Giáo án điện tử chuyên đề Lịch sử 11 cánh diều CĐ 1: Lịch sử nghệ thuật truyền thống Việt Nam (P3)

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI!

CHUYÊN ĐỀ 1: LỊCH SỬ TRUYỀN THỐNG NGHỆ THUẬT VIỆT NAM

• Nghệ thuật thời Lý – Trần
• Nghệ thuật thời Lê sơ và thời Mạc
• Nghệ thuật thời Lê trung hưng và thời Nguyễn

NỘI DUNG BÀI HỌC

III. NGHỆ THUẬT

THỜI LÊ TRUNG HƯNG VÀ THỜI NGUYỄN

1. Nghệ thuật thời Lê trung hưng

Khai thác Hình 22 – 24, mục 1 SGK tr.16 – 18 và hoàn thành Phiếu học tập số 3: Tìm hiểu những nét chính về nghệ thuật kiến trúc thời Lê trung hưng. Chọn một số công trình tiêu biểu thời Lê trung hưng để giới thiệu và rút ra nhận xét.

Hình 23. Quang cảnh chùa Thiên Mụ

Hình 24. Đình Chu Quyến (Hà Nội)

Quan sát video về đình Chu Quyến, Hà Nội

+

a. Kiến trúc

- Các chúa Nguyễn cho xây dựng vương phủ phía Nam hồ Tả Vọng (hồ Hoàn Kiếm, Hà Nội ngày nay).

- Hệ thống cung điện của vua Lê, phủ chúa Trịnh; cung, phủ, điện, đài, vườn ngự uyển,…

- Nhiều chùa, tháp được xây dựng mới, trùng tu, mở rộng hơn trước: chùa Keo (Thái Bình), chùa Bút Tháp (Bắc Ninh), chùa Tây Phương (Hà Nội),…

• Gác chuông chùa Keo (Thái Bình)

- Chính quyền chúa Nguyễn từng bước cho xây dựng thủ phủ ở Phú Xuân (Huế).

- Thủ phủ chúa Nguyễn trải qua 8 lần thay đổi vị trí. Sau mỗi lần di chuyển, quy mô xây dựng lại lớn hơn, gồm thành trì, cung điện, dinh thự, nhà thờ tổ,…

- Xây dựng nhiều ngôi chùa mới: chùa Thiên Mụ, chùa Từ Đàm, chúa Báo Quốc, chùa Tam Thai, chùa Long Thiền,…

Chùa Thiên Mụ, Huế

• Được dựng năm 1632, tên chữ là “Thần Quang tự”.
• Chủ yếu thờ Phật, ngoài ra còn thờ Thánh Dương Không Lộ và những người có công lớn trong việc dựng chùa.
• Ngôi chùa gồm 21 hạng mục lớn, nhỏ (154 gian). Bên cạnh đó còn có một số kiến trúc phụ trợ: khu Tăng xá, Nhà khách, trụ sở Ban Quản lí di tích.
• Trong chùa còn lưu giữ 197 di vật, cổ vật, được tạo tác từ nhiều loại chất liệu, có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học đặc sắc.
• Chùa Keo được đánh giá là một trong những công trình tiêu biểu nhất trong hệ thống chùa dạng thức “tiền Phật hậu Thánh” cũng như dạng thức chùa “trăm gian” ở Việt Nam.
• Công trình kiến trúc tiêu biểu: Chùa Keo

Kiến trúc cung đình

Kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng dân gian

• Nhận xét

Về cơ bản vẫn tiếp nối thời Lê sơ và thời Mạc nhưng được xây dựng với quy mô lớn hơn, lộng lẫy hơn.

Phát triển rộng trong các làng xã nông thôn, gắn với sự phục hồi Phật giáo.

Được xây dựng ở nơi yên tĩnh, phong cảnh đẹp, gần núi, sông, hòa nhập với thiên nhiên, có quy mô lớn.

Có bước tiến mới về bố cục và phong cách trang trí.

b. Điêu khắc

+

• Chính quyền Đàng Trong và Đàng Ngoài đều quan tâm đến việc xây dựng lăng mộ, dựng bia đá khắc ghi công lao, chạm khắc rùa đá và đúc tượng để thờ.
• Hình tượng rồng – biểu tượng cho uy quyền nhà vua đã mờ nhạt, ít được sử dụng hơn.
• Bức chạm khắc trên gỗ, cột đá ở các đình làng; tượng Phật và tượng La Hán trong các ngôi chùa; bia đá, rùa đá, chuông đồng,…

Hai mảng chạm khắc gỗ hình rồng ở đình Chu Quyến (Hà Nội)

Mảng chạm khắc gỗ cảnh đi săn ở đình Hương Canh (Vĩnh Phúc)

Công trình điêu khắc: Tượng Phật Bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay ở chùa Bút Tháp

• Có niên đại vào thế kỉ XVII (năm 1656), được đặt tại chùa Bút Tháp (xã Đình Tố, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh).
• Bức tượng khắc hoạ hình đức Phật ngồi trên toà sen với tư thế thiền định. Có 11 mặt chính nhìn ra phía trước và 2 mặt phụ ở 2 bên, đầu đội mũ “thiên quan”. Đầu tượng tạo thành nhiều lớp, trên cùng là tượng A-di-đà ngồi trên toà sen trong tư thế thiền định.

• Tượng có 42 cánh tay lớn, để trần, các bàn tay trong tư thế ấn quyết và thiển định, các vòng cánh tay phụ tạo thành vòng tròn lớn đặt rời phía sau tượng (gồm 789 cánh tay), trong mỗi bàn tay có một con mắt.
• Tổng thể, tượng được chạm khắc khéo với dáng hành đạo, thư thái.
• Đây là tác phẩm độc nhất vô nhị trong nghệ thuật Phật giáo nói riêng và nghệ thuật tạo hình thế kỉ XVII nói chung. Bức tượng được công nhận là Bảo vật quốc gia năm 2012.

• Nhận xét

Điêu khắc cung đình

Gắn với quá trình xây dựng và trang trí cung vua, phủ chúa, xây dựng lăng mộ.

Điêu khắc dân gian

Phát triển đa dạng hơn so với điêu khắc cung đình.

c. Mỹ thuật

Khai thác Hình 26, 27, mục 1c SGK tr.18, 19 và hoàn thành Phiếu học tập số 5: Tìm hiểu những nét chính về nghệ thuật mĩ thuật thời Lê trung hưng. Chọn một số tác phẩm tiêu biểu thời Lê trung hưng để giới thiệu và rút ra nhận xét.

Hình 26. Tranh dân gian Hàng Trống, Hà Nội

Hình 27. Trang trí tạo hoa văn nổi ở chùa Long Thiền (Đồng Nai)

c. Mĩ thuật

+

+

• Có nhiều chủ đề như tranh phong cảnh, tranh trang trí đồ vật hoặc vẽ chân dung.
• Tiêu biểu: tranh vẽ về Nguyễn Trãi, Phùng Khắc Khoan, Trịnh Đình Kiên, Phan Huy Ích....
• Phát triển mạnh trong các thế kỉ XVIII - XIX với bốn dòng chính là tranh Đông Hồ, tranh Hàng Trống, tranh Kim Hoàng và tranh làng Sình.
• Tranh Hàng Trống và tranh Đông Hồ thường phục vụ nhu cầu của người dân trong dịp Tết Nguyên đán nên còn được gọi là tranh Tết.

Tranh vẽ Nguyễn Trãi

Tranh vẽ Phùng Khắc Khoan

Tranh vẽ Trịnh Đình Kiên

Tác phẩm tiêu biểu: Đàn gà

(tranh dân gian Đông Hồ)

• Tranh đàn gà thuộc dòng tranh dân gian Đông Hồ, miêu tả hình ảnh gà mẹ đang ngậm con ong, quan sát và chăm chút cho các con.
• Hình ảnh trung tâm của bức tranh là gà mẹ. Ngoài ra, còn có mười con gà con đứng quanh mẹ.
• Mỗi con lại có nét chuyển động khác nhau: rỉa lông, đùa chạy, nấp dưới bụng gà mẹ, trèo lên lưng gà mẹ.

• Gam màu sử dụng trong bức tranh gồm có: các màu đỏ, vàng, xanh và viền đen. Gam màu chủ đạo là đỏ và vàng, giúp cho bức tranh đàn gà thêm rực rỡ hơn trong những ngày đầu xuân.
• Chủ đề: tranh chúc tụng, thường được mua hoặc tặng vào dịp lễ, Tết để biểu thị mọi điều tốt đẹp, gửi gắm ước mơ của người dân về một gia đình hạnh phúc, luôn có con đàn cháu đống.

• Nhận xét

Mĩ thuật thời Lê trung hưng phát triển rực rỡ với nhiều thể loại: vẽ trang trí hoa văn trên đồ gốm sứ, giấy bồi, ván gỗ, các bức vẽ ở đình, chùa,…nhưng phổ biến nhất vẫn là tranh lụa và tranh dân gian.

Mĩ thuật Đàng Trong nổi bật với nghệ thuật trang trí, tạo hoa văn nổi bằng việc đắp vữa gắn sành, sứ ở các ngôi chùa, phối hợp nhiều màu sắc để có hình ảnh đẹp.

d. Những điểm mới về nghệ thuật thời Lê trung hưng

+

Khai thác Hình 28, thông tin mục 1d SGK tr.20, 21 và trả lời câu hỏi: Phân tích những điểm mới về nghệ thuật thời Lê trung hưng.

Hình 28. Hình các tiên nữ được chạm khắc ở đình Thổ Hà, Bắc Giang

+

Sự mở rộng của kiến trúc cung đình

Đây là thời kì có cả cung vua (nhà Lê) và phủ chúa (chúa Trịnh, chúa Nguyễn).

Kiến trúc ở phủ chúa Trịnh, Nguyễn ngày càng được xây dựng và mở rộng ở nhiều nơi.

Kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng dân gian phát triển rực rỡ, độc đáo, sáng tạo

Nhiều ngôi chùa, tháp, đình làng được tu sửa hoặc xây dựng mới.

Kĩ thuật điêu khắc, chạm trổ có nhiều nét hoa văn tinh xảo, có nhiều chủ đề gắn với đời sống dân dã, bối cảnh làng quê,...

+

Mĩ thuật xuất hiện yếu tố mới

và trở nên đa dạng

Sự phong phú, đa dạng của tranh lụa.

Sự ra đời và nở rộ của bốn dòng tranh dân gian chính (Đông Hồ, Hàng Trống, Kim Hoàng và tranh làng Sình) gắn với đời sống, tín ngưỡng của người dân.

Nghệ thuật có sự kế thừa và giao thoa mạnh mẽ

Các loại hình nghệ thuật có sự kế thừa các thời kì trước đó.

Có hướng đi mới, kết hợp giao thoa văn hoá giữa các vùng, miền và văn hoá Đông - Tây,...

2. Nghệ thuật thời Nguyễn

Thảo luận cặp đôi, khai thác Hình 29, 30, tư liệu, mục Em có biết, thông tin mục 1a SGK tr.21, 22 và trả lời câu hỏi: Mô tả những nét cơ bản về nghệ thuật thời Nguyễn và rút ra nhận xét.

a. Kiến trúc

+

Kiến trúc cung đình: Quần thể kiến trúc kinh thành Huế rộng lớn, đa dạng (Kinh thành, Hoàng Thành, Tử cấm thành)

Trung tâm: khu Đại Nội (140 công trình).

Mỗi công trình có chức năng riêng biệt, được xây dựng và trang trí độc đáo (Ngọ Môn, Điện Thái Hòa,…).

Ở ngoại ô có các lăng tẩm.

+

Xây dựng nhiều thành trì

ở Cao Bằng, Hà Nội, Vĩnh Long,…

+

Kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng dân gian

Kiến trúc tôn giáo không còn nở rộ, nhưng chùa, tháp vẫn được trùng tu, xây dựng mới: chùa Dâu, chùa Phật Tích (Bắc Ninh), chùa Keo (Thái Bình), chùa Thiên Mụ (Huế), chùa Tam Bảo (Kiên Giang),…

Chùa Thiên Mụ - Đệ nhất cổ tự đất Cố đô

+

Kiến trúc tôn giáo và tín ngưỡng dân gian

Xây mới, tu sửa đình làng tiếp tục được duy trì. Việc xây dựng đình làng ở Nam Bộ phổ biến hơn: đình thần Hưng Long (Bình Phước), đình Mỹ Kiên (Kiên Giang), đình Tân Lộc Đông (Cần Thơ),…

Đình Tân Lộc Đông (Cần Thơ)

+

Vì sao kiến trúc tôn giáo thời Nguyễn không còn nở rộ như thời Lê trung hưng?

Các vua triều Nguyễn đề cao Nho giáo, không còn tôn sùng Phật giáo như thời các chúa Nguyễn. Có giai đoạn vua Gia Long, vua Tự Đức còn cấm nhân dân không được xây chùa mới.

Chùa Xá Lợi – cơ sở thờ tự Phật giáo dưới triều Nguyễn

Kết luận

Kiến trúc thời Nguyễn phát triển mạnh mẽ, có sự kế thừa kiến trúc truyền thống qua các thời kì trước, để lại nhiều dấu ấn trong lịch sử kiến trúc Việt Nam.

Tiếp thu những nét đặc sắc về kiến trúc của Trung Hoa và vận dụng hiệu quả kiến trúc thành quân sự phòng ngự Vô-băng của Pháp.

b. Điêu khắc

+

Khai thác Hình 31 – 33, mục 2b SGK tr.23, 24 và hoàn thành Phiếu học tập số 6: Mô tả những nét cơ bản về nghệ thuật điêu khắc thời Nguyễn.

Hoạt động nhóm

Hình 31. Nghệ thuật khảm sành sứ trong lăng Khải Định (Thừa Thiên Huế)

---------------------------------------

----------------------Còn tiếp---------------------