng cụ ngâm với chất liệu phù hợp

THẢO LUẬN NHÓM

Nguyên tắc của phương pháp chưng cất là gì?

Nêu cách xử lí sản phẩm sau khi chưng cất.

Hãy nêu cách tiến hành phương pháp chưng cất.

b) Tìm hiểu về phương pháp chưng cất

Nguyên tắc

Cách tiến hành:

Nguyên liệu được cắt hoặc giã nhỏ.

Lắp ống dẫn hơi nước xuyên qua phần lớn lớp nguyên liệu.

Phân bố đều nguyên liệu vào tối đa 2/3 thiết bị chứa nguyên liệu.

thường dùng để tách tinh dầu ra khỏi hỗn hợp dựa trên tính dễ bay hơi cùng với hơi nước và không tan trong nước của tinh dầu.

Chưng cất.

Sử dụng phễu chiết để tách lấy tinh dầu.

Xử lý sản phẩm sau khi chưng cất

Nếu khối lượng riêng của tinh dầu và nước gần bằng nhau, có thể thêm NaCl vào hỗn hợp để quá trình tách lớp dễ dàng hơn.

Hỗn hợp sau chưng cất gồm nước và tinh dầu được tách bằng phễu chiết để thu tinh dầu.

4. Cho biết những ưu điểm và nhược điểm của phương pháp chưng cất để tách tinh dầu.

Quá trình chưng cất tốn ít thời gian hơn so với phương pháp ngâm chiết, vận dụng được cho nhiều loại nguyên liệu chứa tinh dầu, thực hiện được trên lượng lớn nguyên liệu, thiết bị đơn giản, có thể tự chế tạo.

Không thích hợp cho những loại tinh dầu dễ phân hủy bởi nhiệt, nếu sử dụng năng lượng là điện để chưng cất sẽ tốn thêm chi phí.

5. Tại sao khi chiết lỏng – lỏng lại thêm NaCl vào hỗn hợp nếu khối lượng riêng của nước và tinh dầu gần bằng nhau?

Khi khối lượng riêng của nước và tinh dầu gần bằng nhau, cần thiết cho một ít NaCl vào hỗn hợp để tăng tỉ trọng của nước, quá trình tách lớp tinh dầu với nước dễ dàng hơn.

KẾT LUẬN CHUNG

Phương pháp cơ học: vắt, nạo xát, ép.

Phương pháp hấp thụ: ướp, hấp thụ động học.

Dùng dung môi CO2 siêu tới hạn.

Ngoài ra 2 phương pháp chiết và chưng cất, có các phương pháp khác để tách tinh dầu như:

IV

THỰC NGHIỆM

a) Tách tinh dầu bưởi bằng phương pháp chiết

Những yếu tố nào ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu suất tách tinh dầu?

Yếu tố

ảnh hưởng

Lựa chọn dung môi phù hợp

Tăng diện tích bề mặt tiếp xúc của nguyên liệu với dung môi

Thời gian ngâm chiết hợp lí sẽ ảnh hưởng đến chất lượng và hiệu suất tách tinh dầu

Quá trình để bay hơi dung môi tự nhiên, tinh dầu cũng sẽ bay hơi, hiệu suất thu tinh dầu giảm.

b) Tách tinh dầu bưởi bằng phương pháp chưng cất lôi cuốn hơi nước

Kể tên các nguyên liệu khác ở địa phương em có thể được sử dụng để tách tinh dầu.

Một số nguyên liệu ở địa phương em có thể được sử dụng để tách tinh dầu là:

Hoa sen

Hoa nhài

Bạc hà

Vỏ cam

V

BÁO CÁO KẾT QUẢ

THỰC HÀNH

A. PHƯƠNG PHÁP CHIẾT

--------------- Còn tiếp ---------------