HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

1. Tìm hiểu sự phản xạ ánh sáng mặt trời trên các vật có bề mặt nhẵn bóng.

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, đọc thông tin trang 69 SGK cho biết: Sự phản xạ là gì? Lấy ví dụ về sự phản xạ trên các vật có bề mặt nhẵn trong thực tế.

- GV gọi một HS trả lời; các HS khác nhận xét, bổ sung.

2. Tìm hiểu các khái niệm pháp tuyến, mặt phẳng tới, góc tới, góc phản xạ.

- GV giới thiệu các quy ước khi mô tả hiện tượng phản xạ ánh sáng

+ Đường thẳng vuông góc với mặt phẳng gương gọi là pháp tuyến của gương.

+ Mặt phẳng chứa tia tới và pháp tuyến của gương được gọi là mặt phẳng tới.

+ Góc hợp bởi tia tới và pháp tuyến của gương là góc tới.

+ Góc hợp bởi pháp tuyến của gương và tia phản xạ gọi là góc phản xạ.

- GV chiếu hình ảnh phản xạ của các chùm sáng, yêu cầu HS làm việc cá nhân xác định tia tới, tia phản xạ, pháp tuyến, góc tới, góc phản xạ trong các hình sau đây.

- GV yêu cầu mỗi HS trình bày kết quả 1 hình trước lớp; HS khác nhận xét, bổ sung.

3. Tìm hiểu sự phản xạ ánh sáng mặt trời trên các vật có bề mặt không nhẵn bóng.

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, đọc thông tin trang 70 SGK và trả lời các câu hỏi:

+ Phản xạ khuếch tán là gì?

+ Phản xạ khuếch tán có đặc điểm gì?

- GV gọi đại diện HS trả lời; các HS khác nhận xét bổ sung.

4. Tìm hiểu hai loại phản xạ ánh sáng.

- GV yêu cầu HS làm việc cặp đôi, quan sát hình 13.4 trang 70 SGK, làm bài LT1 trang 70 SGK.

1. Quan sát hình 13.4, so sánh sự phản xạ của ánh sáng trong hai trường hợp phản xạ và phản xạ khuếch tán tại các bề mặt.

- GV giới thiệu mục: “Em có biết” về hiện tượng phản xạ khuyếch tán xảy ra khi ánh sáng gặp các vật nhỏ lơ lửng trong không khí, nước hoặc các chất lỏng trong suốt khác.

- GV yêu cầu HS lấy thêm một số hiện tượng về phản xạ khuếch tán khi ánh sáng gặp các vật nhỏ lơ lửng trong không khí trong thực tế mà các em biết.

5. Vận dụng

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân lấy ví dụ về sự tạo ảnh của vật qua bề mặt nhẵn bóng và ví dụ về phản xạ khuếch tán trong thực tế.

- GV yêu cầu HS trả lời câu VD2 trang 72 SGK:

2. Trong hình 13.10, có thể quan sát thấy ảnh của vật qua mặt ghế ở phần đã được đánh dầu bóng, còn ở phần chưa đánh dầu bóng thì không thấy. Hãy giải thích tại sao như vậy?

 Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

- HS theo dõi SGK, chú ý nghe, tiếp nhận kiến thức.

- HS suy nghĩ trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:

- HS giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày LT1 trang 70 SGK và VD2 trang 72 SGK.

- Một số HS khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét kết quả, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

I. Sự phản xạ ánh sáng trên bề mặt các chất.

1. Các vật có bề mặt nhẵn bóng

 Phản xạ ánh sáng là hiện tượng xảy ra khi chiếu một tia sáng vào bề mặt nhẵn bóng và bị bề mặt nhẵn, bóng hắt trở lại môi trường cũ.

Ví dụ: nhìn ảnh của một vật qua gương, mặt nước.

- HS lắng nghe, ghi chép.

2. Các vật có bề mặt không nhẵn bóng.

- Phản xạ khuyếch tán là hiện tượng xảy ra khi chiếu một tia sáng vào bề mặt nhám, gồ ghề, ánh sáng sẽ bị phân tán theo các hướng khác nhau.

- Phản xạ khuếch tán thường không tạo ra ảnh của vật.

Đáp án LT1 trang 70 SGK:

+ Giống nhau: Khi ánh sáng chiếu vào các bề mặt, đều bị bắt lại.

+ Khác nhau:

- Một số hiện tượng về phản xạ khuếch tán khi ánh sáng gặp các vật nhỏ lơ lửng trong không khí trong thực tế:

+ Nhìn được vệt nắng có các hạt bụi nhỏ

+ Nhìn được ánh sáng khi có thêm khói, bụi

+ Nhìn được ánh sáng có màu sắc khi phun khói trên sân khấu.

Đáp án VD2 trang 72 SGK:

- Trước khi đánh dầu bóng, mặt ghế phản xạ khuếch tán, chúng ta không nhìn thấy ảnh của mình.

- Mặt ghế sau khi đánh dầu bóng phản xạ tốt hơn, chúng ta có thể nhìn thấy ảnh của mình.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV nhận xét: Khi thay đổi phương của tia tới thì phương của tia phản xạ cũng thay đổi. Vậy tia phản xạ được xác định như thế nào? Góc tới và góc phản xạ có quan hệ với nhau như thế nào?

- GV cho HS thảo luận nhóm đưa ra dự đoán cho câu hỏi đặt vấn đề.

- GV: Vậy để kiểm tra dự đoán trên có đúng hay không, các nhóm hãy thảo luận dụng cụ, phương án tiến hành thí nghiệm, bố trí thí nghiệm và các bước tiến hành theo Phiếu học tập số 1.

- GV yêu cầu HS làm LT2 SGK trang 71

2. Hình 13.7 vẽ một tia tới SI chiếu lên gương phẳng G.

a. Vẽ tia phản xạ.

b. Nếu giữ nguyên tia tới SI, làm thế nào để có tia phản xạ hướng theo phương thẳng đứng. Tiến hành thì nghiệm kiểm tra đề xuất của em.

- GV yêu cầu HS làm VD1 trang 72 SGK

1. Kính tiềm vọng là một dụng cụ giúp nhìn thấy vật bị che khuất.

Hình 13.8 là sơ đồ cấu tạo một kính tiềm vọng đơn giản, bao gồm hai gương đặt nghiêng 45^o so với phương ngang, có bề mặt phản xạ hướng vào nhau. Em hãy vẽ sơ đồ cấu tạo kính tiềm vọng này vào vở và vẽ tiếp đường truyền của ánh sáng tới mắt để giải thích vì sao có thể sử dụng kính tiềm vọng để nhìn thấy vật bị che khuất.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

- HS theo dõi SGK, chú ý nghe, tiếp nhận kiến thức.

- HS thảo luận nhóm, suy nghĩ trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:

- Đại diện các nhóm giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày Phiếu học tập số 1; LT2 SGK trang 71; VD1 trang 72 SGK.

- Đại diện nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

II. Định luật phản xạ ánh sáng

- Góc tới bằng góc phản xạ.

Đáp án Phiếu học tập số 1:

Đáp án LT2 SGK trang 71                  

a. Cách vẽ:

- Qua I dựng pháp tuyến IN vuông góc với mặt gương.

- Qua I kẻ tia phản xạ IR sao cho góc tới bằng góc phản xạ:

b. Nếu giữ nguyên tia tới SI, để có tia phản xạ hướng theo phương thẳng đứng thì phải xoay gương. Để xác định được vị trí xoay chính xác ta cần làm như sau:

+ Vẽ tia phản xạ có phương thẳng đứng hướng xuống hoặc hướng lên.

+ Xác định góc hợp bởi tia tới và tia phản xạ.

+ Theo định luật phản xạ ánh sáng thì góc tới và góc phản xạ bằng nhau, khi đó tia phân giác của góc hợp bởi tia tới và tia phản xạ chính là pháp tuyến.

+ Tiếp theo vẽ đường thẳng vuông góc với pháp tuyến. Đó chính là vị trí gương cần tìm, lưu ý mặt phẳng gương cùng phía với các tia tới và pháp tuyến.

Đáp án VD1 trang 72 SGK

- Từ đường truyền của tia sáng ta thấy, sau khi qua gương phẳng thứ 1 ảnh của vật phản xạ lần 1 cho ảnh 1. Ảnh này bằng vật và là ảnh ảo, ngược chiều với vật.

- Ảnh ảo 1 gương phẳng 1 đến gương phẳng 2 lúc nào trở thành vật đối với gương phẳng 2, qua gương phẳng 2 cho ảnh ảo 2, ảnh ảo 2 lúc này ngược chiều so với ảnh ảo 1 nên cùng chiều với vật và lớn bằng vật.

- Kết luận: Dựa vào nguyên lí như vậy thì con người có thể sử dụng kính tiềm vọng để quan sát các vật bị che khuất. Ứng dụng chủ yếu ở trong tàu ngầm.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV yêu cầu HS dựa vào kinh nghiệm sử dụng gương soi, yêu cầu HS làm việc cá nhân cho biết những đặc điểm của ảnh của một vật qua gương phẳng.

- GV: Làm thế nào để kiểm chứng tính chất của vật qua gương phẳng? Các em hãy hoạt động theo nhóm thảo luận về: dụng cụ, phương án tiến hành thí nghiệm, cách bố trí thí nghiệm và các bước tiến hành theo Phiếu học tập số 2.

- GV kết luận :

+ Ảnh ảo tạo bởi gương phẳng không hứng được trên màn chắn và lớn bằng vật.

+ Khoảng cách tử một điểm của vật đến gương phẳng bằng khoảng cách từ ảnh của điểm đó đến gương.

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm trả lời câu hỏi: Vì sao dòng chữ xe cứu thương (AMBULANCE) lại được viết trên xe như trong hình dưới đây? Hãy kiểm tra lời giải thích của em bằng thí nghiệm.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

- HS theo dõi SGK, chú ý nghe, tiếp nhận kiến thức.

- HS thảo luận nhóm, suy nghĩ trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:

- Đại diện các nhóm giơ tay phát biểu hoặc lên bảng trình bày Phiếu học tập số 2.

- Đại diện nhóm khác nhận xét, bổ sung cho bạn.

Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

III. Ảnh của vật qua gương phẳng

- Ảnh của vật qua gương phẳng là ảnh ảo, cùng kích thước với vật, khoảng cách từ một điểm của vật tới gương phẳng bằng khoảng cách từ ảnh của điểm đó đến gương.

Đáp án Phiếu học tập số 2:

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Họ và tên:…………………..Lớp…….

Thí nghiệm kiểm chứng tính chất của vật qua gương phẳng

Ảnh ảo

- Dụng cụ: Tấm kính có giá đỡ, hai viên phấn màu đỏ và vàng có cùng kích thước, một cái thước.

- Phương án tiến hành: Đặt một viên phấn trước gương và sau đó đặt một tấm bìa làm màn chắn ra phía sau gương. Kiểm tra xem phía sau gương có thu được ảnh của vật trên miếng bìa không.

- Bố trí thí nghiệm

- Kết quả thí nghiệm: Ảnh của một vật qua gương phẳng là ảnh ảo.

Ảnh có độ lớn bằng vật

- Dụng cụ: Gương phẳng, tấm kính, hai miếng bìa giống hệt nhau, bút, thước.

- Phương án tiến hành: Đặt một miếng bìa trước một tấm kính, dùng miếng bìa thư hai giống hệt miếng bìa thứ nhất đưa ra sau tấm kính, đặt vào vị trí nhìn thấy ảnh của miếng bìa thứ nhất để kiểm nghiệm lại độ lớn của ảnh.

- Bố trí thí nghiệm

- Kết quả thí nghiệm: Ảnh ảo không hứng được trên màn chắn và có độ lớn bằng vật

Khoảng cách từ một điểm đến gương bằng khoảng cách từ ảnh của điểm đó đến gương

- Dụng cụ: Gương phẳng, tấm kính, hai miếng bìa giống hệt nhau, bút, thước.

- Phương án tiến hành: Đặt một miếng bìa hình vuông trước một tấm kính, dùng bút kẻ đường MN đánh dấu vị trí của gương. Điểm A là một đỉnh của miếng bìa hình vuông đánh dấu ảnh A’ của điểm A qua tấm kính. Nối A và A’ kiểm tra xem AA’ có vuông góc với MN không; A, A’ có cách đều MN không.

- Bố trí thí nghiệm:

- Kết quả thí nghiệm: Khoảng cách từ một điểm của vật đến gương phẳng bằng khoảng cách từ ảnh của điểm đó đến gương.

- Xe cứu thương (AMBULANCE) được viết ngược vì khi vận chuyển cấp cứu, loại xe này được ưu tiên tuyệt đối, vì lí do phải di chuyển nhanh để cứu sống người bệnh nên chữ “AMBULANCE” được viết ngược, mục đích để khi nghe còi hú từ xa người đi đường sẽ nhìn vào kính chiếu hậu của mình sẽ dễ dàng đọc được chữ “AMBULANCE” theo chiều xuôi, từ đó dễ nhận ra xe cứu thương mà chủ động ngường đường cho xe qua.

HĐ CỦA GV VÀ HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV hướng dẫn HS cách dựng ảnh của một điểm sáng.

- GV yêu cầu HS thực hiện cá nhân LT3 trang 73 SGK

3. Ảnh của một vật qua gương phẳng là tập hợp ảnh của tất cả các điểm trên vật. Hãy dựng ảnh của vật AB có hình mũi tên trong hình 13.13 bằng cách đựng ảnh của điểm A và điểm B rồi nối chúng lại với nhau.

- GV chia lớp thành bốn nhóm yêu cầu làm LT4 trang 74 SGK.

Một học sinh cao 1,6 m, có khoảng cách từ mắt đến đỉnh đầu là 8 cm. Bạn học sinh này cần chọn một gương phẳng treo tường (hình 13.14) có chiều cao tối thiểu bằng bao nhiêu để có thể nhìn thấy toàn bộ ảnh của mình trong gương? Gương phẳng đã chọn cần được treo như thế nào?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:

- HS theo dõi SGK, chú ý nghe, tiếp nhận kiến thức.

- HS thảo luận nhóm, suy nghĩ trả lời câu hỏi.

Bước 3: Báo cáo, thảo luận:

- Đại diện HS lên dựng hình LT3 trang 73 SGK; các bạn khác làm vào vở, nhận xét, bổ sung bài cho bạn.

- Đại diện nhóm lên trình bày LT4 SGK trang 74, các nhóm khác nhận xét, bổ sung

Bước 4: Kết luận, nhận định:

- GV nhận xét kết quả thảo luận nhóm, thái độ làm việc.

- GV tổng quát lưu ý lại kiến thức trọng tâm và yêu cầu HS ghi chép đầy đủ vào vở.

IV. Dựng ảnh của một vật qua gương phẳng

Ta có thể dựng ảnh S’ của điể sáng S qua gương phẳng bằng cách vẽ như sau:

- Từ điểm S vẽ hai tia sáng SI₁ và SI₂ tới gương phẳng.

- Vẽ hai tia phn xạ I₁R₁ và I₂R₂ tuân theo định luật phản xạ ánh sáng.

- Tìm giao điểm S’ của đường kéo dài các tia I₁R₁ và I₂R₂ nằm ở phía sau gương.

Hai cách vẽ ảnh của vật qua gương phẳng

Đáp án LT3 trang 73 SGK:

- Dựng ảnh A’ của A qua gương:

+ Từ điểm A vẽ hai tia sáng AI₁ và AI₂ tới gương phẳng

+ Vẽ hai tia phản xạ I₁R₃ và I₂R₁ tuân theo định luật phản xạ ánh sáng.

+ Kéo dài các tia I₁R₃, I₂R₁ ta được giao điểm A’ là ảnh của A.

- Dựng ảnh B’ của B qua gương phẳng:

+ Từ điểm B vẽ hai tia sáng BK₁ và BK₂ tới gương phẳng.

+ Vẽ hai tia phản xạ K₁R₄ và K₂R₂ tuân theo định luật phản xạ ánh sáng.

+ Kéo dài các tia K₁R₄, K₂R₂ ta được giao điểm B’ là ảnh của B.

- Nối 2 điểm A’ và B’, ta được ảnh của vật AB.

Đáp án LT4 trang 74 SGK.

- Gọi AB là chiều cao của bạn học sinh đó, M là điểm đặt mắt.

- Khi đó A’B’ là ảnh của AB; M’ là ảnh của mắt (M).

- Để mắt có thể nhìn thấy ảnh A’B’ qua gương thì từ AB phải có tia sáng truyền đến gương và cho tia phản xạ đến mắt. Khi đó nối M với B’; nối M với A’ cắt tường ở điểm I và J.

- Vậy khi đó IJ là chiều cao tối thiểu của gương.

Gương phải treo thẳng và mép dưới của gương phải cách mặt đất một khoảng là JK.

Sử dụng các tính chất trong hình học cho các hình chữ nhật AMM’A’ và MBB’M’

Khi đó: IJ =

Hay JK =

Vậy chiều cao tối thiểu của gương là 0,8 m và treo cách mặt đất 0,76 m.